կը ձեռնարկէ: Հապա կը պահանջուի, որ նաեւ ընդդէմ ուղղափառ վարդապետութեան պահա-աբանի, կամ՝ եթէ այսպէս ըսել կարելի է, վիճական (polé– mique) ձեւով գրուած ըլլայ, Հաւասարապէս նոյն մնալով՝ եթէ հեղինակն արդէն իբրեւ ուրացող կամ՝ Հերետիկոս ճանչցուած ըլլայ, եւ կամ՝ գիրքն րատարակելէն ետեւ իբրեւ այնպիսի ինք զինք ընծայեցընէ:

2.

կանոնիս Բ . մասին մէջ կ'արգելուի ընդ բանս~ դրանօք՝ այնպիսի գրոց ընթերցումն, որոնք որեւէ հեղինակէ ալ գրուած- ըլլան, սակայն Ա--+ելական ղեով ։ա-ան- արգելեալ են: Ուստի, այս բանա դրանաց տակ իյնալու համար չի պահանջուիր, որ հեղինակն ուրացող կամ՝ Հերետիկոս ըլլայ, հապա յայտնապէս կ'ըսուի՝ “ ո՛րենիցէ հեղինակին,,. ուստի բո~ լորովին նոյն է՝ թէ գրողը կաթողիկէական մըն է կամ բողոքական կամ անաստուած. ինչու որ հեղինակին որպիսութեան վրայ խնդիր չկայ։ Որպէս զի այսպիսի գրքերն ընթ երցողները բանադրանացս տակ իյնան, կը պահանջուի՝

แ

ը

Ա. Ընթերցողին կողման, բաց ի վերն (Ա. Մաս, Ա .) ըսուած առաջին (1.) եւ երրորդ (3.) պայմաններէն, նաեւ. գրքի մը Առաքելական թղթով յանուանէ արգելեալ ըլլալուն եւ առանձինն վերապահեալ բանադրանաց պատժոյն գիտութիւնը: Իսկ Բ. Գրքին կողմանէ, կը պահանջուի, որ գիրքն՝ 1. “Զանուանե, արգելեալ ը լլայ. այսինքն՝ գրքին արգելումը գրքին անունն ի մէջ բերելով ըլլայ, այնպէս որ գրքին նկատմամբ ալ ամենեւին տարակոյս մը չկարենայ ելլել1: Անոր Համար չի բանադրուիր այն գրոց ընթերցումն, որոնք ընդՀանուր անուամբ կար գելուին. այսպէս՝ “ կ'արգելունք այն ամէն գրքերն՝ որոնք Ա. Ա. Եպիսկոպոսին կարգընկեցութեան վճռոյն 1 կուրի-ալ Բ. 972: Բատ. 63, թ. 132: Չոլլի. 2,

Թ. 72:

դեմ ի լոյս ընծայուեցան կամ պիտի ընծայուին,,: Ուստի, իւրաքանչիւր գրոց անունն առանձինն պիտի տրուի, որով այս ինչ դիրքն ուրիշէ մը կը զատուի, եւ նոյնն իբրեւ այս ել որոշ-ալ *r+ կը ճանչցուի:

2. Այո արգելուն “ Առաքելական թղթով, ըլլայ, կամ այնպիսի թղթով, որ ուղղակի Հռոմայ Քահանայապետէն կը տրուի1: Առաքելական թուղթը կրնայ Համառօտագրի, կոնդակի, շրջաբերականի ձեւով ըլլալ, կամ՝ ուրիշ արտաքին կերպարանաց տակ, ինչպէս ընդ ձեւովո՝ Լը»-1* Աաարական իշխանա-Bbmwn Utpng, qul Umm+kk 42 km2-BL-SE.

մէն այսպիսի թուղթք՝ Ա-ելական աղ կը կոչուին ։ Ուստի Առաքելական թուղթ չեն Ս. Ժողովոյ Քննութեան կամ ԸնդՀանուր Ժողովոց վաւերական վճիռներն2։ Իսկ Առաքելական թղթով արեան փամանակին նկատմամբ՝ յայտնի է թէ ոչ միայն Սահման նադրութ եանս երեւելէն ետեւ արգելուածներն ու արգելուելիքներն այս բանադրանաց տակ են, Հապա նաեւ յառաջ քան զ1869, երբ Ա+ • Աչ Սահման նադրութ իւնն Հրատարակեցաւ, Առաքելական թղթով յականէ յանուանէ արգելեալ գրքերն ալ այս բանա– դրանօք արգելուած են: վասն զի այս լաֆմանադրու– թեանս Հրատարակման Ժամանակն արդէն Առաքելական թղթով գիրք արգելելու սովորութիւնը կար. անոր համար Սահմանադրութեանս մէջ ալ առանց որոշեալ Ժամանակ մը յիշելու ընդՀանուր կերպով կ'ըսուի՝ “արգելեալ գրքերն,, ընթերցողք: Ուստի, այս կարգադրութիւնը նաեւ արդէն տրուած Առաքելական թղթերու վրայ ալ կը տարածուի, կենթադրուի՝ եթէ բանադրանացս տակ իյնալու Համար պահանջեալք գտնուին 3:

แ

Առաքելական Աթոռէն արգելուած- գ րքերէն սմանք Քահանայապե տին վերապահեալ բանադրանօք կ'արգելուին, ոմանք առանց ինչ վերապահութեան,

1 Միւլլեր. Բ• Ա- Բ § 11. 3:

2 Պոնաչ վ. 1. 9. 15. Մ. 1. Թ. 19:

3 Աւանց. էջ 15: կուրի-Պալլ: անդ: Զոլի, 44, Թ. 73 :

ոմանք ալ առանց բանադրանաց: Արդ, առանց երկ– բայութեան է, թէ միայն Ա-ելական թղթով մը՝ ընդ պատժովք աաեն կերպով Քահանայապե բապահեալ բանադ-րանաց, ն--է արֆելեալ գրքերն այս կանոնիս տակ կիյնան, եւ ոչ այլք: Ասիկայ կը հետեւի Սահմանադրութեանս վախճանէն, որ դատակնիքները սաՀմանաւորել կ'ուզէ, կը հետեւի պատժոց մեծ-ութենէն, որ առանց նոր առանձինն քաՀանայապետական կարգադրութեան մը, առջի մեղմագոյն պատժոց տեղ չի կրնար փոխանակուիլ : Իսկ ուրիշ ամէն դատակնիքք, ինչպէս՝ կղերիկոսաց համար տրուած կախակայութիւնք՝ որ յառաջագոյն արգելեալ գրոց ընթ երցման վրայ դրուած էին, մեր Աա+ • Արոաոյ Սահմանադրութ եամբս ջնջուած- են. այնպէս որ այսուհետեւ կամ` միայն Քահանայապետին առանձինն կերպով վերապահեալ բանադրանք կայ, կամ բնաւ ամենեւին դատակնիք մը չկայ գրքի մ'ընթերց– ման վրայ . ըստ որում՝ գիրք մը կամ քահանայապե տական թղթով յանուանէ արգելեալ էր, եւ ընթերցումն ալ առանձինն կերպով Քահանայապետին վերապահեալ բանադրանաց տակ ձգուած, եւ կամ՝ րիշ կերպով մը, ուրիշ դատակնքով մ’արգելեալ էր1:

Թ. 132.

Բաց ի գրոց այս երկու տեսակէն՝ չկայ ուրիշ մը, զոր ընթեռնուլը, տպելը, եւ այլն, այսօրւան օրս բանադրանաց տակ ըլլայ: Միայն կրնայ յիշատակուիլ ֆոս՝ առանց վիճակաւորին Հրամանին Ս. Գիրք տպելու արգելքն , որուն զանցառութիւնն ըստ Տրիդենտեան Ժողովոյ մէկու մը չվերապահեալ բանադրանաց տակ կ'իյնայ, որուն վրայ խօսելու յետոյ առիթ կ'ունենանք: Ուրիշ ամէն գրքերն, որ այս գրոց երկու տեսակաց տակ չեն կրնար բովանդակուիլ, նոյն իսկ Քննութեան Ս. Ժողովոյն արգելածներն, այսուՀետեւ ամենեւին դատակնիք մը՝ ընթերցողներու, պահողներու, եւ այլն, Համար չունին: Այսպէս Սահմանադրութիւնս այս նիւ. թոյս վրայօք կարծեաց կնճռոյն եւ խառնաշփոթու. թեան վրայ լոյս ու պայծառւու ւթիւն ծագեց: Իսկ թէ նկատմամբ ղաց՝ զոր կը գործեն ընդՀանրապէս 1 Ձոլլի . անդ: Ռէդի, էջ 30, Ծ. 32: Բատ. էջ 63,

արգելեալ գրքեր, լրագիրներ, եւ այն առանց իշխանութեան ընթերցողները, եւ ոչ մի ինչ փոխուած է, ինքնին իսկ յայտնի է:

3.

կանոնիս Գ. մասին մէջ սոյն բանադրանաց տակ կը ձգուին անոնք՝ որ կամ՝ յուրացելոց եւ ի հերետիկոսաց գրեալ հերետիկոսութեան պաշտպան, եւ կամ՝ Առաքելական թղթով յանուանէ արգելեալ գրքերը 1. “կը պահեն, 2. կը տպեն, եւ 3. Որո՛վ եւ իցէ օրինական կը պաշտպանեն,,:

1. “Պահող, ըսելսվ՝ ըստ ընգհանուր կարծեաց բարոյագիտաց եւ իրաւաբանից, կ'իմացուին այն ամէնքն՝ որ սեպՀականութեան կամ ստացման տիտղոսով կամ սեպՀական կամ օտարին տան մէջ, յանուն իւրեանց կամ՝ այլոց , բարի կամ չար դիտաւորութեամբ, բանա– դրանօք արգելեալ վերոյիշեալ գրքերն ամբողջ, կամ՝ անոնց մէկ մասը գիտութեամբ, այն է՝ գիտնալով նոյն գրոց արգելեալ ըլլալն ու վրան դրուած բանադրանքը, առ ժամանակ մի քովերնին կը պահեն, փոր խանակ նոյները բնաջինջ ընելու, կամ վիճակաւորին 1 եւ կամ արգելեալ գրքեր կարդալու իշխանութիւն ու. նեցողին տալու2: Վերջինս այն ատեն միայն օրինաւոր է, երբ իշխանութիւն ունեցողին տալը միացեալ ը լլայ պայմանով՝ որ ետ առնուլ մը տուողին կողմանէ ան ատեն միայն պիտի ըլլայ կամ` կրնայ ըլլալ, երբ ինքն ալ արգելեալ գրքեր կարդալու կամ պահելու օրինաւոր իշխանութիւն ընդունի: Եթէ գիրքը բազմահատոր է, իսկ մոլորութիւնն՝ որ գրոյն արգելման պատճառ եղած է, իբրեւ յինքե ան ամփոփեալ միայն մէկ Հատորին մէջ կը բովանդակուի, այն ատեն բնականապէս կը բաւէ այն մէկ հատորը բնաջինջ ընել կամ՝ իշխանութիւն ունեցողին տալ: Վերն ըսինք ոըոն+ աա կամանակ • +»

2

1 Ցանկ. Տրիդ. կան. 10: Սալմադ. Ժ. Դ. 74:

Քրուա, Ջ. 356: ֆորմիզ• էջ 32• ոլւփ, էջ 42, Թ.72: • Ս• Լիգ. Է. 298:

Ս• Լիգ· Է 283: Քրուս, Է. 330:

վիրեն կը ղանեե : Ասով իմանալու է՝ ըստ մեկնութեան իրաւագիտաց, երկու մինչեւ երեք օրւան Ժամանակի միջոցը, կամ՝ նոյն իսկ քիչ մ'աւելի՝ երբ մէկը միտքը դրած է գիրքն որչափ կարելի է շուտով դուրս տալ եւ միայն առ այս դիպող առթի մը կը սպասէ. կամ՝ երբ արգելեալ գրքեր կարդալու իշխանութիւնն ար դէն խնդրած է եւ գալստեանը կը սպասէ : - Իսկ եթէ մեկն ի սկզբան դիտաւորութիւն ունենայ գիրքը դուրս չտալ, բայց յետոյ իւր այս դիտաւորութիւնը փոխէ, այն ատեն՝ ըստ ընդհանուր կարծեաց աստուածաբանից՝ բանադրանաց տակ չիյնար, թէեւ ի ծանր մեղաց չարդարանայ 2 :

ահողի հետեւեալ դիպաց մէջ ազատ են բանա դրանքէ. 1. Եթէ բանադրանօք արգելեալ գրքերը տալը կամ՝ բնաջինջ ընելն առանց ժամանակաւոր մեծ վնասու կամ՝ վտանգի չի կրնար ըլլալ. վասն զի Եկեղեցւոյ օրէնքները ծանր վնասու չեն պարտաւորեր, 2. Եթէ նոյն գրքերը տալ կամ` բնաջինջ ընել մտքերնին հաստատութեամբ կը դնեն, սակայն անփութութեամբ կամ անտարբերութեամբ ժամանակ մի կը յապաղեն, վասն զի այս դէպքիս մէջ յամառութիւն կը պակսի4: 3 Եթէ բարեմտութեամբ կը կարծեն թէ դատակնքօք արգելեալ գրոց ընթերցումը միայն բանադրանաց տակ է, եւ ոչ պահելը :

2. “սող, են անոնք՝ որ նոյն գրոց տպագրութեան իբրեւ բարոյական կամ՝ նիւթական պատճառ ուղղակի գործակից եւ օգնական կըլլան: Ըստ այսմ, բանադրանացս տակ կիյնան, բնականապէս ենթա դրելով որ պահանջեալ ամէն պայմանները կան,

Ա • Գրքին հեղինակն իբրեւ առաջին դրդիչ, իբրեւ բուն պատճառ բովանդակ գործոյն * :

7

Բ. Հաըակ, այսինքն՝ գիրքն ի լոյս ընծայս

1 Սանք. Թ. 56:

2 րուա. Թ. 348:

* Քլէր. էջ 50, Թ. 83:

4 Նոյն, անդ:

5 Նոյն, անդ:

8 Սանք. Թ. 57: Չոլլի, էջ 43, Թ. 72:

1 Ռեդի, Թ. 27, կ'ըսէ. Եթէ իւր խնամովը կը տպուի գիրքը,,: