Sayfadaki görseller
PDF
ePub

curtiferis, cum vuadriscapis (a), terris arabilibus ", silvis, campis, pratis, pascuis, farinariis, communiis, vineis, adiacentiis, appendiciis et mancipiis ibidem conmanentibus vel aspicientibus utriusque sexus, rem inexquisitam, totum et ad integrum, quicquid dici vel nominari potest, undecumquæ ibidem mea videtur esse possessio vel dominatio, omnia et ex omnibus, tam de alode quam et de conparato seu de quolibet adtracto ", quod ad me ibidem noscitur pervenisse, ad ipsum iam dictum monasterium, ad opus sancti illius, a die præsente, per hanc cartulam donationis, sive per festucam atque per andelangum, ad ipsam ecclesiam superius nominatam dono trado atque perpetualiter in omnibus transfirmo dominatione perpetua; ea scilicet ratione ut quicquid exinde pars prædicti monasterii ab hodierna die facere voluerit, liberam ac firmissimam, Christo propitio 1o, in omnibus habeat 11 potestatem. Et si quis deinceps, quod futurum esse non credo, si ego ipse, quod absit, aut ullus quilibet de heredibus ac proheredibus meis, seu quælibet extranea persona, qui 12 contra hanc cartulam donationis malo ordine 13 veniré aut eam calumniare præsumpserit, a liminibus sanctæ Dei ecclesiæ excommunicatus 15 et divisus 16 appareat, et insu

7

8

10

'Cop. arabilis. – Cop. adtractum. Cop. ad ipsam iam dictam ecclesiam. 'Cop. prædictæ ecclesiæ. · 10 Les mots Christo propitio manquent dans Cop. Cop. videatur habere. - Ce mot manque dans Cop. Les mots malo ordine manquent dans Cop. - "Cop. ajoute si se exinde non correxerit.— " Cop. excom

munus.

"Cop. indivisus.

(a) L'expression vuadriscapis se rencontre assez fréquemment dans les formules tirées des deux manuscrits de Munich et de Copenhague, mais avec des variantes qui en rendent l'interprétation douteuse. Si l'on admet la leçon habituelle du manuscrit de Copenhague, vuadris campis, il faut reconnaître l'existence de deux mots distincts, et traduire le premier, comme l'a fait D. Carpentier dans ses additions au Glossaire de Du Cange, par bois, forêts. Si on préfère la leçon du manuscrit de Munich, vuadris capis, il faut également reconnaître l'existence de deux mots, et traduire le premier par foréts, le second par fossés, rigoles, ruisseaux (Cf. Du Cange, Glossarium, vo CAPA). Mais on remarquera que les mots agris, terris, silvis, se lisent dans les mêmes formules à la suite

des mots vuadris campis ou capis, et on comprendrait difficilement l'accumulation dans une seule phrase d'un aussi grand nombre de lermes synonymes. Je crois donc qu'il vaut mieux voir dans vuadriscapis un mot unique, formé des deux mots saxons waeter et schap. C'est l'opinion de Du Cange, Glossarium, vo WATRESCAPUM, et de Kilian Duflæus, Etymolog. teuton. linguæ (éd. Hasselt, 1777, in-4°), qui traduisent tous deux cette expression par aquagium ou aquæductus. La comparaison des manuscrits de Munich el de Copenhague démontre d'ailleurs l'exactitude de cette interprétation. Dans les formules I, III, XIII, XXI, les mots cum vuadris campis du manuscrit de Copenhague sont rendus dans le manuscrit de Munich par les mots cum aquarum ausibus, cum puteis

per in die tremendi iudicii propter hoc rationes deducat, contra quem vero calumniam intulerit, auro untias tantas, argento libras tantas coactus exsolvat, et quod repetit nullo modo evindicare prævaleat, sed præsens hec donatio meis et me rogantibus bonorum hominum manibus roborata, quorum nomina vel signacula subter tenentur inserta 17...

Actum...

III.

PRECARIA AD CASAM DEI.

(Copenhague, no 13; Lindenbrog, no 19.)

IV.

PRESTARIA DE CASA DEI.

(Copenhague, no 14; Lindenbrog, no 20.)

V.

COMMUTACIO INTER EPISCOPUM ET ABBATEM.

(Copenhague, no 15.)

Nilhil sibi quispiam cernitur minuendum, unde 2 econtra recipit in augmentum 3. Idcirco conplacuit atque convenit inter venerabilem virum episcopum illum de civitate illa necnon et venerabilem virum illum abbatem de monasterio illo, ut ubicumque 5 congruus vel oportunus inter eos evenerit locus, alter alteri de rebus eorum inter se oportunitatem facere deberent, quod ita et fecerunt. Dedit itaque venerabilis vir ille episcopus illi abbati 6 de rebus sancti illius, quas ipse regere videtur, in concambio, id est villa nuncupante illa 7, super fluvio illo, quam venerabilis vir ille ad opus sancti illius visus fuit tra

4

"Cop. ajoute stipulatione interposita, diuturno tempore maneat inconvulsa. Cop. Nihil. Cop. ajoute sibi. - Cop. aumentum. Cop. virum illum episcopum.

[ocr errors]

6

· 3 Cop. ubi. — ' Cop. abbate.' Cop. id est villa nuncupante illa

in pago illo, in loco nuncupante illo.

vel fontibus, cum aquarum decursibus, oportunitatibus. Il est certain que les copistes n'auraient pas usé de cette liberté de transcription, s'ils

n'avaient pás considéré ces différentes expressions comme équivalentes.

didisse, hoc est mansos tantos cum domibus, edificiis, curtiferis, cum vuadriscapis 8, terris arabilibus 9, silvis, campis, pratis, pascuis, vineis, farinariis, vel quicquid in ipso loco sua fuit possessio vel dominatio. Sim[li]ter 10 visus est reddere ille abbas de rebus ecclesiæ suæ, quas ipse regere videtur, hoc est 11 in pago illo, in loco nuncupante illo, super fluvio illo, id est villa nuncupante illa 12, quam venerabilis vir ille ad opus sancti illius visus fuit tradidisse, hoc est mansos tantos, et reliqua 13 sicut superius insertum est: in tali 14 vero ratione has duas epi stolas uno tenore conscriptas inter se fieri vel firmare rogaværunt, ut unusquisque quod a pare suo 15 accipere visus est, hoc a die præsente habeat, teneat atque possideat, vel quicquid exinde facere voluerit, liberam in omnibus habeat potestatem. Et si quis de eis aut de successoribus eorum aliquid de hoc 16 contra pare suo inmutare vel refragare temptaverit, dupliciter contra quem repetit conponere cogatur, id est quantum ipse concambius eo tempore emelioratus valuerit coactus exsolvat, et insuper 17 quod repetit nullum obtineat effectum, sed præsentes commutationes ab eis 18 seu ceterorum venerabilium hominum 19 manibus roboratæ, quorum nomina vel signacula subter tenentur inserta, firmæ et stabiles permaneant 20.

Actum anno illo 21.

VI.

TRADITIO CUILIBET HOMINI.

(Copenhague, no 16; Lindenbrog, no 152.)

VII.

LIBELLUM DOTIS.

(Copenhague, no 17; Lindenbrog, no 75.)

VIII.

VENDITIO DE RE CUIUSLIBET.

(Copenhague, no 18; Lindenbrog, no 127.)

10

-Cop. ajoute

Cop. vuadris campis.-' Cop. arabilis. Cop. ajoute etiam. illi episcopo in conpensationes titulum ad opus sancti illius. Les mots id est villa nuncupante illa manquent dans Cop. 13 Cop. reliquum.· 14 Cop. in ea."Cop. ajoute præsenti tempore.· 16 Cop. ajoute concambio.- "Ce mot manque dans Cop. Cop. ajoute vel a fratribus eorum. 19 Ce mot manque dans Cop.

20 Cop. ajoute cum stipulatione interposita, diuturno tempore maneant incon"Les mots anno illo manquent dans Cop.

vulsa,

IX.

INGENUITAS QUAM POTEST SERVUS [AD] SERVUM SUUM FACERE. (Copenhague, no 19; Lindenbrog, no 103.)

X.

INGENUITAS GENERALIS.

(Copenhague, no 20; Lindenbrog, no 96.)

XI.

INGENUITAS RESPECTABILIS 1 (a).

(Copenhague, no 21.)

Qui debitum sibi nexumque servitium relaxant 2, præmium ex hoc a Domno 3 in eterna beatitudine retribuere confidunt5. Quapropter ego, in Dei nomine, ille et 6 coniux mea illa, ambo pariter cogitantes de Dei timore 7 vel eterna bona retributione, ut in aliquantulum pius Domnus de pecatis nostris in die iuditii aliquid nobis minuere dignetur, vernaculum & iuris nostri, nomine illo, ab omni vinculo servitutis absolvimus: ita ut a die præsente ingenuus sit et ingenuus permaneat, tamquam si ab ingenuis parentibus fuisset procreatus vel natus. Peculiare namque suum, quod habere videtur aut in posterum elaborare potuerit, sibi habeat concessum atque indultum. Mundeburde vero vel defensionem post obitum nostrum aliubi penitus non requirat 10, nisi ad sanctum illum 11, ad defendendum non ad inclinandum, et annis singulis ad solemnitatem sancti illius

.

'Cop. Ingenuitatem respectabilem. - Cop. relaxat. - Cop. apud Dominum. -‘Cop. æternam beatitudinem.— Cop. confidimus.- Cop. nec non et.- 'Cop. amore. - Cop. propterea vernaculo. - Cop. Peculiare vere suo. - 10 Cop. requiratur. - Cop. sancti illius.

14

(a) Le mot rspectabilis n'appartient pas à la latinité classique, et ne se rencontre même que rarenient dans la basse latinité. Il est évidemment tiré de respectus, qui signifie au propre vue, regard jeté en arrière, et au figuré égard, considération. Cé dernier sens a reçu au moyen åge une large extension, et nous voyons dans un grand nombre de chartes que respectus était employé pour ex

une

primer un cens honorifique, prestation fournie en signe de vassalité. Je crois donc que le mot respectabilis est opposé ici au mot generalis, qu'on lit dans la rubrique de la formule précédente; il indique une restriction, une condition imposée au concessionnaire, et il faut traduire ingenuitas respectabilis par affranchissement sous condition.

in mercede nostra denarios tantos exsolvere faciat, et, sicut iam diximus, semper valeat permanere bene ingenuus atque securus 12.

XII.

CARTA QUALITER NEPOTES CUM AVUNCULIS SUIS IN LOCO PATERNO

SUCCEDERE DEBEANT.

(Copenhague, no 22; Lindenbrog, no 55.)

XIII.

DONATIO INTER VIRUM ET UXOREM.

(Copenhague, no 23; Lindenbrog, no 50.)

XIV.

CARTA AD NEPOTES.

(Copenhague, no 24; Lindenbrog, no 57.)

XV.

CARTA INTER VIRUM ET UXOREM.

Quicquid enim inter coniugatos aut propinquos de propriis facultatibus, monente caritate, pro amore dilectionis invicem alicui condonare placuerit, hoc scripturarum necesse est titulis alligare, ne in posterum ab heredibus eorum vel a quocumque possit evelli. Idcirco ego, in Dei nomine, ille, Dum inter me et coniugem meam illam procreatio filiorum minime esse videtur, convenit nobis ut omnem rem proprietatis nostræ inter nos fructuario ordine condonare deberemus. Propterea dono tibi, o dulcissima coniux mea, si mihi in hoc seculo superstis fueris, omnem rem proprietatis meæ, tam de alode quam et de conparato vel de quolibet adtracto, ubicumque aliquid habere videor, et omne quod pariter in coniugio positi laboravimus, id est tam in terris quam in silvis, campis, pratis, pascuis, perviis, appenditiis, domibus, accolabus, mancipiis, vineis, cum aquarum decursibus,

12 Cop. ajoute: Si quis contra hanc ingenuitatem venire aut eam frangere voluerit, si se exinde non correxerit, cui litem intulerit auro untias tanias, argento libras tantas coactus exsolvat, et quod repetit nullum obtineat effectum, sed præsens ingenuitas ista mercesque nostra omni tempore firma et stabilis permanea! cum stipulatione subnexa, a diuturno tempore maneat inconvulsa. Actum...

« ÖncekiDevam »