sis, Friiburgensis, Ingolstadiensis ac alia Studia privilegiata, ac Doctores, Licentiati, Magistri, Baccalaurei et Scholastici istic promoti aut aliqua dignitate seu gradu insigniti gaudent, utuntur, fruuntur et potiuntur, quomodolibet consuetudine vel de Jure."

Die öffentliche Publikation dieser Urkunden, und damit die förmliche Eröffnung der neuen Universität erfolgte am 13. September 1616 unter grosser Feierlichkeit vor den versammelten Landständen, den benachbarten Fürsten, Grafen und Herren. Theodor soll vor Freude über die Stiftung die Worte Simeons ausgerufen haben: „Herr, nun lass deinen Diener in Frieden. fahren." 1)

1. Fürstbischof Theodor gründet die Paderborner Universität. Neuhaus, 1614, 10. September. 2)

Theodorus Dei et Apostolicae Sedis Gratia Ecclesiae Episcopus Paderbornensis, S. Romani Imperii Princeps ad perpetuam rei memoriam. Trigesimus prope pastoralis nostri regiminis inchoatur annus, ex quo divina providentia dispensante in Ecclesia Paderbornensi curam animarum suscepimus. Magnae interea multaeque difficultatum procellae nos agitarunt. Neque adhuc afflictissimarum curarum in gravi ac cana iam aetate vel modus apparet vel finis, dum ingravescentes bellorum motus atque damnatissimorum adversus avitam Religionem errorum augescentes discordias apud animum nostrum recogitamus.

Attamen stimulat nos misericordissima desuper in nos Dei Optimi Maximi bonitas, ut sub molestissimo laborum pondere non deficiamus: sed multo magis intenti in eundem auctorem

1) Richter, Geschichte cit. 127 ff. auch Georg Joseph Bessen, Geschichte des Bistums Paderborn. 1820. II. S. 127 ff.

2) Ich gebe die drei Stiftungsurkunden nach dem genauen Abdruck aus den Originalien des Paderborn. Studienfonds-Archivs bei Richter, Geschichte etc. I. S. 202 ff. Die Wiedergabe der Urkunden in anderen Werken z. B. Strunck, Mich. S. J. Annalium Paderb. pars III. Paderb. 1741 p. 732 sq. ist ungenau (Richter a. a. O. S. 202). Die kaiserliche und päpstliche Stiftungsurkunde findet sich in Abschrift, jedoch mit mehreren nicht unbedeutenden Schreibfehlern, auch in dem Sammelband Pa. 45 des Paderb. Studienfonds-Archivs (Richter, Handschriftenverzeichnis der Theodorianischen-Bibliothek zu Paderborn. 1896. I. p. 10). Die Originalurkunden sind fortlaufend ohne jeden Absatz geschrieben.

fidei, qui ad mortem usque pro animabus nostris decertavit, et eorum, quae retro sunt, obliviscentes, novos animos novasque vires pro glorioso Christi corpore, quod est Ecclesia sancta, induimus. Assumpsimus ante annos fere triginta in partem laborum nostrorum Patres Societatis Jesu, quibus, ut fideles nobis cooperatores essent, Collegium in civitate nostra Episcopali aedificavimus et fundavimus tanta dote, et Concionatores, Confessarii ac humaniorum litterarum Magistri, cum necessariis administris religioso modo sustentari possent. Et sane magno subditorum bono magnaque consolatione nostra experti sumus eorum conatus atque iudustriam.

Sed quia facile apparebat, ex nulla adhuc in Provincia Rhenana fundata probationis domo illud futurum, ut paulatim in necessariis operariis pro Scholis et Cathedris deficeret iuxta religiosum societatis Jesu institutum praeparandis, singulari ac paterno in laudabilem societatem affectu novam fundationem vicies mille Imperialium dalerorum pro viginti quinque Tyronibus alendis cum priore Collegii dote coniunximus. Quam quidem fundationem tum in nostri Episcopatus tum etiam totius Provinciae Rhenanae utilitatem erectam munificentissimo Deo ita cordi fuisse arbitramur, ut ex thesauro sapientiae suae ampliora consilia suggerere et maiores quoque cum vita longiore vires donare dignatus fuerit. Saepe et sollicite circumspiciebamus, ut cognoscere liceret, quid tandem deesset eorum, quae ex Pastoralis obligationis munere subditis nostris praestare possemus.

Videbamus meliora ingenia absolutis humaniorum litterarum studiis ad vicinas haereticorum Academias cum aeternae salutis dispendio abripi, aut, si ad Catholicas remotiores abire mallent, sumptuum inopia in medio studiorum cursu non absque Catholicae Reipublicae detrimento succumbere. Videbamus etiam multa ingenia animarum curae sacrisque Religiosorum institutis apta plane ab omni litterarum exercitio impediri, unde Episcopatus nostri Parochiae, Monasteria et Collegia aptis operariis adversus Haeresios flagitia et impietatem omnem destituebantur, non absque iusto dolore cordis nostri. Quibus malis mederi cupientes, divina gratia opitulante, illud consilium arripuimus, ut in Episcopali nostra civitate Paderborna Accademiam duarum facultatum, nimirum Philosophicae et Theologicae prioribus fundationibus adiicere vellemus. Et quamvis ante annum constitutum esset, ut Philosophia tota cum sola Theologia morali, quae controversias de Religione et casus conscientiae complectitur, auditoribus praelegeretur; visum est tamen

utilitati subditorum et honori Ecclesiae plurimum expedire, ut tota Theologia scholastica iuxta morem Universitatum Societatis Jesu doceatur.

Ita enim fiet, ut, qui ingenio praecellunt, non tantum excellenti doctrina praeclare armatos, sed etiam doctoratus Theologici titulis ornatos, subditis utilius, maiori cum honore et auctoritate in Ecclesia nostra queamus praestituere. Quare cum plures in collegio nostro Paderbornensi Societatis Jesu operarii eum in finem quam hactenus necessarii sint, Admodum Reverendo in Christo Patri P. Claudio Aquavivae Praeposito Generali pro Philosophiae et Theologiae Professoribus adhuc quindecim Imperialium dalerorum millia lubentes, volentes ex peculio nostro elargimur, quibus praedictarum facultatum Doctores ac Magistri pro tam necessario, utili ac honorifico Ecclesiae Dei ac familiae nostrae Furstenbergicae labore alantur, petentes, ut hanc auctiorem dotem benigne suscipere nostrique ac familiae nostrae Furstenbergicae per se ac per suos in sacrosanctis sacrificiis ac precibus memor esse velit. quod ad maiorem Dei gloriam, Ecclesiae sanctae incrementum proficiat et aeternum cedat. Datum in arce nostra Neuhusiana anno a Domini Nativitate millesimo decimo quarto [sic!] die Decima Septembris.

Theodorus a Furstenbergh

Ecclesiae Paderbornensis Episcopus.

Id

2. Päpstliche Gründungs-Urkunde der Paderborner Universität. Rom, 1615, 2. April.

Paulus PP. V.

Ad perpetuam rei memoriam. In supereminenti apostolicae sedis specula meritis licet imparibus disponente Domino constituti, et intra mentis nostrae arcana revolventes, quantum ex litterarum studiis Catholica fides augeatur, divini nominis cultus protendatur, veritas agnoscatur, ac iustitia colatur, ad ea, per quae litterarum studia huiusmodi ubilibet excitentur, et humiles personae eis incumbere desiderantes id efficere possint, libenter intendimus, et in iis nostrae sollicitudinis partes propensius impartimur, prout pia Ecclesiasticorum Praelatorum vota exposcunt, Nosque locorum qualitate pensata in Domino conspicimus salubriter expedire.

Sane nomine venerabilis fratris Theodori Episcopi Paderbornensis sacri Romani Imperii Principis nobis nuper expositum fuit, quod ipse a viginti annis vel circa, ut adolescentes suae civitatis Paderbornensis in bonis litteris, moribus et sincera pietate instituerentur, et populus sibi commissus per frequentiam sacramentorum Poenitentiae et Eucharistiae, necnon concionum, lectionum et sacrificiorum in spiritualibus promoveretur, in eadem Civitate unum Collegium societatis Jesu, in quo humaniores litterae docerentur, per tunc existentem Praepositum generalem dictae societatis in vim privilegiorum sibi ab apostolica sede concessorum erigi et institui curavit illudque opportuno aedificio construi fecit, et competentibus redditibus annuis dotavit.

Cum autem, sicut eadem expositio subiungebat, dictus Theodorus Episcopus provide consideret tam in suo, quam vicinis episcopatibus magnam penuriam parochorum, qui litteras sciant, ut populum erudire et serio haereticis eorumque falsis et erroneis opinionibus opponere, ac etiam eorum, qui cum dignitate Clero seculari, civitatibus, oppidis et locis ac etiam Abbatiis et Monasteriis praefici possint, existere, et Academias Catholicas quinque aut sex dierum itinere distare: e contra vero propinqua esse Gymnasia haereticorum, in quibus omnia studia ad haereses et falsa dogmata propaganda diriguntur ac sapientia huius saeculi gubernantur, et ad ea meliora saepe ingenia cum magno spiritualium et temporalium rerum damno proficiscuntur, et in tota veteri Saxonia nullam adesse Academiam Catholicam, et propterea ut Religionem Catholicam, quae in locis sibi subiectis et vicinis Epicopatibus viget, conservet, et ubi collapsa est, hac potissima ratione restituat, ac suos subditos et vicinos quam plurimos ad litterarum studia et navandi bonis litteris operam excitet, Universitatem studii generalis, in qua duae facultates Theologia et Philosophia cum scholis linguae Latinae, Graecae, Hebraeae sub cura tamen, regimine et administratione dictae Societatis Praepositi generalis et clericorum ejus seu personae a dicto Praeposito generali deputandae doceantur seu ləgantur, sufficientibus redditibus per eum dotandam, ac competente habitatione aliisque rebus necessariis ei providendam per Nos erigi et institui summopere desideret; Nobis idcirco humiliter supplicari fecit, quatenus subditorum suorum saluti et commodo consulendo in dicta Civitate ac aedibus ipsius Collegii Universitatem, in qua Societatis praedictae Religiosi Theologiam, Philosophiam et ingenuas artes praedictas publice. profiterentur et iuvenes quoscunque docerent, apostolica aucto

ritate perpetuo erigere et instituere aliasque in praemissis opportune providere de benignitate apostolica dignaremur.

Nos igitur Theodorum Episcopum a quibusvis excommunicationis, suspensionis et interdicti aliisque ecclesiasticis sententiis, censuris et poenis a iure vel ab homine quavis occasione vel causa latis, si quibus quomodolibet innodatus existit, ad effectum praesentium dumtaxat consequendum harum serie absolventes et absolutum fore censentes, huiusmodi supplicationibus inclinati; ex nunc prout postquam dictus Theodorus Episcopus sufficientes redditus ad infrascripta de suo attribuerit et de rebus necessariis providerit in Civitate praedicta ac aedibus dicti Collegii, ubi nunc scholae sunt seu forsan in ampliorem formam construentur, Universitatem studii generalis, in qua Religiosi dictae Societatis Theologiam, necnon Philosophiam tam scholasticam quam positivam naturalem ac moralem, linguas Latinam, Graecam et Hebraeam aliasque ingenuas artes praedictas publicae profiteantur ac Iuvenes quoscunque doceant ad instar aliarum Universitatum studiorum generalium tam in Transalpinis provinciis et Regnis, quam alias ubilibet erectarum apostolica auctoritate praedicta tenore praesentium perpetuo erigimus et instituimus (sine tamen praeiudicio alicuius) ipsamque Universitatem ac studium generale sic erectum et institutum curae, regimini et administrationi dictae Societatis et illius Praepositi Generalis seu ab eo deputandi, qui totius Universitatis Rector existat, praefata auctoritate etiam perpetuo supponimus et submittimus, ac eidem Universitati illiusque Rectori, magistris, scholasticis aliisque praefatis universis et singulis ut omnibus et quibuscumque privilegiis, indultis, libertatibus, immunitatibus, exemptionibus, favoribus, gratiis, praerogativis, honoribus et praeeminentiis huiusmodi Universitatibus illarumque pro tempore existentibus Rectoribus, Magistris, Lectoribus, Doctoribus, Praeceptoribus, scholasticis, Procuratoribus, Bidellis, Nuntiis, Officialibus, Ministris et aliis personis in genere vel in specie tam pontificia quam Imperiali, Regia, aut Ducali auctoritatibus et alias pro tempore quomodolibet concessis non solum ad eorum instar, sed pariformiter ac aeque principaliter in omnibus et per omnia uti, potiri et gaudere.

Et insuper Rectori eiusdem Universitatis et Collegii pro tempore existenti ut illos, quos in ipsa erecta Universitate vel etiam alibi in alia quavis catholica per debitum tempus studuisse, ac scientiae et moribus idoneos esse repererit, in praedictis facultatibus artium et Theologiae ad Baccalaureatus etiam