THEOLOGIA MORALIS.

TRACTATUS IX.

DE VIRTUTIBUS MORALIBUS.

CAPUT I.

DE VIRTUTE.

1. "VIRTUS est bona qualitas mentis qua recte vivitur.”1 Neminem ea male uti addit S. Thomas, ut eam discernat ab animi dotibus quibus quis in malum finem abutatur. Virtus infusa dicitur “quam Deus in nobis operatur sine nobis operantibus, non tamen sine nobis consentientibus."2 Virtus acquisita est quæ actibus bonis repetitis acquiritur. Sic justitiæ virtus longa serie actuum justorum comparatur; fidei virtus a Deo infunditur: sed et dono Dei aliquando infunditur statim virtus, quæ alias nonnisi arduo operum bonorum exercitio habetur. Virtus dicitur theologica, quæ Deum respicit, et in aliqua ejus perfectione innititur: v. g. fides, spes, charitas, veritate,

(1) S. Thom. 1. 2. qu. lv. art. iv. Paley dicit: «Virtue is the doing good to mankind, in obedience to the will of God, and for the sake of everlasting happiness." Moral Philosophy, l. i. ch. vii. Omni ex parte peccat hæc definitio. (2) Ibidem. Ad sextum. VOL. II.-2

potentia, perfectioneque summa Dei innixa.

Virtus moralis est, quæ mores hominum informat, juxta rationis et divinæ legis dictamina. Virtus intellectualis vocatur quæ intellectum perficit in veri cognitione v. g. sapientia, prudentia.

2. Nobis inest quædam virtutum inchoatio, nam prima morum principia ex lumine rationis unicuique innotescunt, estque amor quidam boni et honesti, quo ad virtutem impellimur. Cæterum pro hominum varietate major minorve est ad virtutes speciales animi dispositio; nam et ex spirituum quos vocant animalium impetu majori, vel minori, et ex fibrarum ac cerebri textura, quodammodo pendet. Consummatio verò virtutum ex animo divinitus adjuto repetenda est, qui et proclivitatem naturæ temperat et regit.

3. Quum homo rationis lumine gaudeat, et libero arbitrio, potest naturæ viribus virtutem moralem adipisci, bonorum actuum exercitio. "Virtus hominis, inquit S. Thomas, "ordinata ad bonum, quod modificatur secundum regulam rationis humanæ, potest ex actibus humanis causari, in quantum hujusmodi actus procedunt a ratione, sub cujus potestate et regula tale bonum consistit.”1 Licet autem contingat eum peccato mortali inquinari, "non tamen impeditur quin possit habitum virtutis acquirere, per quam a malis operibus abstineat, ut in pluribus, et præcipue ab his quæ sunt valde rationi contraria.”2 Cæterum constat virtutes theologicas a Deo infundi, excedunt enim hominis vires, et gratis donantur: virtutes autem morales homini theologicis virtutibus ornato infundi existimat S. Thomas, ut his conveniant; censet enim eas superioris esse speciei: "Differunt specie virtutes morales infusæ, per quas homines bene se habent in ordine ad hoc, quod sint cives sanctorum et domestici Dei; et aliæ virtutes acquisitæ, secundum quas homo se bene habet in ordine ad res humanas."3

4. In medio sita est virtus moralis; nam rationi conveniat necesse est, quapropter defectus, vel excessus, culpandus foret. Attamen in quibusdam rerum adjunctis quæ excedere videntur, possunt, omnibus perpensis, æqua et rationi congrua inveniri. Sic virginitas, paupertas, vitæ austeritas, virtutibus meritò accensentur in iis qui eas amplectuntur prudenter et perfectionis studio: "abstinet enim virginitas ab omnibus venereis, et paupertas ab omnibus divitiis, (2) Ibidem. Ad secundum.

(1) 1. 2. qu. lxiii. art. ii. Resp.

(3) Ibidem, art. iv. Resp.

propter quod oportet, et secundum quod oportet, id est secundum mandatum Dei, et propter vitam æternam. Si autem hoc fiat secundum quod non oportet, id est, secundum aliquam superstitionem illicitam, vel etiam propter inanem gloriam, erit superfluum." Virtus theologica, quum nitatur infinita Dei perfectione, modum nescit: "fides enim nostra regulatur secundum veritatem divinam; charitas autem secundum bonitatem ejus; spes autem secundum magnitudinem omnipotentiæ et pietatis ejus. Et ista est mensura excedens omnem humanam facultatem. Unde numquam potest homo tantum diligere Deum, quantum diligi debet; nec tantum credere, aut sperare in ipsum, quantum debet. Unde multo minus potest ibi esse excessus. Et sic bonum talis virtutis non consistit in medio, sed tanto est melius, quanto magis acceditur ad summum."2 men ex parte nostra potest esse excessus, quia etsi non possumus ferri in Deum quantum debemus, debemus tamen ferri in ipsum credendo, sperando et amando secundum mensuram nostræ conditionis."3

66

Atta

5. Ille est inter virtutes morales nexus, ut quicumque aliquam possidet perfecte, cæteras omnes habeat necesse sit: nam "perfecta virtus moralis est habitus inclinans in bonum opus bene agendum;"4 hoc verò non fit, si aliqua ex parte deficiat: "non enim firmitas habet laudem virtutis, si sit sine moderatione, vel rectitudine, aut discretione: et eadem ratio est de aliis.' 995 Attamen sæpe contingit aliquam virtutem aliquatenus possideri ab eo qui aliis caret: "videmus enim aliquem ex naturali complexione, vel ex aliqua consuetudine, esse promptum ad opera liberalitatis, qui tamen non est promptus ad opera castitatis."6 Possunt virtutes morales, quatenus ad finem naturalem referuntur, haberi sine charitate; non autem quæ a Deo infunduntur, ut anima ad vitam paretur æternam. Qui charitatem habet, eas quoque habeat necesse est; nec enim legem implere valeret nisi earum munitus præsidio: "unde oportet quod cum charitate simul infundantur omnes virtutes morales, quibus homo perficit singula genera bonorum operum."7

6. Virtutes quædam morales aliis præstant, religio enim, quæ circa

(1) S. Thom. 1. 2. qu. Ixiv. art. i. Ad tertium. (2) Ibidem, art. iv. Resp. (3) Ibidem. (5) Ibidem.

(4) Ibidem, qu. lxv. art. i.
(6) Ibidem.

(7) Ibidem, art. iii. Resp.

Resp.