JOHANNES DE VIRGILIO DANTI ALAGERII Carmen Pieridum vox alma (1), novis qui cantibus orbem Mulces lethifluum (2) vitali tollere ramo (3) Dum cupis, evolvens triplicis (4) confinia sortis Indita pro meritis animarum sontibus (5) Orcum, Astripetis Lethen, epiphoebia Regna beatis; Tanta quid heu semper iactabis seria vulgo (6), Et nos pallentes (7) nihil ex te vate legemus? Ante quidem cythara pandum delphina (8) movebit Davus (9), et ambiguae Sphingos (10) problemata solvet, Tartareum praeceps quam gens idiota (11) figuret, Et secreta poli vix experata (12) Platoni: Quae tamen in triviis numquam digesta coaxat Comicomus nebulo (13), qui Flaccum pelleret orbe. Non loquor his, immo studio callentibus,inquis; Carmine sed laico: clerus (14) vulgaria temnit, Etsi non varient, quum sint idiomata mille. (1) alma, idest sancta. novis, i. inauditis. (2) i. Corruptum seu mortiferum, ut infer nus. CARME DI GIOVANNi del virgILIO A DANTE ALIGHIERI Delle Pierie Suore o santa voce, (7) Scilicet poetas pro studio. vate, S. Dante. pandum, i. recurvum. (8) Arionem ec. Qui è la favola di Arione salvato da un Delfino. (9) quidam malus poeta. Sphingos, mon-. strum Thebanum. (3) Per questo ramo intende l'alloro, cioè l'arte poetica, con cui si purghi il vizio del Mondo; a simiglianza del legno dell' Esodo (XV. 25.) che messo nell' acque le rese dolci d'amare: quando però non avesse a leggersi rhamno; cioè col vitale spino della Commedia, che punge, e pungendo dȧ, a chi è disposto, la vita. (4) Damnatorum, Purganlium se, et Sal-in vatorum. (5) sontibus, i. peccatoribus. Orcum, i. infernum. Astripetis, i. purgantibus se. Epiphoebia, i. supraphoebum, quod est coelum empireum. (6) i. vulgaribus hominibus ct idiotis; el hoc ideo dicit quia vulgariter scripsit. (10) Sphinx fuit ec. la favola della Sfinge. (11) non licterata. (12) i. ex spera tracta, Platoni, philosopho. coaxat, ut rana. (13) vir tediosus fuit ut Horatius testatur, sermonibus. Cioè nella Sat. IX. 1. 1. Costui è detto con vocabol nuovo Comicomus. cioè buffon di commedia, a maggior espressione del fatto di lui, che cantava, o leggeva scorrettamente, e in modo ridicolo i versi appunto della commedia. (44) licterati. Vulgaria, prout tua pocmata, mille, finitum pro infinito ponit. Praeterea nullus (1), quos inter es agmine sextus (2), Nec quem (3) consequeris (4) coelo, sermo- Descripsit: quare, censor liberrime vatum, Dic age quos flores (8), quae lilia fregit arator: Nessun di que', fra cui tu il sesto siedi, Dic Ligurum (10) montes, et classes (11) Par-De' monti di Liguria, e delle flotte des, Et quo te refluus relegens mirabitur Ister Si te fama iuvat, parvo te limite septum quor (1) poetarum. Partenopee, con suono tal, che a Gade Ritroso l'Istro e il Faro; e te conosca ..... fonde la sua facultade. (5) i. vulgari. sorores, i, musas. (8) i. Florentinos. lilia, i. de domo regis fondere*, cioè fondere insieme, ch'è il pro(2) Dixit enim Dantes se inter Homerum,prio significato, che manca nella Crusca. Virgilium, Horatium, Ovidium et Luca Dante uso il verbo semplice Inf. XI. 44: num, fore sextum. Cioè nell' Inf. IV. 102. Si ch'' fui sesto tra cotanto senno. (3) Statium. Vedi Purg. C. XXI. (4) Nel ms. cum sequeris. Nella stampa del ch. Lorenzo Mehus, tu sequeris; e pur egli lesse sul medesimo Codice: ma questa è franchezza letteraria. Senza dubbio Giovanni scrisse consequeris, voce vera latina in senso di seguir d' appresso, e, come dicesi, di conserva. Per contrario nella Volg. Eloq. di Dante (L. 1. cap. XIII.) Itaque si Tusca- (11) armatus regum neapolitanorum, nas examinemus loquelas, compensemus*qua- maxime cum rex Robertus fuit apud Ianuan liter viri prachonorati a propria diverte-in obsidione. Questa glosa vale un Perù. runt ec. dee leggersi, cum pensemus. Dove si osservi, che prachonorati, vuol dir, di sopra onorati, non già molto onorati, com'è nella Traduzione del Trissino. Una con curiosetta ho notata nel Comento del Boccaccio (Ediz. di Fir. 1724 vol. VI. pag. 216).... quantunque crudel cosa sia l'uccidere, ed il rubare altrui, quasi dir si puole esser nicnte, per rispetto a ciò, ch'è il confonder le cose proprie, ed all' uccider sè medesimo; perciocchè questo passa ogni crudellà, che usar si possa nelle cose mondane. Vedi con- Icabulo. (12) Hic tanguntur quatuor mundi partes 8. occidens per columnas Herculis; septem trio per Istrum qui fluvius est; per Phares Egyptus; per regnum Elissae meridies. (13) i. Agyptus. Elissae, i. Didonis. (14) eris contentus. tolli. i. elevari, (15) i. musarum. verna, i. servus. Maro nis, i. Virgilii, quia Iohannes de Virgil: dicebatur. (16) i. laureis. E poi timpora nel ms. in vece di tempora, forse per distinzion di ve |