Cap.V. Populum Romanum, subiciendo sibi Orbem, bonum Reipublicae. et ideo finem iuris, intendisse. VI. Quemcumque, qui finem iuris in tendit, cum iure gradi. VII. Romanum populum a natura a imperandum ordinatum fuisse VIII. Romano populo Imperium compe tere, iudicio Dei ostensum esse IX. Romanum populum cunctis athle tizantibus pro Imperio praeva luisse.

X. Quod per duellum adquiritur, d iure adquiri.

XI. Duella populi Romani.

XII. Christum nascendo iustam ess auctoritatem Imperii Roma persuasisse.

XIII. Christum moriendo iurisdictio nem Romani Imperii supra to tum humanum genus confi

LIBER PRIMUS.

NECESSITATE MONARCHIAE.

INIUM hominum in quos amorem natura superior impressit, hoc interesse videtur, ut quemadlabore antiquorum ditati sunt, i posteris prolaborent, quatenus -osteritas habeat quo ditetur. amque ab officio se esse non qui publicis documentis imbutus, publicam aliquid adferre non on enim est lignum, quod secus aquarum fructificat in tempore potius perniciosa vorago sem. gitans, et nunquam ingurgitata s. Hoc igitur saepe mecum rene de infossi talenti culpa quanedarguar, publicae utilitati non gescere, quinimo fructificare det intentatas ab aliis ostendere 5. Nam quem fructum ferat ille, rema quoddam Euclidis iterum raret? qui ab Aristotele felicitansam, reostendere conaretur? qui em a Cicerone defensam, resufensandam? Nullum quippe; sed n potius illa superfluitas taediosa et.

que inter alias veritates occultas , temporalis Monarchiae notitia ma sit, et maxime latens, et propse habere immediate ad lucrum bus intentata; in proposito est, suis enucleare latibulis, tum ut mundo pervigilem, tum etiam ut

II.-Primum igitur videndum, quid est quod temporalis Monarchia dicitur, typo ut dicam, et secundum intentionem. Est ergo temporalis Monarchia, quam dicunt Imperium, unicus Principatus, et super omnes in tempore, vel in iis et super iis quae tempore mensurantur. Maxime autem de hac tria dubitata quaeruntur. Primo namque dubitatur et quaeritur, an ad bene esse mundi necessaria sit. Secundo, an Romanus populus de iure Monarchiae officium sibi adsciverit. Et tertio, an auctoritas Monarchiae dependeat a Deo immediate, vel ab alio Dei ministro seu vicario.

Verum quia omnis veritas, quae non est principium, ex veritate alicuius principii fit manifesta; necesse est in qualibet inquisitione habere notitiam de principio, in quod analytice recurratur, pro certitudine omnium propositionum quae inferius adsumuntur. Et quia praesens tractatus est inquisitio quaedam, ante omnia de principio scrutandum esse videtur, in cuius virtute inferiora consistant.

(III.) Est ergo sciendum, quod quaedam sunt, quae nostrae potestati minime subiacentia, speculari tantummodo, possumus, operari autem non, velut mathematica, physica, et divina. Quaedam vero

sunt, quae nostrae potestati subiacentia, non solum speculari, sed etiam operari possumus, et in iis non operatio propter speculationem, sed propter operationem illa adsumitur, quoniam in talibus operatio est finis. Quum ergo materia praesens politica sit, imo fons atque principium rectarum politiarum, et omne politicum nostrae potestati subiaceat ; manifestum est, quod materia praesens non ad speculationem per prius, sed ad operationem ordinatur. Rursus, quum in operabilibus principium et causa omnium sit ultimus finis (movet enim primo agentem), consequens est, ut omnis ratio eorum quae sunt ad finem, ab ipso fine sumatur. Nam alia erit ratio incidendi lignum propter domum construendam, et alia propter navim. Illud igitur, si quid est, quod est finis universalis civilitatis humani generis, erit hic principium, per quod omnia quae inferius probanda sunt, erunt manifesta sufficienter. Esse autem finem huius civilitatis et illius, et non esse unum omnium finem, arbitrari stultum est.

III. (IV.) Nunc autem videndum est, quid sit finis totius humanae civilitatis, quo viso, plus quam dimidium laboris erit transactum, iuxta Philosophum ad Nicomachum. Et ad evidentiam eius quod quaeritur, advertendum, quod quemadmodum est finis aliquis ad quem natura producit pollicem, et alius ab hoc ad quem manum totam, et rursus alius ab utroque ad quem brachium, aliusque ab omnibus ad quem totum hominem ; sic alius est finis ad quem singularem hominem, alius ad quem ordinat domesticam communitatem, alius ad quem viciniam, et alius ad quem civitatem, et alius ad quem regnum, et denique ultimus ad quem universaliter genus humanum Deus aeternus arte sua, quae natura est, in esse producit. Et hoc quaeritur hic tanquam principium inquisitionis directivum.

Propter quod sciendum est primo, quod Deus et natura nil otiosum facit; sed quidquid prodit in esse, est ad aliquam operationem. Non enim essentia ulla creata ultimus finis est in intentione creantis, in quantum creans, sed propria essentiae operatio. Unde est, quod non operatio propria propter essentiam, sed haec propter illam habet ut sit.

Est ergo aliqua propria operatio hu manae universitatis, ad quam ipsa universitas hominum in tanta multitudine or dinatur, ad quam quidem operationem nec homo unus, nec domus una, nec una vicinia, nec una civitas, nec regnum particulare pertingere potest. Quae auten sit illa, manifestum fiet, si ultimum d potentia totius humanitatis appareat Dico ergo, quod nulla vis, a pluribu specie diversis participata, ultimum es de potentia alicuius illorum. Quia quu illud quod est ultimum tale, sit const tutivum speciei, sequeretur quod un essentia pluribus speciebus esset speci cata, quod est impossibile. Non est erg vis ultima in homine, ipsum esse sin pliciter sumptum, quia etiam sic sumptu ab elementis participatur; nec esse co plexionatum, quia hoc etiam reperitur mineralibus; nec esse animatum, quia s etiam in plantis; nec esse apprehensivu quia sic et particípatur a brutis; sed es apprehensivum per intellectum possi lem, quod quidem esse nulli ab homi alii competit vel supra vel infra. Na etsi aliae sunt essentiae intellectum p ticipantes, non tamen intellectus ear est possibilis ut hominis, quia essent tales species quaedam sunt intellectual et non aliud, et earum esse nil est ali quam intelligere, quod est sine inter latione; aliter sempiternae non esse Patet igitur, quod ultimum de poter ipsius humanitatis, est potentia sive vir intellectiva.

Et quia potentia ista per unum ho nem, seu per aliquam particularium c munitatum superius distinctarum, simul in actum reduci non potest; nece est multitudinem esse in humano gen per quam quidem tota potentia h actuetur. Sicut necesse est multitudi rerum generabilium, ut potentia materiae primae semper sub actu aliter esset dare potentiam separat quod est impossibile. Et huic senten concordat Averrois, in Commento s iis quae de Anima. Potentia etiam tellectiva, de qua loquor, non solum ad formas universales, sive species, etiam per quandam extensionem ad ticulares. Unde solet dici, quod intelle speculativus extensione fit practicus, c