Sayfadaki görseller
PDF
ePub
[ocr errors]

مروج

cum de communi confenfu multarum gentium fuerit re-
gulata, nulli fingulari arbitrio videtur obnoxia
per confequens, nec variabilis effe poteft. Adinvene-
runt ergo illam, ne propter variationem fermonis, ar-
bitrio fingularium fluitantis, vel nullo modo, vel fal-
tem imperfecte antiquorum attingeremus auctoritates,
gefta, five illorum, quas a nobis locorum diverfi-
tas facit effe diverfos.

De varietate idiomatis in Italia a dex-
tris, & a finiftris Montis
Appennini.

TR

Rifario nune exeunte noftro idiomate, ut fuperius dictum eft in comparatione fui ipfius, fecundum quod trifonum factum eft cum tanta timiditate cunctamur librantes, quod hanc, vel iftam, vel illam partem in comparando praeponere non audemus, nifi eo que Grammatica pofitores inveniuntur accepiffe Sic, adverbium affirmandi, quod quandam anterioritatem erogare videtur Italis, qui Sì dicunt. Quaelibet enim partium largo teftimonio fe tuetur. Allegat ergo profe lingua Oil, quod propter fui faciliorem, ac delectabiliorem vulgaritatem quicquid redactum, five inventum eft ad vulgare profaicum, fuum eft: videlicet biblia cum Trojanorum, Romanorumque geftibus compi lata, & Artui Regis ambages pulcerrimae, & quam plures aliae biftoriae, ac doctrinae. Profe vero argumentatur alia, fcilicet Oc, quod vulgares eloquentes in ea primitus poëtati funt, tanquam in perfectiori, dulciorique loquela: ut puta Petrus de Alvernia, & alii antiquiores doctores. Tertia quae Latinorum eft, fe duobus privilegiis atteftatur praeesse : primo quidem,

Tom. II.

H

من

quod

[ocr errors]

meftici, e famigliari, cioè Cino da Piftoja, e lo Amico fuo; il fecondo è, che pare, che più s'accoftino a la Grammatica, la quale è comune. E quefto, a coloro, che vogliono con ragione confiderare, par graviffimo argomento. Ma noi lafciando da parte il giudicio di quelto, e rivolgendo il trattato noftro al volgare Italiano, ci sforzeremo di dire le variazioni ricevute in effo, e quelle fra le compareremo. Dicemo adunque la Italia efsere primamente in due parti divifa, cioè ne la deftra, e ne la finiftra; e fe alcuno dimandafse qual è la linea, che questa diparte, brievemente rispondo effere il giogo de l'Appennino; il quale come un colmo di fiftula di qua, e di là a diverfe grande piove, e l'acque di qua, e di là per lunghi embrici a diverfi liti difillano, come Lucano nel fecondo defcrive; et il deftro lato ha il mar Tirreno per grondatojo, il finiftro v' ha lo Adriatico. Del deftro lato poi fono regioni la Puglia, ma non tutta, Roma, il Ducato, Tofcana, la Marca di Genova. Del finiftro fono parte de la Puglia, la Marca d'Ancona, la Romagna, la Lombardia, la Marca Trivigiana, con Venezia; il Friuli veramente, e l'Iftria non poffono effere fe non de la parte finiftra d'Italia; e le Ifole del mar Tirreno cioè Sicilia, e Sardigna, non fono fe non de la deftra, o veramente fono da effere a la deftra parte d' Italia accompagnate. In ciascuno adunque di questi due lati d'Italia, et in quelle parti, che fi accompagnano ad effi, le lingue de gli uomini fono varie; cioè la lingua de i Siciliani co i Pugliefi, e quella de i Pugliefi co i Romani, e de i Romani coi i Spoletani e di quefti co i Tofcani, e de i Tofcani co i Genovefi, è de i Genovefi co i Sardi. E fimilmente quella de i Calavrefi con gli Anconitani, e di coftoro co i Romagnuoli, e de i Romagnuoli co i Lombardi e de i Lombardi co i Trivigiani, e Veneziani, e di quefti co i Furlani, e di effi con gl' Iftriani, ne la qual cofa dico, che la Italia fola appare in XIIII.

[ocr errors]

quod qui dulcius, fubtiliusque poetati vulgariter funt, ii familiares, & domeftici fui funt: puta Cinus Piftorienfis, & Amicus ejus. Secundo quia magis videntur inniti Grammaticae, quae communis eft, quod rationabiliter infpicientibus videtur graviffimum argumentum. Nos vero judicium relinquentes in hoc, & tractatum noftrum ad vulgare Latinum retrahentes, & receptas in fe variationes dicere, nec non illas invicem comparare conemur. Dicimus ergo primo Latium bipartitum effe in dextrum, & finiftrum. Si quis autem quaerat de linea dividente, breviter refpondemus effe jugum Appennini, quod ceu fiftulae culmen hinc inde ad diverfa ftillicidia grundant, aquas ad alterna hinc inde litora per umbriria longa diftillant ut Lucanus in 2. defcribit. Dextrum quoque latus Turenum mare grundatorium habet: laevum vero in Adriaticum cadit. Et dextri regiones funt, Apulia, fed non tota Roma, Ducatus, Tufcia, Januenfis Marchia. Siniftri autem pars Apulie, Marca Anconitana, Romandiola, Lombardia, Marchia Trivifiana, cum Venetiis. Forum Julii vero, Iftria non nifi leve Italiæ effe poteft: nec Infulae Tureni maris, videlicet Sicilia, & Sardinia non nifi dextrae Italiæ funt, vel ad dextram Italiam fociandae. In utroque quidem duorum laterum,& iis, quae fequuntur ad ea, linguae hominum variantur, ut lingua Siculorum cum Apulis: Apulorum cum Romanis: Romanorum cum Spoletanis: horum cum Tufcis: Tufcorum cum Januenfibus: Januenfium cum Sardis: nec non Calabrorum cum Anchonitaneis: horum cum Romandiolis: Romandiolorum cum Lombardis: Lombardorum cum Trivifanis, & Venetis, & horum cum Aquilejenfibus iftorum cum Iftrianis: de quo Latinorum neminem nobifcum diffentire putamus. Quare ad H 2

,

minus

Volgari effer variata; ciascuno de i quali ancora in fe fteffo fi varia: come in Tofcana i Senefi, e gli Aretini; in Lombardia i Ferrarefi, e Piacentini; e parimente in una ifteffa città troviamo effere qualche variazione di parlare, come nel Capitolo di fopra abbiamo detto. Il perchè fe vorremo calculare le prime, le feconde, e le fotto feconde variazioni del Volgare d'Italia, avverrà che in quefto minimo cantone del Mondo, fi venirà non folamente a mille variazioni di loquela, ma ancora a molto più.

Si dimoftra, che alcuni in Italia hanno brutto, et inornato parlare. Cap. XI.

ESfendo il Volgare Italiano per molte varietà diffo

nante, inveftighiamo la più bella, et illuftre loquela d'Italia; et acciò che a la noftra inveftiga zione poffiamo avere un picciolo calle, gettiamo prima fuori de la felva gli arbori attraverfati, e le fpine. Si come adunque i Romani fi ftimano di dover effere a tutti prepofti, così in questa eradicazione, o vero eftirpazione non immeritamente a gli altri li preporremo; proteftando effi in niuna ragione de la Volgare Eloquenza effer da toccare. Dicemo adunque il Volgare de' Romani, o per dir meglio il fuo trifto parlare effere il più brutto di tutti i Volgari Italiani; e non è maraviglia, fendo ne i coftumi, e ne le deformità de gli abiti loro fopra tutti puzzolenti. Effi dicono Mezure quinto dici. Dopo quefti caviamo quelli de la Marca d'Ancona, i quali dicono Chignamente fcate fciate, con i quali mandiamo via i Spoletani. E non è da preterire, che in vituperio di quefte tre genti sono state molte Canzoni compofte, tra le quali ne vidi una drittamente, e perfettamente legata, la quale un certo Fiorenti

по

minus XIIII. Vulgaribus fola videtur Italia variari: quae adbuc omnia Vulgaria in fefe variantur, ut puta in Tufcia Senenfes, Aretini; in Lombardia Ferrarienfes, Placentini: nec non in eadem civitate aliqualem variationem perpendimus: ut fuperius in Capitulo immediato pofuimus; quapropter fi primas, & fecundarias, & fubfecundarias vulgaris Italiae variationes calculare velimus, in boc minimo mundi angulo non folum ad millenam loquelae variationem venire contigerit, fed etiam ad magis ultra.

Oftenditur Italiae aliquos habere idioma
incomptum, & ineptum.

Uam multis varietatibus Latio diffonante vulga

[ocr errors]

ri, decentiorem, atque illuftrem Italiae venemur loquelam, et ut noftræ venationi pervium callem babere poffimus, perplexos fructices, atque fentes prius ejiciamus de filva. Sicut ergo Romaui fe cuntis praeponendos extimant in hac eradicatione, five difcerptione non immerito eos aliis præponamus, proteftantes eosdem in nulla vulgaris eloquentiae ratione fore tangendos: dicimus ergo Romanorum non Vulgare, fed potius triftiloquium Italorum Vulgarium omnium effe turpissimum: nec mirum, cum etiam morum, habituumque deformitate prae cunctis videantur foetere; dicunt enim Mezure quinto dici. Poft hos incolas Anconitanae Marchiae decerpamus, qui Chignamente fcate fiate loquuntur: cum quibus, & Spoletanos abjicimus: nec praetereundum eft quod in improperium iftarum trium gentium cantiones quam plures inventae funt, inter quas unam vidimus recte, atque perfecte ligatam quam quidem Flo

[blocks in formation]
« ÖncekiDevam »