378. Marsilius von Padua, Defensor pacis (1324). Rec. Fr. Gomarus, Frk 1592, 473–479. SRIEZLER, Literar. Widersacher d. Päpste z. Z. Pars. III. c. 2 conclusio I. Solam divinam seu canonicam scripturam, et ad ipsam per necessitatem sequentem quamcunque ipsiusque interpretationem, ex com- 15 muni concilio fidelium factam, veram esse, ad aeternam beatitudinem consequendam necesse credere, si alicui debite proponatur. - c. 2. Legis divinae dubias definire sententias, in his praesertim, qui christianae fidei vocantur articuli, reliquisque credendis de necessitate salutis aeternae, solum generale concilium fidelium, aut illius valentiorem multitudinem sive partem determinari debere, nullumque aliud partiale 20 collegium, aut personam singularem cuiuscunque conditionis existat, iam dictae determinationis auctoritatem habere. c. 3. Ad observanda praecepta divinae legis poena vel suplicio temporali seu praesentis saeculi nemo evangelica scriptura compelli praecipitur. - c. 5. In divinis novae legis praeceptis aut prohibitis neminem mortalem dispensare posse; permissa vero prohibere, obligando ad culpam aut poenam pro 25 statu praesentis saeculi vel venturi solum posse generale concilium aut fidelem legislatorem humanum. c. 6. Legislatorem humanum solam civium universitatem esse aut valentiorem illius partem. c. 7. Decretales vel decreta Romanorum aut aliorum quorumlibet pontificum, communiter aut divisim, absque concessione legislatoris humani constituta, neminem obligare poena vel supplicio temporali seu saeculi huius. c. 8. In 30 humanis legibus solum legislatorem vel illius auctoritate alterum dispensare posse. - c. 9. Principatum electum aut alterum qualecunque officium a sola electione auctoritatem habentis ad illam, nullaque alia confirmatione seu approbatione pendere. c. 14. Principatum seu iurisdictionem coactivam supra quemquam clericum aut laicum, etiamsi haereticus extet, nullum episcopum vel sacerdotem, inquantum huiusmodi, ullam 35 habere. c. 16. Excommunicare quemquam aut divinorum officia interdicere absque fidelis legislatoris auctoritate nulli episcopo vel sacerdoti aut ipsorum collegio licere. c. 17. Omnes episcopos aequalis auctoritatis esse immediate per Christum neque secundum legem divinam convinci posse in spiritualibus aut temporalibus praeesse invicem vel subesse. c. 18. Auctoritate divina, legislatoris humani fidelis interveniente 40 consensu seu concessione, sic alios episcopos communiter aut divisim excommunicare posse Romanum episcopum et in ipsum auctoritatem aliam exercere quemadmodum e converso. c. 19. Coniugia seu matrimonia divina lege, nova praesertim, prohibita per mortalem neminem dispensari posse, humana vero lege prohibita ad solius legislatoris vel per ipsius principantis auctoritatem pertinere. c. 20. Natos non ex legitimo thoro 45 seu matrimonio legitimos facere sic, ut haereditarie succedere possint aliaque suscipere civilia et ecclesiastica officia et beneficia ad solum fidelem legislatorem noscitur pertinere. c. 21. Ad ecclesiasticos ordines promovendos ipsorumque sufficientiam iudicare iudicio coactivo ad solum legislatorem fidelem spectare ac sine ipsius auctoritate quemquam promovere ad hoc cuiquam sacerdoti vel episcopo non licere. - c. 22. N u m e- 50 - rum ecclesiarum sive templorum ac in ipsis ministrare debentium, sacerdotum, diaconorum et reliquorum officialium ad solum principantem secundum leges fidelium pertinet mensurare. c. 23. Ecclesiastica officia separabilia solius fidelis legislatoris auctoritate debere conferri et similiter auferri posse sicut quoque beneficia 5 et propter pias causas reliqua constituta. c. 25. Docendi aut operandi publice secundum artem aut disciplinam aliquam neminem episcopum, communiter aut divisim, inquantum huiusmodi, licentiam concedere posse, sed haec ad legislatorem saltem fidelem aut eius auctoritate principantem tantummodo pertinere. c. 27. Ecclesiasticis temporalibus, expleta sacerdotum et aliorum evangelii ministrorum et his quae ad cultum 10 divinum pertinent ac impotentum pauperum necessitate, licite ac secundum legem divinam pro communibus seu publicis utilitatibus aut defensionibus uti posse legislatorem humanum totaliter et in parte. - c. 28. Cuncta temporalia quae ad pias causas seu misericordiae opera statuta sunt, ut quae testamentis legantur pro ultramarino transitu ad resistendum infidelibus aut pro captivorum ab ipsis redemptione vel pauperum 15 impotentum sustentatione ceterisque similibus, ad solum principantem secundum legislatoris determinationem ac legantis vel aliter largientis intentionem disponere pertinet. c. 30. Haereticos omnesque delinquentes et arcendos poena vel supplicio temporali iudicare iudicio coactivo poenasque personales infligere ac reales exigere ipsasque applicare ad solius principantis auctoritatem pertinet secundum legislatoris humani determinationem. 20 c. 31. Neminem subditum et per iuramentum licitum alteri obligatum.... per episcopum aut presbyterum aliquem solvi posse. c. 33. Generale concilium aut partiale sacerdotum et episcoporum ac reliquorum fidelium per coactivam potestatem congregare, ad fidelem legislatorem aut eius auctoritate principantem in communitatibus fidelium tantummodo pertinere nec in aliter congregato determinata 25 vim aut robur habere ad observationem quoque neminem obligare temporali aut spirituali poena vel culpa. — c. 34. Ieiunia et aliquorum ciborum prohibitiones solius generalis concilii fidelium seu fidelis legislatoris auctoritate fieri debere. c. 35. Canonizari aut tamquam sanctam adorari quempiam, per solum generale concilium statui et ordinari debere. c. 36. Episcopis aut presbyteris aliisque templorum ministris si uxores inter30 dicere convenit, reliqua quoque circa ecclesiasticum ritum per generale solum fidelium concilium id statui et ordinari, aut illud solum collegium aut personam in hoc cum praedictis dispensare posse, cui data fuerit eius auctoritas per concilium supradictum. — c. 37. A iudicio coactivo, episcopo vel sacerdoti concesso, semper ad legislatorem contendentem liceat appellare vel ad eius auctoritate principantem. - c. 39. Episcopis reliquisque 35 ministris evangelicis quae ad alimentum et tegumentum necesse fuerint, saltem quotidiana vitae, quae ministrat evangelium, multitudo vel persona singularis secundum legem divinam et suam possibilitatem exhibere tenetur, decimas vero vel alterum quid aliud, si superfuerit dictorum ministrorum necessitati supplendae nequaquam. c. 40. Legislatorem fidelem aut eius auctoritate principantem in subiecta sibi provincia 40 compellere posse tam episcopos quam reliquos evangelicos ministros, quibus de sufficientia victus et tegumenti provisum est, ad divina officia celebranda et sacramenta ecclesiastica ministranda. c. 41. Episcopum Romanum et alium quemlibet ecclesiasticum seu spiritualem ministrum secundum legem divinam per solum fidelem legislatorem aut eius auctoritate principantem vel fidelium generale 45 concilium ad officium ecclesiasticum separabile promoveri debere, ab eodem quoque suspendi atque privari exigente delicto. -- 379. Papst Iohannes XXII. (1316-1334). 1. Iohannes XXII. „Cum inter nonnullos" v. 12. Nov. 1823: Die Behauptung der Eigentumslosigkeit Christi und der Apostel ist Häresie. Cdu Plessis D'Argentré, Collectio Iudiciorum I, P 1728, 295 f. CMÜLLER, Kampf Ludwigs d. Baiern m. d. röm. Kurie I, Tü 1879, 85; HAUCK V 499; RE 9, 1901, 267 ff.; 23, 1913, 5 692; HEFELE VI 582; HOLZAPFEL, G. d. Franziskanerordens, Fr 1909, 71; MCCABE, Crises 202 ff. Cum inter nonnullos viros scholasticos saepe contingat in dubium revocari, utrum pertinaciter affirmare, Redemptorem nostrum ac Dominum Iesum Christum eiusque apostolos in speciali non habuisse aliqua nec in communi etiam, haereticum sit cen- 10 sendum, diversa et adversa etiam sentientibus circa illud: Nos huic concertationi finem imponere cupientes assertionem huiusmodi pertinacem, cum scripturae sacrae, quae in plerisque locis ipsos nonnulla habuisse asserit, contradicat expresse, ipsamque scripturam sacram, per quam utique fidei orthodoxae probantur articuli, quoad praemissa fermentum aperte supponat continere mendacii, ac per consequens, quantum in ea est, eius in totum fidem 15 evacuans, fidem catholicam reddat, eius probationem adimens, dubiam et incertam, deinceps erroneam fore censendam et haereticam de fratrum nostrorum consilio hoc perpetuo declaramus edicto. Rursus in posterum pertinaciter affirmare, quod Redemptori nostro praedicto eiusque apostolis, iis quae ipsos habuisse scriptura sacra testatur, nequaquam ius ipsis utendi competierit, nec illa vendendi seu donandi ius habuerint aut ex ipsis 20 alia acquirendi, quae tamen ipsos de praemissis fecisse scriptura sacra testatur seu ipsos potuisse facere supponit expresse; cum talis assertio ipsorum usum et gesta evidenter includat, in praemissis non iusta, quod utique de usu, gestis seu factis Redemptoris nostri Dei Filii sentire nefas est, sacrae scripturae contrarium et doctrinae catholicae inimicum: assertionem ipsam pertinacem de fratrum nostrorum consilio deinceps erroneam fore 25 censendam merito ac haereticam declaramus. 380. 2. Iohannes XXII.: Verurteilung des Marsilius v. Padua u. Iohann v. Iandun. Bulle „Licet iuxta doctrinam“ v. 23. Okt. 1327 an den Bischof v. Worcester: Th. Rymer, Foedera, conventiones, literae etc. inter reges Angliae et alios quosvis etc., Hagae Comitis ed. Holmes, 1739, II 2, 3, 199 ff.; Du Plessis I 304 ff. RIEZLER, Lit. Widersacher 54. 30 cf. Lit. Nr. 378. Imprimis itaque isti viri reprobi dogmatizare praesumunt, quod illud, quod de Christo legitur in evangelio b. Matthaei, quod ipse solvit tributum caesari, quando staterem, sumptum ex ore piscis 1, illis, qui petebant didrachma, iussit dari, hoc fecit non condescensive et liberalitate suae pietatis sed necessitate coactus; quod utique doctrinae contradicit 35 evangelicae nostrique sententiae salvatoris. Secundo isti filii Belial dogmatizare praesumunt, quod b. Petrus apostolus non plus autoritatis habuit, quam alii apostoli habuerunt, nec aliorum apostolorum fuit caput. Item, quod Christus nullum caput dimisit ecclesiae nec aliquem vicarium suum fecit; quod est totum contrarium evangelicae et apostolicae veritati. Tertio isti filii Belial asserere non verentur, quod ad imperatorem 40 spectat, papam instituere et destituere ac punire; quae utique omni iuri obviant et repugnant. Praeterea legant homines isti pestiferi historias approbatas, et ostendant quis unquam papa catholicus ab imperatore institutus fuerit? Profecto credimus quod nullum poterunt reperire. Quarto dicunt isti vaniloqui, immo falsiloqui, quod omnes sacerdotes, sive sit 45 papa sive archiepiscopus sive sacerdos simplex, sunt ex institutione Christi auctoritatis et iurisdictionis aequalis. Quod autem unus plus alio habeat, hoc est, secundum quod - 1 cf. Mt 17 26. -- imperator concedit uni vel alii plus et minus; et sicut concessit alicui, sic potest illud etiam revocare; quae utique doctrinae sacrae obviant et haereticam sapiunt pravitatem. 381. 3. Iohannes XXII. „In agro dominico“ v. 27. März 1329: Verdammung von Sätzen Meister Eckeharts. 5 Archiv f. Litt. u. KG. d. MA, hrsg. v. HDenifle u. FEhrle II, B 1886, 636 ff. — Ueber Eckehart: DENIFLE, ebend. 417 ff.; SMDEUTSCH, RE 5, 1898, 142 ff.; HAUCK V 270 ff.; RE 23, 1913, 362; MHAACKE, Gottesgedanke u. Gotteserlebnis bei Eck., Greifsw 1919 (D); WACHELIS, Verh. Meister Eck.'s z. Areopagiten Dionysius, Marb 1922 (D). Sane dolenter referimus, quod quidam his temporibus de partibus Theutoniae, Ekar10 dus nomine, doctorque ut fertur sacre paginae, ac professor ordinis fratrum Predicatorum, plura voluit sapere quam oportuit et non ad sobrietatem neque secundum mensuram fidei, quia a veritate auditum avertens ad fabulas se convertit. Per illum enim patrem mendacii 1, qui se frequenter in lucis angelum transfigurat, ut obscuram et tetram caliginem sensuum pro lumine veritatis effundat, homo iste seductus, contra lucidissimam 15 veritatem fidei in agro ecclesiae spinas et tribulos germinans ac nocivos carduos et venenosos palliuros producere satagens, dogmatizavit multa fidem veram in cordibus multorum obnubilantia, que docuit quam maxime coram vulgo simplici in suis predicationibus, que etiam redegit in scriptis. Ex inquisitione siquidem contra eum super his auctoritate venerabilis fratris nostri Henrici Coloniensis Archiepiscopi prius facta, et tandem auctoritate 20 nostra in Romana Curia renovata, comperimus evidentur constare per confessionem eiusdem Ekardi, quod ipse predicavit, dogmatizavit et scripsit viginti sex articulos, tenorem, qui sequitur, continentes: Primus articulus. Interrogatus quandoque, quare Deus mundum non prius produxerit, respondit tunc, sicut nunc, quod Deus non potuit primo producere mundum, quia res non 25 potest agere, antequam sit; unde quamcito Deus fuit, tamcito mundum creavit. - 2. Item concedi potest mundum fuisse ab aeterno. 3. Item simul et semel, quando Deus fuit, quando Filium sibi coaeternum per omnia coaequalem Deum genuit, etiam mundum creavit. 4. Item in omni opere, etiam malo, malo inquam tam poenae quam culpae, manifestatur et relucet aequaliter gloria Dei. - 5. Item vituperans quempiam vituperio 30 ipso peccato vituperii laudat Deum, et quo plus vituperat et gravius peccat, amplius Deum laudat. 6. Item Deum ipsum quis blasphemando Deum laudat. - 7. Item quod petens hoc aut hoc malum petit et male, quia negationem boni et negationem Dei petit, et orat Deum sibi negari. - 8. Qui non intendunt res, nec honores, nec utilitatem, nec devotionem internam, nec sanctitatem, nec praemium, nec regnum coelorum, sed omnibus his renun35 tiaverunt, etiam quod suum est, in illis hominibus honoratur Deus.-9. Ego nuper cogitavi, utrum ego vellem aliquid recipere a Deo vel desiderare: ego volo de hoc valde bene deliberare, quia ubi ego essem accipiens a Deo, ibi essem ego sub eo vel infra eum, sicut unus famulus vel servus, et ipse sicut dominus in dando, et sic non debemus esse in aeterna vita. 10. Nos transformamur totaliter in Deum et convertimur in eum; simili modo 40 sicut in sacramento panis convertitur in corpus Christi: sic ego convertor in eum, quod ipse me operatur suum esse unum, non simile; per viventem Deum verum est, quod ibi nulla est distinctio. - 11. Quidquid Deus Pater dedit Filio suo unigenito in humana natura, hoc totum dedit mihi: hic nihil excipio, nec unionem nec sanctitatem, sed totum dedit mihi sicut sibi. 12. Quidquid dicit sacra scriptura de Christo, hoc etiam totum veri45 ficatur de omni bono et divino homine. 13. Quidquid proprium est divinae naturae, hoc totum proprium est homini iusto et divino; propter hoc iste homo operatur quidquid 1 vgl. Joh 8 44; II Cor 11 14. Deus operatur, et creavit una cum Deo coelum et terram, et est generator verbi aeterni, et Deus sine tali homine nesciret quidquam facere. 14. Bonus homo debet sic conformare voluntatem suam voluntati divinae, quod ipse velit quidquid Deus vult: quia Deus vult aliquo modo me peccasse, nollem ego, quod ego peccata non commisissem, et haec est vera poenitentia. 15. Si homo commisisset mille peccata mortalia, si talis homo 5 esset recte dispositus, non deberet velle se ea non commisisse. 16. Deus proprie non praecepit actum exteriorem. 17. Actus exterior non est proprie bonus nec divinus, nec operatur ipsum Deus proprie neque parit. 18. Afferamus fructum actuum non exteriorum, qui nos bonos non faciunt, sed actuum interiorum, quos Pater in nobis manens facit et operatur. 19. Deus animas amat, non opus extra. - 20. Quod bonus homo est 10 unigenitus Filius Dei. 21. Homo nobilis est ille unigenitus Filius Dei, quem Pater aeternaliter genuit. 22. Pater generat me suum Filium et eundem Filium. Quidquid Deus operatur, hoc est unum; propter hoc generat ipse me suum Filium sine omni distinctione. 23. Deus est unus omnibus modis et secundum omnem rationem, ita ut in ipso non sit invenire aliquam multitudinem in intellectu vel extra intellectum; qui enim duo 15 videt vel distinctionem videt, Deum non videt, Deus enim unus est extra numerum et supra numerum, nec ponit in unum cum aliquo. Sequitur: nulla igitur distinctio in ipso Deo esse potest aut intelligi. — 24. Omnis distintio est a Deo aliena, neque in natura neque in personis; probatur: quia natura ipsa est una et hoc unum, et quael bet persona est una et idipsum unum, quod natura. - 25. Cum dicitur: Simon, diligis me plus his?1 sensu 20 est, id est, plus quam istos, et bene quidem, sed non perfecte. In primo enim et secundo et plus et minus et gradus est et ordo, in uno autem nec gradus est nec ordo. Qui igitur diligit Deum plus quam proximum, bene quidem, sed nondum perfecte. - 26. Omnes creaturae sunt unum purum nihil: non dico, quod sint quid modicum vel aliquid, sed quod sint unum purum nihil. Obiectum praeterea extitit dicto Ekardo, quod praedicaverat alios duos articulos sub his verbis: 1. Aliquid est in anima, quod est increatum et increabile; si tota anima esset talis, esset increata et increabilis, et hoc est intellectus. - 2. Quod Deus non est bonus neque melior neque optimus; ita male dico, quandocunque voco Deum bonum, ac si ego album vocarem nigrum. Nos... praefatos quindecim primos articulos et duos alios ultimos tanquam haereticos, dictos vero alios undecim tanquam male sonantes, temerarios, et suspectos de haeresi, ac nihilominus libros quoslibet seu opuscula eiusdem Ekardi, praefatos articulos seu eorum aliquem continentes, damnamus et reprobamus expresse. 25 30 382. Benedikt XII. (1334–1342). „Benedictus Deus" v. 29. Januar 1336: 35 Das Schauen Gottes. BR IV 345 ff.; Du Plessis I 321 ff. GHOFFMANN, Streit üb. die selige Schau Gottes (1331-1338), L 1917. § 1. Sane dudum tempore fel. rec. Ioannis XXII praedecessoris nostri inter nonnullos etiam theologicae facultatis magistros super visione animarum iustorum hominum post 40 mortem suam, in quibus nihil erat purgabile, cum de hoc saeculo decesserunt, vel si fuerat iam purgatum fuerat ex toto, an divinam essentiam videant ante corporum suorum resumptionem et iudicium generale: et super nonnullis aliis orta materia quaestionis ipsorum aliqui negativam aliqui affirmativam, alii vero secundum suas imaginationes de visione divinae essentiae ab animabus huiusmodi diversa et diversimode ostendere nitebantur, 45 1 Jo 21 15 ff. |