Dzieie zaś Apostolskie opisuią Kościół iego: iako się począł od Jeruzalem głównego miasta Żydowskiego: a iako się rozszerzył y przeniósł do Pogan, y do miasta ich głównego Rzymu. Obiawienie lepak Jana S. ma w sobie proroctwa aż do skończenia tegoż kościoła, które będzie przy dokonaniu świata. Listy nakoniec Apostolskie bawią się częścią wykładaniem tych rzeczy y kwestiy, o których na on czas wątpienie było, y na potym bydź mogło: częścią naukami o pobożnym żywocie chrześcijańskim, y o dobrym porządku kościelnym. Summa Ewanieliiey S. Mateusza. Ewangelia Mateusza Ś. może być na pięć części rozdzielona. Pierwsza opisuje dzieciństwo naszego Zbawiciela w rozdz. 1 i 2. Wtóra ma w sobie przygotowanie, które uprzedziło niźli się okazał, w rozdz. 3-cim i na początku 4-go. Trzecia opisuje okazanie jego przez naukę i cuda, a to w Galilei: od pośledniej części rozdz. 4 aż do 19. Czwarta o przyjściu jego do Judzkiej ziemi na mękę, w rozdz 19 i 20. Piąta zamyka w sobie on tydzień święty męki jego w mieście Jeruzalem, od rozdz. 21, aż do końca. Ŏ Ś. Mateuszu mamy Mat. 9, 9. Mar. 2, 14. Łuk. 5, 27. który będąc pierwiej celnikiem powołany od Pana stał się uczniem jego. I zasię u Łuk, w 6, 14. Mar. 3, 13. Mat. 10, 1. jako ze wszystkiej liczby uczniów obran byl, i policzon w poczet Apostołów. I z nich zasię wybran (on sam z S. Janem) aby był jednym ze czterech Ewangelistów. Między któremi też czterema, on najpierwszy pisał Ewangelią swą językiem Żydowskim, siódmego roku po Wniebowstąpieniu Pańskiem: to jest, Roku Pańskiego 41. Jako świadczy Euzebiusz in Chronico. SANCTUM JESU CHRISTI EVANGELIUM 1. Liber CAPUT I. S. JEZUSA CHRYSTUSA EWANGELIA WEDŁUG MATEUSZA. ROZDZIAŁ 1. O radowodzie Jezusa Chrystusa. generationis Jesu Christi filii David, filii Abraham. (Luc. 3, 31). 2. Abraham genuit Isaa:. Isaac autem genuit Jacob. Jacob autem genuit Judam, et fratres ejus. (Gen. 21, 3.-25, 25.- 29, 35). 3. Judas autem genuit Phares, et Zaram de Thamar. hares autem genuit Esron. Esron autem genuit Aram. (Gen. 38, 29. Ruth. 4, 18). 4. Aram autem genuit Aminadab. Aminadab autem genuit Naasson. Naasson autem genuit Salmoo. (Num. 7, 12). 5. Salmon autem genuit Booz de Rahab. Booz autem genuit Obed ex Ruth. Obed autem genuit Jesse. Jesse autem genuit David regem. (Ruth. 4, 22. I. Reg. 16, 1). 6. David autem rex genuit Salomonem ex ea, quae fuit Uriae. (2. Reg. 12, 24). Komentarz Meno chiusza. 1. Księgi rodzaiu Jezusa Christusa syna Da widowego, syna Abrahamowego. 3. A Judas zrodził Pharesa y Zarę z Thamar. A Phares zrodził Esrona. A Esron zrodził Aram. 4. A Aram zrodził Aminadaba. Aminadab zrodził Naasson. A Naasson zrodził Salmona. 5. A Salmon zrodził Booza z Rahab. A Booz zrodził Obeda z Ruth. A Obed zrodził Jesse. A Jesse zrodził Dawida króla. 6. A Dawid król zrodził Salomona, z tey która była Uriaszowa. syasz. A mianowicie, Abrahamowi Gen. 12, 13; i 22. 18; Dawidowi zaś II. Król. 7, 42; i I. Par. 17, 11. P W. 2. I bracią jego. Dla tego także czyni się tu wzmianka o braciach, gdyż od tych 12 braci powstały pokolenia Izrael-kie i cały narod Żydowski. mowego. Ci dwaj przede wszystkiem się wspominają z R, 1.-1. Księgi rodzaju Jezusa Chrystusa. Jakby przodków Chrystusowych, gdyż im szczególniej dana byrzekł: księga o życiu Chrystusa; albowiem toldach u Żyła obietnica, że się z nich nasienia miał narodzić Mesdów, po grecku yérɛoie, znaczy nie tylko narodzenie, lecz także cały bieg życia, i wszystko co się tylko przytrafia człowiekowi w jego życiu; tak Gen. 6, 9, mówi się: Noe mąż sprawiedliwy, i doskonały był w rodzajach swoich, to jest, we wszystkich chwilach życia swojego. Albo co za prawdziwsze uważamy, sens jest ten, jakby rzekł: oto jest opowiadanie, czyli opis i poczet tych, od których Chrystus wywodzi początek według ciała U Zydów bowiem wszelkie pismo choćby krótkie, sepher się zowie, to jest, księgą.- Rodzaju. Ś. Hieronim mniema, że się mówi w liczbie pojedyńczej, rodzaju, nie zaś rodzajów; bo chociażby Ewangelista wiele chciał wyliczyć rodzajów, jednakże jednego tylko szukałby Chrystusowego. Dodajmy że imię yeviosos kładzie się w liczbie pojedyńczej zamiast mnogiej yvoor jak Gen. 5, 1, gdzie hebrajski rzekł, księga rodzajów, LXX przełożyli, 3200 YEVEDEO, księga rodzaju, w ten sam zupełnie sposób jak tu mówi S. Mateusz.-Syna Dawidowego, syna Abraha 5. Zrodził Booza z Rahab. Owej, nierządnicy Jerychońskiej, która przyjęła szpiegów Żydowskich, Joz. 2, 1.-Jesse. Który się także nazywał Izai. - Króla. Pierwszego z pokolenia Judy. Spytamy, jak to być może, że między Salomonem i Dawidem liczy się tylko trzech mężów, Booz, Obed i Jesse, gdy wiemy iz upłynęło trzysta sześćdziesiąt sześć lat? Odpowiedzieć należy, iż nie jest rzeczą niepodobną do wierzenia, że w owym wieku kiedy życie było dłuższem, czterech ludzi zapełnili cały ów przeciąg czasu, i być mogło, iż potomka otrzymali nie w wieku młodzieńczym lecz blizey starości. 6. Z tej która była Uryaszowa. To jest żoną Uryasza. -Dawid zrodził Salomona. Patrz Wujka, Roboam 7. Salomon autem genuit Roboam. autem genuit Abiam. Abias autem genuit Asa. (3. Reg. 11, 43.-14, 31.-15, 8). 8. Asa autem genuit Josaphat. Josaphat autem genuit Joram. Joram autem genuit Oziam. 9. Ozias autem genuit Joatham. Joatham autem genuit Achaz. Achaz autem genuit Ezechiam. (2. Par. 26, 23.-27, 9.-28, 27). 10. Ezechias autem genuit Manassen. Manasses autem genuit Amon. Amon autem genuit Josiam. (2. Par. 32, 33.-33, 20).. 11. Josias autem genuit Jechoniam, et fratres ejus in transmigratione Babylonis. (2. Par. 36, 1). 12. Et post transmigrationem Babylonis Jechonias genuit Salathiel. Salathiel autem genuit Zorobabel. 13. Zorobabel autem genuit Abiud. Abiud autem genuit Eliacim. Eliacim autem genuit Azor. 14. Azor autem genuit Sadoc. Sadoc autem genuit Achim. Achim autem genuit Eliud. 15. Eliud autem genuit Eleazar. Eleazar autem genuit Mathan. Mathan autem genuit Jacob. 16. Jacob autem genuit Joseph virum Mariae, de qua natus est Jesus, qui vocatur Christus. 17. Omnes itaque generationes ab Abraham usque ad David, generationes quatuordecim: et a David usque ad transmigrationem Babylonis, generationes quatuordecim: et a transmigratione Babylonis usque ad Christum, generationes quatuordecim. 8. Zrodził Ozyasza. Z IV. Król., i II. Paral. widać, że Joram niebezpośrednio zrodził Ozyasza, lecz iż pomiędzy nimi zaszło innych trzech, a mianowicie: Ochozyasz, Joas i Amazyasz, który był ojcem Ozyasza. Ci się trzej wyrzucają z rodowodu Chrystusowego przez nienawiść dla bezbożnego Achaba, z którego się szczepu narodzili; albowiem III. Król. 21. 21, zagroził był Pan Bóg przez Eliasza Achabowi, że zgładzi całe jego potomstwo, co należało rozumieć aż do czwartego pokolenia, które się skończyło na Amazyaszu. Tak jak przeciwnie Jehu, chociaż złemu królowi, ponieważ jednak na rozkaz Boga zgładził potomstwo Achaba, obiecał Bóg potomstwo, któreby po nim panowało aż do czwartego pokolenia, IV. Król. 10. 30; i 15. 12; dla tego zaś ci trzej królowie z nasienia Achabowego zostali opuszczonymi, że jak wiadomo, Joram pojął za żonę Atalią córkę Achaba, z której spłodził Ochozyasza. 11. A Jozyasz zrodził Jechoniasza. Który się też nazywał Eliacymem i Joakimem. Patrz, co się rzekło I. Paral. 3. 15, i 16. W przeprowadzeniu Babilońskiem. Przed samym początkiem niewoli Babilońskiej; albowiem gdy Jozyasz zrodził Joakima i bracią jego, jeszcze lud Boży nie był przeszedł do Babilonu. 12. A po przeprowadzeniu Babilońskiem. W czasie wygnania, podczas samej niewoli, po dokonanem już przeprowadzeniu. 16. A Jakób zrodził Józefa męża Maryi. Chociaż dozwolonem było u Żydów zawierać małżeństwa pomiędzy osobami różnych pokoleń, niewolno jednak było tego czynić, gdy niewiasty były dziedziczkami; tedy bowiem nie tylko były obowiązane brać mężów ze swojego pokolenia, ale nawet i z tejże familii. Gdy więc N. Panna niemiała żadnych braci, i jako dziedziczka dóbr rodzicielskich wyszła za męża swojego rodu, przeto Ewangelista podając poczet przodków Józefa, i pokazując, że ten prowadzi ród swój od Dawida, pokazuje tem samem, iż N. Panna pochodziła z tegoż samego szczepu i rodu. Patrz Wujka. 7. A Salomon zrodził Roboama. A Roboam zrodził Abia. A Abia zrodził Asę. 8. A Asa zrodził Jozaphata. A Jozaphat zrodził Jorama. A Joram zrodził Ozyasza. 9. A Ozyasz zrodził Joathama. A Joatham zrodził Achaza. A Achas zrodził Ezechiasza. 10. A Ezechiasz zrodził Manassesa. A Manasses zrodził Amona. A Amon zrodził Jozyasza. 11. A Jozyasz zrodził Jechoniasza y bracią iego, w przeprowadzeniu Babilońskim. 12. A po przeprowadzeniu Babilonskim, Jechoniasz zrodził Salathiela. A Salathiel zrodził Zorobabela. 13. A Zorobabel zrodził Abiuda. A Abiud zrodził Eliacima. A Eliacim zrodził Azora. 14. A Azor zrodził Sadoka. A Sadok zrodził Achima. A Achim zrodził Eliuda. 15. A Eliud zrodził Eleazara. A Eleazar zrodził Matthana. A Matthan zrodził Jakoba. 16. A Jakob zrodził Jozepha męża Maryiey z którey się narodził Jezus, którego zowią Christusem. 17. A tak wszytkiego pokolenia, od Abrahama aż do Dawida, pokolenia czternaście: a od Dawida aż do przeprowadzenia Babilońskiego, pokolenia czternaście: a od przeprowadzenia Babilońskiego aż do Christusa, pokolenia czternaście. 17. A tak wszystkiego pokolenia. Wszystkie te pokolenia rozdzielił Ewangelista na trzy oddziały, dla tego iż chciał oznaczyć potrójny stan ludu, pod sędziami, pod królami, wodzami i kapłanami. Dla czego zaś wyraził liczbę rodzajów, dwie przede wszystkiem przyczyny przywieść możemy: jedna, żebyśmy rozumieli, iż w tej rzeczy ukrywa się niejaka tajemnica, i żebyśmy bez uwagi nie pominęli; druga, iżby kto nie sądził, że pisarz ś. przez omyłkę lub zapomnienie opuścił trzech owych królów w. 8. Może też chciał zapobiedz, żeby kto zmniejszając lub powiększając liczbę pokoleń, nieskaził rodowodu Chrystusowego.-Fokolenia czternaście. Obejmując w tym i pokolenie samego Abrahama. Porządek ich jest następujący: 1. Abrahama, 2. Izaaka, 3. Jakóba, 4. Judy, 5. Faresa, 6. Ezrona, 7. Arama, 8. Aminadaba, 9. Naassona, 10. Salmona, 11. Booza, 12. Obeda, 13. Jessego. 14. Dawida.-Od Dawida... pokolenia czternaście. Porządek ich jest. 1. Salomona, 2. Roboama, 3. Abiasza, 4. Azy, 5. Jozafata, 6. Jorama, 7, Ozyasza, 8 Joatama, 9. Achaza, 10. Ezechiasza, 11. Manassesa, 12. Amona, 13. Jozyasza. 14. Jechoniasza.-Od przeprowadzenia Babilońskiego aż do Chrystusa, pokolenia czternaście. Porządek ich ten: 1 Salatiela, 2. Zorobabela, 3. Abiuda, 4. Eliacima, 5. Azora, 6. Sadoka, 7. Achima, 8. Eliuda, 9. Eleazara, 10. Matana, 11. Jakóba, 12. Józefa, 13. Chrystusa. W tym ostatnim oddziale braknie, jak widzimy jednego pokolenia. Różni różnie rozwiązują tę trudność. S. Ambroży, Epifaniusz i Eutymiusz wyznają, że jedno wypadło z tekstu s.; jakowe rozwiązanie jest najłatwiejsze i najprostsze; i za niem idzie Maldonatus. Albo zapewne powiedzieć możemy, iż te trzy oddziały są raczej osob niż pokoleń, i w ten sposob pierwszy oddział tak się kończy ua Dawidzie, iż Dawid jest ostatnią osobą pierwszego, i pierwszą osobą drugiego oddziału; w tenże sposob Jozyasz jest ostatnią osobą drugiego, i początkiem także oddziału trzeciego; tak bowiem jeśli Chrystusa nie będziemy liczyli, pokaże się właściwa liczba czternastu w każdym oddziale. 18. Christi autem generatio sic erat: Cum esset desponsata mater ejus Maria Joseph, antequam convenirent, inventa est in utero habens de Spiritu sancto. (Luc. 1, 27). 19. Joseph autem vir ejus, cum esset justus, et nollet eam traducere, voluit occulte dimittere eam. 20. Haec autem eo cogitante, ecce Angelus Domini apparuit in somnis ei, dicens: Joseph, fili David, noli timere accipere Mariam conjugem tuam: quod enim in ea natum est, de Spiritu sancto est. 21. Pariet autem filium, et vocabis nomen ejus Jesum: ipse enim salvum faciet populum suum a peccatis eorum. (Luc. 1, 31. Act. 4, 12). 22. Hoc autem totum factum est, ut adimpleretur, quod dictum est a Domino per Prophetam dicentem: 23. Ecce virgo in utero habebit, et pariet filium: et vocabunt nomen ejus Emmanuel: quod est interpretatum Nobiscum Deus. (Isai. 7, 14). 24. Exsurgens autem Joseph a somno, fecit, sicut praecepit ei Angelus Domini, et accepit conjugem suam. 25. Et non cognoscebat eam, donec peperit filium suum primogenitum: et vocavit nomen ejus Jesum. 18. A narodzenie Christusowe tak było: Gdy była poślubiona matka iego Maria Jozephowi: piérwéy niźli się zeszli, naleziona iest w żywocie maiąca z Ducha świętego. 19. A Jozeph mąż iéy będąc sprawiedliwym, y niechcąc iéy osławiać: chciał ią potaiemnie opuścić. 20. A gdy to on myślił, oto Anyoł Pański ukazał mu się weśnie, mówiąc: Jozephie synu Dawidów, nie bóy się przyiąć Maryiéy małżonki twéy: abowiem co się w niéy urodziło, iest z Ducha świętego. 21. A porodzi syna, y nazo wiesz imię iego Jezus, abowiem on zbawi lud swóy od grzechów ich. 22. A to się wszytko stało, aby się wypełniło, co iest powiedziano od Pana przez proroka mówiącego: 23. Oto panna w żywocie mieć będzie, y porodzi syna: y nazową imię iego Emmanuel: co się wykłada, Bóg z nami. 24. A Jozeph wstawszy ze snu, uczynił iako mu roskazał Anyół Pański, y przyiął żonę swoię. 25. Y nie uznał iéy aż porodziła syna swego piérworodnego: y nazwał imię iego Jezus. Wykłady trudniejszych miejsc X. Jakóba Wujka. Roz. 1. w. 1. Jezusa Chrystusa. Jezus albo Jeszuach po żydowsku, rozumie się Zbawiciel po polsku, a po grecku Lekarz. A Chrystus po grecku, Messyasz po żydowsku, po polsku Pomazaniec. Jezus imię jest własne persony, a Chrystus imię urzędu albo dostojeństwa. Które acz w starym zakonie było pospolite wszystkim królom, kapłanom i prorokom (bo ci wszyscy bywali pomazani) ale tu, i wszędy w nowym testamencie, jest wła 18. A narodzenie Chrystusowe tak było. Ponieważ rodowód Chrystusa wespół z innymi rodowodami był policzył, żeby ktoś nie mniemał, iż się tym samym sposobem narodził jak inni, opisuje tu ś. pisarz szczególniej szy sposób, w jaki się narodził Jezus Chrystus. Gdy byta poślubioną. W greckim jest, agnoirodrions; słowo Ζαξ πινηοτστευοδαί raczej oznacza poslubić sie komu za żonę, niż wyjść za mąż, co Grecy nazywają yasiz. Lecz ta różnica nie jest ustawiczna; albowiem ś. Luk. 2. 5, tęż samą Maryą zaprowadzoną do domu przez Józefa nazywa лνηоtɛолεvл; nazywają więc Ewangeliści N. Pannę poślubioną, nie iżby nie była pojętą za żonę, lecz że niewięcej od męża była poznaną jak oblubienice, które jeszcze nie weszły w związek małżeński, jak zauważył Chryzostom. Pierwéj niż się zeszli. P. ś. Wujka. W żywocie mająca. Brzemienna. Z Ducha s. Mocą Ducha ś., a przeto także Ojca i Syna; jedna bowiem moc całej Trójcy Ś. Mówi się jednak, że Chrystus poczęty z Ducha ś. gdyż Pismo ś dzieła dobroci, szczodrobliwości i miłości zwykło przypisywać Duchowi ś., tak jak Ojcu dzieła potęgi i rządzenia; Synowi zaś dziela mądrości. Oprócz tego ponieważ poczęcie Chrystusowe było dziełem płodności i ożywienia, te zaś dzieła przypisują się Duchowi ś, tak Gen. 1. 2, czytamy: Duch Boży unosił się nad wodumi; i Jan. 6. 64, mówi się: Duch jest, który ożywia; i Psal 103. 30: Wypuścisz Ducha twego, a będą stworzone, i odnowisz oblicze ziemie. 19. Sprawiedliwym. Doskonałym, czyli wielkiej cnoty, jakby rzekł: ponieważ był tej doskonałości, iż nikogo nie skrzywdził. Chciał ją potajemnie opuścić. Nie są dził Józef, że N. Panna poczęła przez cudzołóztwo; lecz wątpił, zkąd i jakim sposobem poczęła, i ponieważ napewno wiedział, iż nie z niego poczęła, chciał opuścić, zamyślając się udać do innej jakiej krainy. Mniemał, Bib. Nowy Test, T. IV. być może, iż Maryi gwałt zadano, i że tym sposobem bez własnej winy jest brzemienną. 20. Synu Dawidów. Nazywa synem Dawidowym dla przywiedzenia mu na pamięć obietnicy uczynionej Dawidowi o Chrystusie, że się miał narodzić z jego nasienia. Urodziło. Poczęło. 21. Albowiem on zbawi lud swój. Daje się przyczyna, dla czego ma być nazwany Jezusem, które to imię oznacza Zbawiciela. - 22. A to się wszystko. Ze N. Panna pocznie, i że dzieciątko jeszcze nieurodzone nazwanem zostanie Jezus. Aby się wypełniło. Wyraz aby oznacza tu przyczynę; albowiem wiele było przyczyn poczęcia Chrystusa z Dziewicy, a mianowicie odkupienie ludzi, szczególne miłosierdzie Boże, sprawiedliwość, miłość, obietnica uczyniona ojcom, i, jak się w tem miejscu wskazuje, wypełnienie Pisma s., które zapowiadało Chrystusa. Przez proroka. Iz. 7, 14. 23. Panna w żywocie mieć będzie. Panna pocznie, bez uszkodzenia całości dziewictwa. Nazowią imię jego. Chrystus nie jedno tylko miał imię, lecz wiele, i te najbardziej, które mu przypisuje Izajasz, a mianowicie r. 9: Przedziwny, Radny, i t. d., rozdział zaś 7: Emmanuel; nazywany jest takoż Jezusem, gdyż mu to imię nadane zostało przy obrzezaniu. Emmanuel... Bóg z nami. Jest zaś Bóg z nami, nietylko, że daje nam pomoc i odpuszcza grzechy, jakim sposobem był także z dawnymi Żydami; lecz, że Słowo ciałem się stało, i mieszkalo między nami. Jan. 1, 14. Patrz W. 24. Wstawszy ze snu. Obudziwszy się. mu rozkazal Aniol. Odrzuciwszy bojaźń zaniechał zamiaru odejścia gdzieindziej. swoję. Mieszkał z nią. 25. Až porodziła. Patrz Wujka. 2 Uczynił jako i podejrzenia, Przyjął żonę sne przezwisko onego jedynego Chrystusa albo Messyasza, którego wszyscy Żydowie czekali. Psal. 104, 15; I. Król. 24, 7. Niżej 2, 4; 16, 16 i 23, 10. Luk. 3, 23. 6. Dawid zrodził Salomona. Jako Ewangelistowie potężnie dowodzą, że Pan Jezus jest prawdziwy Messyasz, potomek Dawidów i Abrahamów, przez ten porządek potomstwa, przez tę linią, albo sukcessyą cielesną: tak tymże dowodem przez sukcessyą duchowną, oni starzy a święci doktorowie, Ireneus, Augustyn, Optatus, i my z nimi pokazujemy, że dzisiejszy Papież Klemens VIII, jest prawdziwy potomek Piotra ś., a namiestnik Chrystusów: i Kościół Rzymski jest prawdziwie Kościół Apostolski. I jest to najpewniejszy dowód, mówi Ireneus. A jako w tym porządku rodzaju Chrystusowego, złość wiela przodków Pańskich nic nie zaszkodziła świątobliwości Pana Jezusowej, i Panny Matki Jego: tak i w onym porządku Papieżów, złość niektórych nie szkodzi świątobliwości Kościoła powszechnego. A jako dla złości potomków Dawidowych nieodmienił Pan Bóg obietnice Dawidowi uczynionej: tak i daleko więcej, dla złości wiela ludzi w kościele swym, nie odmieni Pan Chrystus obietnice onej: Ze bramy piekielne nigdy nie zwyciężą Kościoła jego. I onej: że On sam i Duch jego ś. mieszkać ma w tym Kościele na wieki, i uczyć go wszelakiej prawdy. Mat. 16, 18. 20. Jan. 14, 17 i 16. 13. 13. A Zorobabel. Mateusz ś. z Łukaszem w opisaniu rodzaju Pana Jezusowego zgadzają się aż do Zorobabela. Ale iż ten miał dwóch synów, Rezego i Abiuda: więc Łukasz przez Rezego aż do Ojca Panny Maryi prowadzi linią Nathanową. A Mateusz przez Abiuda też prowadzi aż do ojca Józefa małżonka Maryi. A tak przez Rezego narodziła się Panna Marya, a przez Abiuda narodził się Józef, Gagneius. Łuk. 3, 27. Mat. 1, 12 i 28, 20. 16. Józefa męża Maryi. Dla dwu przyczyn Ewangelista ś, naród Józefów tak pilnie opisuje: choć on nie był własnym ojcem Pana Jezusowym. Jedna, iż nie jest obyczaj Pisma s. białychgłów mężatych rodzaj opisywać, jedno przez męże ich. Druga, iż Marya Panna była z tegoż domu i pokolenia z którego i Józef: jako i tu Ewangelista dosyć pokazuje, twierdząc że się Pan Jezus syn Dawidów z Maryi Panny, bez męża, narodził. I Izajasz, zowiąc Marye Panną, latoroślą z korzenia Jessego, ojca Dawidowego. I Mojżesz, rozkazując aby każda córka dziedziczka (jaką była Panna Marya, będąc jedynaczką) nie mogła iść za inszego męża, jedno któryby był z tegoż pokolenia: jako wyraźnie, nietylko w łacińskim, ale i w żydowskim tekście stoi. I Łukasz, wspominając że pospołu z Józefem szła na popis do Betlehem miasta Dawidowego: że oboje byli z tegoż pokolenia. Hieron. in Matth. Tertullianus adversus Judaeos. A przedsię Elżbieta była krewna Panny Maryi, o czem będzie niżej. Iz. 11, 1 i 4. Mojż. 36, 6. Luk. 2, 4 i 3, 36. 16. Z której się narodził. Nie rzekł, Józef zrodził Jezusa: iż Pan Jezus nie poszedł z Józefa, ani z nasienia jego (jako bluźni Budny kacer: sprosny) ale się narodził z najczystszej Panny, bez żadnej męzkiej sprawy. Bo panną poczęła, i panua porodziła, jako Mateusz ś. i Izajasz świadczą I przetoż Messyasz nazwan jest nasieniem niewieściem: iż się z samej Panny, bez nasienia męzkiego, miał narodzić. Niżej w. 23. lz. 7, 14. I. Mojż. 3, 15. 18. Pierwej niż się zeszli. Nie iżby się kiedy potem zejść mieli: ale tem nas iści, że nie z Józefa poczęła, ale z Ducha ś. Hieronym. in Matth. et coutra Helvid. Podobne miejsca masz Iz. 37, 27. Uschła pierwej niźli się dostała. Iz 65, 24. Mat. 6, 8. Joan. 4, 49. 23 Oto Panna. To proroctwo Izajaszowe od Mateusza ś. o Maryi Pannie i o synie jej Panu Jezusie jaśnie wyłożone, tak się zupełnie znajduje we wszystkich księgach Ewangelii Mateuszowej, łacińskich, greckich i Syryjskich że nigdy o niem w kościele najmniejszego wątpienia nie było: i tak je zgodnie wszyscy doktorowie kościelni zawsze rozumieli. Jeden się tylko nalazł naszych czasów w Litwie Symon Budny bluźnierz sprosny, który w swych niezbożnych przypiskach na Testament nowy to miejsce Izajaszowe w wątpliwość przywodzi mówiąc, iż się o Pannie Maryi io Synie jej rozumieć nie może: a iż to nie Mateusz Ewangelista ś. pisał, ale jakiś prostak, na kraju był te słowa przypisał, a potem je ktoś drugi w tekst wpisał. Lecz się w tem Budny nie czuje, iż rzecz niepodobna, żeby jeden prostak miał jednym razem wszystkie księgi Ewangelii Mateusza ś. co ich kolwiek było na świecie, greckie, łacińskie i Syryjskie popsować. Ponieważ tedy Budny fałszerz jawny, tego domysłu swego opacznego, niczem nie dowodzi, jedno żydowskimi plotki, a niepewnemi świadectwy, Erasma, Lutra i Castaliona heretyków: przetoż wymysły jego słusznie wszyscy wierni odrzucać i przeklinać powinni: mając po sobie nie tylko wszystkie ojce święte i Doktory kościelne wszystkich wieków, którzy tych słów o panieństwie P. Maryi tak w poczęciu, jako i w porodzeniu jej, przeciw Żydom i heretykom śmiele używali: ale i wyraźne słowa samego Mateusza Ewangelisty s. a raczej Ducha ś. przezeń mówiącego. 23. I porodzi. I to przeciw Jowinianistom i Kalwinistom, którzy śmieją bluźnić, żeby w rodzeniu miała być zupełność jej panieńska naruszona. August. haeresi 28, et epi. 3. Ano i w Kredzie wyznawamy, iż się narodził z Maryi dziewice. 25. Až porodziła pierworodnego. Z tych słów źle rozumianyeh Helvidius stary heretyk swój błąd wywodził: żeby Panna Marya po porodzeniu męża uznać, i drugie syny mieć chciała. Które bluźnierstwo i od ś. Hieronima z gruntu wywrócone, i od kościoła wszystkiego jest dawno potępione: a jako Augustyn świadczy, nie tak z pisma, jako z tradycyi. Podobne temu miejsca mamy: Micholi córce Saulowej nie urodził się syn, aż do dnia śmierci jej. Oto ja jestem z wami aż do skończenia świata. Siedź po prawicy mojej, aż położę nieprzyjacioły twoje podnóżkiem nóg twoich. A tak nie idzie ztąd, aby ją miał po porodzeniu uznać. Pierworodnym lepak tego zowią, przed którym się żaden nie urodził, chociaby się i po nim nikt nie narodził. Hieron. contra Helvidium. August. haeresi 84. II. Król. 6, 13. Mat. 28, 20. Psal. 109, 1. II. Moj. 3, 2. CAPUT II. ROZDZIAŁ 2. O pokłonie Królów, ucieczce do Egiptu, rzezi niemowlątek, i t. d. 1. Cum ergo natus esset Jesus in Bethlehem Juda in diebus Herodis regis, ecce Magi ab oriente venerunt Jerosolymam, (Luc. 2, 7). 1. Gdy się tedy narodził Jezus w Bethlehem Juda, we dni Heroda króla, oto mędrcy ze Wschodu słońca przybyli do Jerozolimy, był Dawid, I. Król. 16, 1, i 17, 12, którego on był następcą i odnowicielem królestwa, i należało, żeby ztamtąd Jessego kwiat powstał, gdzie znajdował się korzeń. Juda. Jest bowiem inne Betleem w pokoleniu Zabu 2. dicentes: Ubi est, qui natus est rex Judaeorum? vidimus enim stellam ejus in oriente, et venimus adorare eum. (Num. 24, 17). 3. Audiens autem Herodes rex, turbatus est, et omnis Jerosolyma cum illo. 4. Et congregans omnes principes sacerdotum, et scribas populi, sciscitabatur ab eis, ubi Christus nasceretur. 5. At illi dixerunt ei: In Bethlehem Judae: sic enim scriptum est per Prophetam: 6. Et tu Bethlehem terra Juda, nequaquam minima es in principibus Juda: ex te enim exiet dux, qui regat populum meum Israël. (Mich. 5, 2. Joan 7, 42) 7. Tunc Herodes clam vocatis Magis diligenter didicit ab eis tempus stellae, quae apparuit eis: 8. et mittens illos in Bethlehem, dixit: Ite, et interrogate diligenter de puero: et cum inveneritis, renuntiate mihi, ut et ego veniens ado rem eum. 9. Qui cum audissent regem, abierunt. Et ecce stella, quam viderant in oriente, antecedebat eos, usque dum veniens staret supra, ubi erat puer. 10. Videntes autem stellam gavisi sunt gaudio magno valde. lon. Joz. 19, 15.-We dni Heroda. Hebraizm; za czasów Heroda. Trzech było Herodów: pierwszy, który się nazywał Askalonita, Wielki, albo Antypater, i o tym tu mówi Ewangelista. Drugi, który był tetrarchą Galilei i nazywał się Antypas, syu Askalonity: ten drugi zabił S. Jana Chrzciciela, i wystawiał na pośmiewisko Chrystusa P. Trzeci zabił Jakóba, uwięził Piotra, Dzieje Ap. 12, 2; był zaś nie synem Antypy, lecz Arystobula syna Heroda Askalonity. Oznacza Ewangelista czas króla Heroda cudzoziemca, żeby dać do zrozumienia iż się wtedy narodził Chrystus Messyasz, gdy według proroctwa Jakóbowego, Gen. 49, 10, odjęte berło od Zydów, przeszto do obcych.-Króla. Dla odróżnienia od tetrarchy.Mędrcy. Patrz. Wujka.-Ze Wschodu słońca. Z krainy która w stosunku do Judei była wschodnią; nie oznacza się bowiem, izby przyszli od ostatnich krańców Wschodu. Jest rzeczą prawdopodobną, iż tą krainą była Arabia, co też daje się potwierdzić onemi słowy Psal. 71, 10: Królowie Arabscy i Saba przywiozą upominki; i onemi Iz 60, 6: Wszyscy z Sabby przyjdą, zloto i kadzidlo przynosząc. Inni jednak rozumieją, iż przybyli z Persyi, inni z Mezopotamii, inni z Chaldei. Przybyli. Trzynastego dnia po narodzeniu Chrystusa. Do Jerozolimy. Rozsądek bowiem wymagał, iżby ci, którzy szukali narodzonego króla, przybyli do stołecznego miasta: stało się to także zgodnie z zamiarami Bożemi, już żeby Żydzi nie mieli wymówki, jak powiada S. Hieronim, już iżby wprzódy poganie nie zaś Żydzi oznajmili narodzenie Chrystusa króla, żeby świadectwo Żydów o narodzeniu ich króla nie było podejrzanem. 2. Gdzie jest który się narodził król Żydowski? Są dzili, iż Herod i Żydzi wiedzą o pochodzeniu i miejscu narodzenia nowego króla, i że się cała Jerozolima weseli z tego powodu. I dla tego z ufnością i bez bojaźni zapytują.-Widzieliśmy. W tym dniu w którym się narodził Chrystus i następnych. Gwiazdę. Podobieństwo gwiazdy, jakiemi są komety.-Jego. Wskazówkę jego narodzenia. Jednakże nie z samego tylko ukazania się gwiazdy mogli poznać narodzenie Chrystusa, lecz przy 2. mówiąc: Gdzie iest, który się narodził król żydowski? albowiem widzieliśmy gwiazdę iego na Wschód słońca, y przyiachaliśmy pokłonić się iemu. 3. A usłyszawszy król Heród, zatrwożył się, y wszytka Jerozolima z nim. 4. Y zebrawszy wszytkie przednieysze kapłany, y Doktory ludu, dowiadował się od nich, gdzie się miał Chrystus narodzić. 5. A oni mu rzekli: W Bethlehem Judzkim: bo tak iest napisano przez proroka: 6. Y ty Bethlehem ziemio Judzka, z żadney miary nie iesteś napodleysze między książęty Judzkimi: abowiem z ciebie wynidzie wódz, któryby rządził lud móy Izraelski. 7. Tedy Heród wezwawszy potaiemnie Mędrców, pilnie się wywiadował od nich czasu gwiazdy, która się im ukazała, 8. y posławszy ie do Bethlehem, rzekł: Idźcie, a wywiaduycie się pilno o dzieciątku: a gdy naydziecie, oznaymicie mi, abym y ia przyiachawszy pokłonił się iemu, 9. Którzy wysłuchawszy króla, odiachali. A oto gwiazda, którą byli widzieli na Wschód słońca, szła przed nimi, aż przyszedszy stanęła nad mieyscem, gdzie było dziecię. 10. A uyźrzawszy gwiazdę, uradowali się radością barzo wielką. pomocy objawienia im uczynionego, lub natchnienia. Bożego, albo zapewne z proroctwa Balaamowego, Num. 24, 17-Wznidzie gwiazda z Jakóba. Mędrcy bowiem albo byli potomkami Balaamowymi, albo będąc sąsiadami potomków, od nich wzięli to proroctwo i podanie, jak sądzi wielka liczba poważnych pisarzy. - Na Wschód słońca. Myśl ta, że się gwiazda ukazała na Wschodzie, gdzie się oni znajdowali; nie zaś, że oni znajdując się na Wschodzie, ujrzeli gwiazdę będącą na Zachodzie.--Przyjechaliśmy pokłonić się Jemu. Nietylko jako człowiekowi przez grzeczność, lecz jako Bogu. Patrz Wujka. 4. Przedniejsze kaplany i doktory. P. Wujka. 5. Przez proroka. Micheasza, 5, 2. 6. Ziemio Judzka. Tak się nazywa dla odróżnienia od innego Betleemu, który był w pokoleniu Zabulona, jakeśmy zrobili uwagę wyż. w. 1. W tekście Micheasza jest: A ty Betleem Efrata, to jest, który się wprzódy nazywałeś Efrata.-Z żadnej miary nie jesteś najpodlejsze. Zdaje się, że się inaczej mówi w tekście Micheadal sens i tłumaczenie doktorów zakonnych; jest bowiem sza, w którym mamy: malutkiś jest; lecz S. Mateusz odzdanie: jesteś wprawdzie malutkim, jeśli się porównasz z innemi większemi i ludniejszemi miastami; lecz jeśli będziemy mieli na względzie książęcia, który się z ciebie narodzi, nie jesteś malutkiem, lecz większem od nich. Niektórzy czytają przez zapytanie, w ten sposób: azali wtenczas najmniejszem się nazwiesz w liczbie rodzin pokolenia Judy? owszem z ciebie powstanie Messyasz. Między książęty Judzkimi. Patrz, co się rzekło przy onych słowach Micheasza г. 5, 2, gdzie się to miejsce wytłumaczyło. - 7. Wezwawszy potajemnie mędrców. Potajemnie wzywa, gdyż gotuje sidła Chrystusowi. Czasu gwiazdy. W greckim jest: czasu, w którym się była ukazala gwiazda, to jest, w jakim czasie naprzód zaczęła się im ukazywać. 9. Oto gwiazda. Dopóki bowiem zostawali w Jerozolimie byli pozbawieni widoku gwiazdy. |