omnium iudicio felicissime cessit. In valva sinistra exprimitur Christophora Maria, Elizabetham cognatam visitans, et in dextra senex Christophorus Simeon, in ulnis excipiens Salvatorem. Clausis autem valvis occurrit, qualem passim vulgus sibi imaginatus, Christophorus, statura gigantea, nudoque ac toroso instar Herculis corpore, Christum humeris gestans, grandiorique innixus stipiti, et vadum transiens, sene Emericola in altera ripa, laternam praetendente. XVII. A choro ad dextrum latus eique circumducta et praetensa altaria ad pronai latus idem dextrum transeunti, solum describendus est interior et primus ordo columnarum : nam etiam hic ut in altero latere tres columnarum ordines versus Occidentem procurrunt, sed ita ut utrobique medius locus nullis altaribus impediatur, nec quidquam offeratur oculis spectabile, praeter elegantiora quaedam operosioraque, et ideo abolitis vilioribus reservata, monumenta sepultorum subtus primariorum civium, qualia etiam ad columnas medii ordinis in parte boreali inveniuntur aliqua, itemque et per columnas ambitus choralis, sed prolixiorem hunc tractatum factura, si enumerarentur, et explicarentur singula. Quare, iis praetermissis, redeo ad altaria, quorum ad primam ordinis interioris columnam spectabilissimum est n. Guldae Gladiatoriae altare, in quo Michaelem, Sodalitii Patronum, cum ceteris Angelis victoribus Luciferi et sequacium rebellium, sic expressit Franciscus Floris ut attonitos teneat spectatores omnes. Valvae ab eadem manu aeque spectabiles, inde tamen a lateribus ablatae, servantur apud ipsos Confratres propter reverentiam et aestimationem artis. o. Vietorum altare habuit aliquando ingeniosissimam aestimatissimamque Quintini Massii tabellam, nescio an S. Mathiae, qui opificii Patronus censetur; sed quidam De Ryck hominibus minus cautis persuasit, ut Sanctum illum Apostolum in maiori, qualem optabant, tabula a se pingi, et altari imponi paterentur; quod quid aliud erat quam aurum aere commutare? Occasionem itaque dedit sarcasmo non illepido, quod, qui suaserat ut Quinten Massys ab altari deponeretur, fuerit vere EEN QUINTEN MASSYS, id est, solide fatuus. p. Pistorum est, ubi Christum, multiplicatis panibus turbas pascentem in deserto pinxit toties supra memoratus Martinus De Vos. Nunc agitur de novo construendo altari ex marmore. q. Merciariorum, nunc ex marmore sculptum est S. Nicolai, quem supra tabulam videre, Episcopali in cathedra sedentem, suisque benedicentem; in ipsa autem tabula Christum stantem inter conversos peccatores, eosque benigne recipientem, opera Octavii Vaenii; quae autem illam olim claudebant valvae, nunc ipsam eorum Cameram ornant. De ligneo curiosissimo altari quod post incendium anni M.D.XXXIII ibidem stetit atque ab Iconoclastis diffractum fuit anno LXVI, vide dicta ad annum XXXIX, quo ipsum positum notatur. r. Sagittariorum Junior Gulda hunc sibi locum vindicat, qui suum S. Sebastianum in altari fecerunt pingi per Wenceslaum Koeberger, Bruxellensem, in Pinacotheca pictorum, pag. 101 laudatum, ut percarum Archiduci Alberto propter artis excellentiam. s. Ultimum in hoc ordine est altare Piscariorum seu Nautarum, quibus anno M.DC.XIV vidimus primum locum tum inter opificia attributum, quem etiam tenent in maiori totius Civitatis consilio. Interim eisdem, in S. Walburgis ad Scaldim parochia domos habentibus, in eiusque Parochiali ecclesia sacra sua, huius altaris ad ceterorum morem speciosius innovandi exigua, vel potius nulla cura est. Habet ergo adhuc veterem picturam Piscatoris Petri, sed adeo ignobilem, ut adm. R. D. Cantor Marianae ecclesiae, Franciscus de Cocq p. m. et Ioannes Erasmus Quellinus, Pictor eximius, qui tamquam eiusmodi rerum scientissimi me supra scripta fere omnia docuerunt, eius nesciverint nominare auctorem. XVIII. Est autem altaribus omnibus ad columnas fixis hoc commune, ut extra cancellos altarium, in dorso obiecta eiusdem columnae habeant elegantia operis scriniarii sedilia, in quibus Decani, Aldermanique consideant, sacra audituri: quod idem fere observare licebit in circumeuntibus chorum sacellis, et in minoribus choris pro capellarum singularum Magistris. In hoc autem quod describimus latere, primus occurrit et Mariano choro respondet: t. Chorus Venerabilis Sacramenti, quem ex uno latere nunc praecingit candidi marmoris sepimentum, alte elevatum ex designatione eius, quem iam nominavi, Domini Cantoris, Architecti non minus quam miniatoris eximii, antrorsum vero odeum speciosum, organo proprio instructum etiam ipsum. Adhaeret eidem propria trans murum Sacristia, et in altari repraesentatur ultima Domini nostri coena, Octavii Vaenii opus praeclarum ad ingressum vero occidentalem eiusdem chori trans parietem procurrunt camerulae tres, litteris u, x, y, signatae, in quarum prima contrahuntur nuptiae; secundam habent capellae Eucharisticae Magistri, tertiam ad suum concionatorumque usum tenent Plebani; reliquum omne capacissimum spatium, abhinc usque ad sacellum Eleemosynariorum, columnas habet omni impedimento liberas, ne quid officiat concioni, ad verbum Dei audiendum copiose affluenti; nec est alius fere tota civitate locus, ex quo a pluribus faciliusque intelligi sacra oratio possit, auditoribus in mediam usque navim, quantum per columnas licet, constipatis; nihil ergo hic notandum quam z. Suggestus concionatorius, ex solida quercu absque commissura ulla fabrefactus a summo usque deorsum, opere. ut appellant, Gothico, et ad memoriam vetustatis conservato, etiam inter ecclesiae ardentis flammas, et furentium iconoclastarum manus; quae tamen videntur eiecisse statunculos Sanctorum, hinc inde, ut loculi et bases monstrant, dispositorum. Acroaterium iam descriptum claudit solidissima moles forma, ut etiam altera ad Boream, irregularis, cui ex hac parte innititur turris meridionalis, sicuti borealis simili fundamento suo. Angulus vero hic notatus, unde ad concionatorem prospectus patet, sedilia habet Dominis Eleemosynariis comparata, inter quos saepe videre est Episcopum aut Decanum dicenti intentum, et supra sedilia recentius erectum marmoreum monumentum gratitudinis, Antistiti Ambrosio ab eisdem Eleemosynariis, quos solos haeredes habere ille voluit, post molem iam dictam est poni curatum. XIX. aa. Eleemosynariorum sacellum est, et hoc latus claudens habet altare non ad Orientem, ut cetera, sed ad Septentrionem conversum, neque magnum, nec tabula grandiori instructum; tali tamen quae pretio aequare maximas possit pinxit enim eam Bernardus van Orley, diciturque pro ea numeratos accepisse florenos sexcentos, cum Quintino Massys suum triplicatum opus Scriniariis tradenti, sed annis fere centum citius, quod valde rem mutat, solum dicantur soluti floreni trecenti. Exprimitur ibi Extremi Iudicii scena, in qua scilicet Christus eis qui erga se, id est pauperes suos, liberales fuerint, vitam aeternam addicturus sit ignem vero aeternum misericordiae opera non sectatis. bb. Monstrat locum foras protensum, trifariamque divisum, sic ut prima maiorque pars teneatur a mensa S. Spiritus, quae universo caritatis huius negotio initium dedit. Pars haec anno M.DCC.XII egregio opere amplificabatur inclusura fortassis etiam secundam, quae dicitur Camera pauperum; ad cuius ingressum, a tumultuante eorum multitudine saepe obstructum, ut ipsis Eleemosynariis liber pateat accessus, 28 V 45 a foris aperienda dicebatur porta. Tertia vero particula servit aerario, heu! nimium quantum per haec calamitosissima tempora extenuato. Liberalitatem civium ut provocent exempla, facit cenotaphium Francisco Tencini, praediviti adolescenti Amstelodamensi, supra portam ex marmore positum, propter summam praegrandem in patrios nostrosque egenos testamento divisam. Notabilis est etiam in dicto sacello vitrea curata anno M.DC..... Eleemosynariis, quorum etiam effigies ibidem ad vivum depictas habes manu Abrahami a Diepenbeeck, hactenus in ea arte parem non consecuti. Eodemque facit aliud maius etiam et speciosius, super Eleemosynariorum sedilia, ut dixi, positum Episcopo Capello. XX. Dum hunc in modum renovatur Basilica Mariana, appropinquabat innovatio Magistratus, usque in Septembrem dilata; pro aestate autem eam praecedente, et subsequenti anno, suggerit Caukerkius, fuisse vini Francici caritatem tantam, quanta ab hominum memoria nulla fuit: nam quod circa annum M.DC.XC, et multis annis antea, adeo vile habebatur, ut promiscue a civibus emeretur et biberetur, intra viginti quatuor aut triginta sex florenos in amam, pro cuiusque bonitate; eius pretium, inquit, vehementer excrevit, tum belli causa, tum, idque vel maxime, quod pecuniae cambialis valor auctus esset ad octo in centum; et salvi conductus, hinc a Bavaro, inde a Franco redimendi erant, subeundaque pericula frequentium ab Anglia et Hamburgo piratarum, praedas certatim abducentium. Hoc insuper anno malignus valde proventus fuerat vini, ac fere acidi et vix potabilis nisi forte Burdegalense placeret emere, cuius vas unum aestimabatur Dunckerkae LXXXI libris flandricis; communis autem vini amae singulae venibant Antverpiae florenis nonaginta; sed anno sequenti meliora vina fuerunt, et, adveniente paulatim maiori copia, etiam pretii levioris. Sic ille, oenopolam professus, |