STATUTA CAPITULARIA ECCLESIAE CATHEDRALIS CRACOVIENSIS mandato et impensis R. et Cl. D. Caroli Teliga, Decani Capituli Ecclesiae Cathedralis Cracoviensis edita. CRACOVIAE. Typis Vladislai Anczyc et Soc. 1884. PRZEDMOWA DO STATUTÓW KAPITUŁY KRAKOWSKIEJ. Dziekan Kapituły katedralnej krakowskiej ś. p. X. Karol Teliga w roku 1876, księgę statutów kapitulnych, zebraną z dawnych kodexów przez X. Tomasza Nykowskiego, notaryusza Kapituły katedralzej w r. 1676, przepisać rozkazał i przygotować do druku. Tak przygotowany rękopis polecił mi skollacyonować z najstarszymi oryginałami statutów, przechowywanymi w dawnych kodexach piśmiennych i w metryce kapitulnej (Acta Actorum Capituli) i zająć się drukiem dzieła samego. Poleceniu Jego uczyniłem zadosyć w roku 1880 i 1881. Do tak wydrukowanego textu, dostojny Prałat, miał zamiar napisać Wstęp czyli Przedmowę, treść jej jednakże była mi niewiadomą; z notat jednakże, które mi polecił przygotować, wnoszę, iż pragnął skreślić historycznobibliograficzny rys statutów kapitulnych. Niestety, długoletnia ciężka choroba, zakończona obecnie zgonem Jego, nie pozwoliła Mu przyłożyć ostatecznie ręk do już dokonanego wydawnictwa. Aby więc tak ważny monument statutów i praw kapitulnych, aczkolwiek dziś przeważnie mający tylko historyczno-prawne znaczenie, nie został zmarnowany, polecenie ostateczne zmarłego Prałata spelniając, poczytuję sobie za obowiązek uzupełnić to wydawnictwo wstępem niniejszym i regestrem, bez którego księga ta nie miałaby naukowej cechy wydawnictwa. Owóż w tym Wstępie czyli Przedmowie podam szczegółową wiadomość, jaki to materyał mieści się w texcie tu wydrukowanym opiszę następnie bibliograficznie wszystkie kodexa statutów kapitulnych, zaznaczając treściwie jakie w nich spisane są statuta kapitulne. Co się Regestrów tyczy, to w pierw szym spisane będą intytulacye statutów, z podaniem dat, o ile takowe możra było wyśledzić i z przytoczeniem kodeksów, w których odnośny statut znajduje się. Drugi Regestr będzie alfabetyczny, przedmiotowy zbiór statutów, dla łatwego odszukania odnośnego materyalu. Dla objaśnienia czytających tę Przedmowę winienem dodać, że liczba rzymska, położona przy opisywaniu statutu, oznacza odnośny statut textu drukowanego, liczba arabska stronnicę dzieła, a kamienne liczby numer kodexu statutów kaitulnych. Jak każda korporacya w ogóle, tak i kapituły katedralne od czasu bytu swego musiały mieć jakieś prawa ustanowione, którymi się rządziły, musiały mieć władzę do ustanawiania, za wspólną zgodą, przepisów pewnych i statutów, którym dobrowolnie poddawały się i któremi się rządziły. W czasach najdawniejszych, niewątpliwie tylko odnośnemi prawami kościoła. - w późniejszych zastosowanymi do miejscowości i kraju. To samo musiało mieć miejsce i w kapitule krakowskiej od początku jej istnienia od XI wieku. W duchu ogólnych przepisów kanonicznych układano sobie prawa, statuta i przepisy, którymi się rządzono. Niestety wszystkie te dawne statuta w swej pierwotnej redakcyi nie przechowały się, sądzimy jednak, iż nie zaginęły zupełnie, ale weszły w skład późniejszych statutów, których początku trudno dośledzić. I tak z 37 najdawniejszych statutów kapitulnych (XXXVIII do LXXIV) zebranych po raz pierwszy w najdawniejszym kodexie statutów N. I, nieprzechodzącym roku 1488, cztery tylko statuta (L, LI, LIII i LXVI) mamy zaznaczone latami 1426, 1433, 1437 i 1448, a piąty (XLVII) ma świadków jedynie, podpisanych kanoników krakowskich, układających ten statut a żyjących przy końcu XIV wieku, pozostaje więc statutów 32, które nie mają żadnej daty, kiedy ustanowione były i mogą się odnosić do bardzo odległych czasów, przed rokiem 1488. Pewniejsze daty w statutach kapitulnych znachodzimy w tych, które ustanawiali dla kapituły biskupi krakowscy. I tak statut (I-XII) są nadane przez Jana Grota w r. 1328. Statut XIII-XXIV dany jest przez Bodzantę w r. 1356; statut XXV przez Jana Radlicę w r. 1383, statut XXVI przez Piotra Wysza w r. 1392; statuta XVII do XXXI w różnych latach nadał Zbigniew Oleśnicki; XXXII do XXXVI Tomasz Strzępiński w r. 1457; XXXVII Jan Lutko w r. 1467; LXXV ustanowił biskup Rzeszowski w r. 1478 — De modo servandi interdictum, a tegoż roku kapituła katedralna ustanowiła statut nowy - De litigantibus super Canonicatu Statutum novum capitulare (LXXVI), podpisany przez 12 członków kapituły obecnych wówczas na kapitule. I to są najdawniejsze statuta kapitulne, spisane najpóźniej w roku 1488 w księdze pergaminowej pierwszej, a w druku umieszczone od str. 1-55, Ner kodexu I. Bullę Jana XXIII z roku 1414 De non rccipiendis plebeis ad Canonicatus Ecclesiae Cathedralis Cracoviensis (LXXVII), włączyła kapituła do statutów swoich wtedy dopiero, kiedy z mocy bulli Leona X, z roku 1515, Zygmunt I wydał dekret r. 1516, zakazujący przyjmować nieszlachtę na prelatury i kanonie w Gnieźnie, Krakowie, Włocławku, Poznaniu i Płocku. Bulla ta i trzy następne dekreta Zygmunta I zamieszczone są jako statuta kapitulne (LXXVII–LXXX). Ner kodexu 2. I to jest pierwszy dział statutów kapitulnych. |