Gregor VII.: Kampf geg. Simonie, Priesterehe, Laieninvestitur. 117 impedimentum mihi vel sibi obstiterit; quo transacto, ad peragendum idem paratus ero. Item, si idem domnus papa Gregorius ultra montes seu ad alias partes terrarum ire voluerit, securus erit ex mei parte et eorum, quos constringere potero, ab omni laesione vitae et membrorum eius seu captione tam ipse quam qui in eius conductu et comitatu fuerint seu qui ab illo mittuntur vel ad eum de quibuscumque terrarum partibus venerint - 5 in eundo et ibi morando seu inde redeundo. Neque aliud aliquod impedimentum habebit ex meo consensu, quod contra honorem suum sit; et si quis ei fecerit, cum bona fide secundum posse meum illum adiuvabo. (Ita me deus adiuvet et haec sancta evangelia.) Actum Canusiae 5 Kalendas Februarii, indictione 15 (anno domini nostri Iesu Christi 1077, praesentibus episcopis: Umberto Praenestino, Giraldo Ostiensi; cardinalibus Romanis: 10 Petro tituli S. Chrisogoni et Conone tituli S. Anastasiae; Romanis diaconibus Gregorio et Bernardo; et subdiacono Umberto. Item ex parte regis interfuerunt: Bremensis archiepiscopus 1, et episcopi Vercellensis 2 et Osnabrugensis 3, et abbas Cluniacensis et multi nobiles viri). Gregors VII. Kampf gegen Simonie, Priesterehe, Laieninvestitur. - 15 Bibel, Pallium. Simonie: MIRBT, Publizistik 343-462; ALEINZ, D. Simonie, Fr 02. Zölibat: MIRBT, Publizistik 239-342; MEYER V. KNONAU II 348 u. a.; HEFELE V 20 ff.; HINSCHIUS I 144 ff.; FRIEDBERG, RE IV 204 ff. vgl. Lit. Nr. 85. Laieninvestitur: GWAITZ, Verfassungsgesch., VII 265 ff., VIII 433 ff.; WVGIESEBRECHT, Gesetzgebung d. röm. Kirche, Münch. hist. Jahrb. 1866; RSCHROE- 20 DER, Deutsche Rechtsgeschichte, 492 ff.; HAUCK III 776 ff.; HINSCHIUS II 530 ff.; MIRBT, Publizistik 463–542; RIETSCHEL, RE IX 214 ff.; WERMINGHOFF 179 ff. 3. Römische Fastensynode (10. März ff. 1074). 237. a) Schreiben Gregors VII.,,Cum apostolica auctoritate", März 1074, an EB Siegfried von Mainz: 25 Jaffé, III 523 f., JR ep. coll. 3 (wiederholt ep. coll. 4 an EB Wezel v. Magdeburg, ep. coll. 5 an B. Otto v. Konstanz). Unde non ab re tibi scribendum fore arbitrati sumus, nos iuxta auctoritatem sanctorum patrum in nostra synodo sententiam dedisse: ut hi, qui per s y moniac a m haeresim, hoc est interventu precii, ad aliquem sacrorum ordinum gradum vel of 30 ficium promoti sunt, nullum in sancta ecclesia ulterius locum ministrandi habeant; illi quoque, qui ecclesias datione peccuniae obtinent, omnino eas perdant, ne deinceps vendere aut emere alicui liceat; sed nec illi, qui in crimine fornicationis iacent, missas celebrare aut secundum inferiores ordines ministrare altari debeant. Statuimus etiam: ut, si ipsi contemptores fuerint nostrarum immo sanctorum patrum constitutio- 35 num, populus nullo modo eorum officia recipiat; ut, qui pro amore Dei et officii dignitate non corriguntur, verecundia seculi et obiurgatione populi resipiscant. Studeat igitur fraternitas tua sic se in his rebus nobis cooperatricem exhibere, sic crimina ista de aecclesiis tuis radicitus evellere, quatinus boni pastoris meritum apud Deum valeas obtinere et Romana aecclesia de te sicut de carissimo fratre et studioso cooperatore debeat gaudere. 40 238. b) Marianus Scotus Chronicon, a. 1074: MG SS V 560. Papa.. interdixit presbiteris, diaconibus omnibusque clericis, uxores habere et omnino cum feminis habitare, nisi cum eis quas regula vel Nicaena synodus5 concessit. Decrevit quoque, ut sub sententia sancti Petri cum Simone damnaretur 45 non solum emptor et venditor cuiusque consecrationis officii ecclesiastici, id est epis4 Hugo. 5 can. 3, oben p. 37. 1 Liemar. 2 Gregor. 3 Benno II. copatus, presbiteratus, diaconatus, prepositurae,, decanatiae, ecclesiae vel decimationis, sed socius transgressoris. Dominus enim dixit: Gratis accepistis, gratis date 1. 4. Enzyklika „Audivimus quod" (Dez. 1074). 239. 5,,An alle Kleriker u. Laien in Deutschland", Ep. coll. 10: Jaffé 532. JR 4902. Audivimus, quod quidam episcoporum apud vos commorantium, ut sacerdotes et diaconi et subdiaconi mulieribus commisceantur, aut consentiant aut negligant. His praecipimus vos nullo modo obedire vel illorum praeceptis consentire, 10 sicut ipsi apostolicae sedis praeceptis non obediunt neque auctoritati sanctorum patrum consentiunt 2. 15 5. Römische Fastensynode (26.-28. Februar 1075). 240. a) Gregors VII.,,Fraternitatis tuae“, 23. März 1075, an B. Sichard v. Aquileja. Reg. 11 62: Jaffé 182 f.; JR 4943 3. Decrevimus: quod, si quis eorum ordinum qui sacris altaribus administrant, presbyter scilicet diaconus et subdiaconus, uxorem vel concubinam habet, nisi illis omnino dimissis dignam poenitentiam agent, sacris altaribus penitus administrare desistant nec aliquo ecclesiae beneficio ulterius potiantur sive petitis fruantur; qui vero 20 simoniace, videlicet per interventum pecuniae, sunt promoti, ut absque ulla spe recuperationis deponantur, apostolica censura statuimus. 241. b) Bernold Chronicon: MG SS V 430. In eadem sinodo decretum est a Gregorio papa, ut clerici aliquem sacrorum ordinum 25 gradum vel officium precio adepti, deinceps in aecclesia non ministrent nec ecclesiam precio adquisitam aliquis retineat, nec deinceps alicui aecclesiam vendere vel emere liceat. Deinde ut a clericali officio cessent, quicumque se per incontinentiam reprehensibiles exhibent. Item, ut populus clericorum officia nullatenus recipiat, quos praedictas apostolicas institutiones contemnere percipiat. 30 242. c) Marianus Scotus Chronicon: MG SS V 561. Cum quidam clerici sub sententia interdicti apostolici libentius esse voluerunt, quam feminas et uxores carere, ut vel per alios castigarentur, decrevit papa synodica legatione, etiam hoc anno, ut praedicto anno, nullus christianus audiret missam coniugati 35 presbiteri. 40 243. d) Arnulf, Gesta archiepiscoporum Mediolanensium: MG SS VIII 27. Papa habita Romae synodo palam interdicit regi ius deinde habere aliquod in dandis episcopatibus, omnesque laicas ab investituris ecclesiarum summovet personas. 6. Gregors VII.,,Multa interrogando" (25. Aug. 1076) an B. Hermann v. Metz. 244. Reg. IV 2, Jaffé 244. JR 5000. Ut autem maledicti et ex com municati possint benedicere et divinam gratiam, 1 Mt 10 s. 2 cf. Reg. II 11 26. Okt. 1074 an Graf Albert v. Ballenstedt und Reg. II 45 11. Jan. 1075 an Herzog Rudolf von Schwaben, Jaffé 126. 158 ff. quam non timent operibus denegare, alicui largiri, in nullius sanctorum patrum praecepto potest inveniri. 7. Römische Fastensynode (25. Febr.-3. März 1078). 245. a) Acta concilii, Reg. V 14 a: Jaffé 308. Ordinationes vero illorum, qui ab excommunicatis sunt ordinati, sanctorum patrum sequentes vestigia, irritas fieri censemus. Iterum, sanctorum praedecessorum nostrorum statuta tenentes, eos, qui excommunicatis fidelitate aut sacramento constricti sunt, apostolica auctoritate a sacramento absolvimus et, ne sibi fidelitatem observent, omnibus modis prohibemus. 246. b) Berthold Chronicon 1: MG SS V 308. 5 10 In eadem synodo sententia anathematis data est in episcopos Ravennatem, Mediolanensem, Cremonensem, Tarvisiensem, nec non in omnes symoniacos hereticos, et Nicolaïtas, pertinaciter et inoboedienter in sui erroris insania voluntate et industria perse- 15 verantes; et specialiter in eos, qui infra biennium temerarii, pervicaces, et incontinentes, aecclesiasticas ordinationes datione peccuniae sibi acquisitas, relictas, et concubinas sibi interdictas apostatica praesumptione receperant. Qui quidem numero non pauci in nostris partibus publica tyrannide in authenticas sacrorum canonum sanctiones perduelles insanissime consurgebant. Illis quoque absque spe restitutionis inrevocabiliter omnino 20 per datam iudicialem sententiam quicumque ordines et consecrationes, excepto solo baptismo, adempti sunt, qui per episcopos officio et sacerdotali dignitate apostolica sanctione privatos, et nondum sive per se seu per certum ipsius legatum ordini restitutos, ubicumque officio praesumptuose usurpato se ordinari, immo potius deordinari praesumpserunt. Aecclesias etiam quascumque consecratas ab eis, utpote Deo umquam canonice 25 initiatas, a primis reconsecrari oportere, illic iudicatum et statutum est. In laicos quoque cuiuscumque dignitatis data est sententia anathematis, sive clericos nec non in omnes personas, quicumque contra sacrorum canonum decreta episcopatus, abbatias, praeposituras, qualescumque aecclesias, decimas, vel quascumque aecclesiasticas dignitates cuilibet clerico seu cuicumque personae iuxta usurpationem suam antiquam 20 in beneficium dare, et quod Domino Deo prius canonica et legittima traditione in proprietatem et servitium legaliter delegatum est, hoc quasi proprium quiddam et hereditarium laica et non consecrata Deo manu, consecratis Deo altaris et aecclesiasticae dispensationis ministris procurandum et ordinandum contradere seu praestare omnino praesumpserint. Illic quoque sententia data est, ut anathema sint, quicumque praedas, rapinas seu 35 quaslibet artificiosas invasiones in aecclesiis Deo consecratis, sive in aecclesiarum atriis et cimiteriis, et claustris pariter consecratis, seu in his aecclesiasticis rebus possessionibus et pertinentiis quibuslibet earum facere praesumpserint. Quae specialia prae caeteris ad praebendas cottidianas et omnimodas victualium et sumptuum necessariorum dispensationes canonicorum, clericorum, presbiterorum, monachorum, virginum sanctimoni- 40 alium, nec non sub regula cunctorum Christo servientium separatim et quasi proprie nominata ac decreta attinere dinoscuntur. 247. 8. Römische Synode (19. November 1078). can. 1. Quicunque militum vel cuiuscunque ordinis vel professionis persona predia 45 ecclesiastica a quocunque rege seu seculari principe vel ab episcopis invitis seu 1 MEYER V. KNONAU II 905 ff. abbatibus aut ab aliquibus ecclesiarum rectoribus suscepit vel susceperit vel invasit, vel etiam de rectorum depravato seu vitioso eorum consensu tenuerit, nisi eadem praedia ecclesiis restituerit, excommunicationi subiaceat. can. 2. Quoniam investituras ecclesiarum contra statuta sanctorum patrum 5 a laicis personis in multis partibus cognovimus fieri et ex eo plurimas perturbationes in ecclesia oriri, ex quibus christiana religio conculcatur, decernimus: ut nullus clericorum investituram episcopatus vel abbatiae vel ecclesiae de manu imperatoris vel regis vel alicuius laicae personae, viri vel feminae, suscipiat. Quod si praesumpserit, recognoscat: investituram illam apostolica auctoritate irritam esse, et se usque ad condignam 10 satisfactionem excommunicationi subiacere. can. 3. Si quis episcopus praebendas, archidiaconatus, praeposituras vel aliqua officia ecclesiastica vendiderit vel aliter, quam statuta sanctorum patrum praecipiunt, ordinaverit, ab officio suspendatur. Dignum enim est, ut, sicut gratis episcopatum accepit, ita membra eiusdem episcopatus gratis distribuat. 15 can. 4. Ordinationes, quae interveniente pretio vel precibus vel obsequio alicuius personae ea intentione impenso, vel quae non communi consensu cleri et populi secundum canonicas sanctiones fiunt, et ab his ad quos consecratio pertinet non comprobantur, irritas esse diiudicamus. can. 6. Decimas, quas in usum pietatis concessas esse canonica auctoritas de20 monstrat, a laicis possideri, apostolica auctoritate prohibemus. Sive enim ab episcopis vel regibus vel quibuslibet personis eas acceperint, nisi ecclesiae reddiderint, sciant, se sacrilegii crimen committere et aeternae dampnationis periculum incurrere. can. 10. Siquis praedia beati Petri apostolorum principis, ubicunque posita, in proprietatem suam usurpaverit vel sciens occultata non propalaverit vel debitum 25 servitium exinde beato Petro non exhibuerit, recognoscat, se iram Dei et sanctorum apostolorum velut sacrilegus incurrere. Quicumque autem in hoc crimine deprehensus fuerit, eandem hereditatem beati Petri legitime restituat, et poenam quadrupli de propriis bonis persolvat. can. 11. Si quis episcopus fornicationem presbyterorum diaconorum seu 30 subdiaconorum vel crimen incestus in sua parroechia, precibus vel pretio interveniente, consenserit, vel commissum sibique compertum auctoritate sui officii non impugnaverit, ab officio suspendatur. 35 40 can. 11. Si quae ecclesiae per pecuniam essent consecratae vel a simoniaco, a legitimo canonice consecrentur episcopo. Si qui etiam clerici pecuniam praebendo vel a simoniaco sunt ordinati, eodem modo a catholico ordinentur episcopo. Non enim in his fit reïteratio, sed ipsa consecratio; quoniam nihil praecesserat quod ratum haberi queat. 249. 10. Enzyklika an die Getreuen in Italien und Deutschland (1079). „Si qui sunt“, ep. coll. 28: Jaffé 554. JR 5109. Si qui sunt presbiteri vel diaconi vel subdiaconi, qui iaceant in crimine fornicationis, interdicimus eis ex parte omnipotentis Dei et auctoritate sancti Petri introitum ecclesiae, usque dum peniteant et emendent. Si qui vero in peccato suo perseverare maluerint, nullus vestrum officium eorum auscultare presumat; quia benedictio 45 illius vertitur in maledictionem, et oratio in peccatum, testante Domino per prophetam: Maledicam inquit benedictionibus vestris 1. Qui vero huic saluberrimo praecepto obedire noluerint, idolatriae peccatum incurrunt, Samuele teste et beato Gregorio instruente: Peccatum ariolandi est non obedire, et scelus idolatriae nolle acquiescere 2. Peccatum igitur paganitatis incurrit, quisquis, dum christianum se asserit, sedi apostolicae obedire contemnit. 250. 11. Römische Synode (7. März 1080). - Reg. VII 14 a: Jaffé 398 ff. — MEYER V. KNONAU III 246 ff.; HEFELE V 141 ff. Sequentes statuta sanctorum patrum sicut in prioribus conciliis, quae Deo miserante celebravimus, de ordinatione ecclesiasticarum dignitatum statuimus ita et nunc apostolica auctoritate decernimus ac confirmamus: ut, si quis deinceps episcopatum vel 10 abbatiam de man u alicuius laicae persona e susceperit, nullatenus inter episcopos vel abbates habeatur nec ulla ei ut episcopo seu abbati audientia concedatur. Insuper etiam ei gratiam sancti Petri et introitum ecclesiae interdicimus, quousque locum, quem sub crimine tam ambitionis quam inobedientiae, quod est scelus idolatriae, cepit, recipiscendo non deserit. Similiter etiam de inferioribus ecclesiasticis dignitatibus consti- 15 tuimus. Item si quis imperatorum regum ducum marchionum comitum vel quilibet saecularium potestatum aut personarum investituram episcopatuum vel alicuius ecclesiasticae dignitatis dare praesumpserit, eiusdem sententiae vinculo se obstrictum esse sciat. Insuper etiam, nisi resipiscat et ecclesiae propriam libertatem dimittat, divinae 20 animadversionis ultionem in hac praesenti vita tam in corpore suo quam ceteris rebus suis sentiat, ut in adventu Domini spiritus salvus fiat. Quotiens, defuncto pastore alicuius ecclesiae, alius est ei canonice subrogandus, instantia visitatoris episcopi, qui ei ab apostolica vel metropolitana sede directus est, clerus et populus, remota omni saeculari ambitione timore atque gratia, apostolicae 25 sedis vel metropolitani sui consensu pastorem sibi secundum Deum eligat. Quodsi corruptus aliquo vitio aliter agere praesumpserit, electionis perperam factae omni fructu carebit et de caetero nullam electionis potestatem habebit, electionis vero potestas omnis in deliberatione sedis apostolicae sive metropolitani sui consistat. Si enim is, ad quem consecratio pertinet, non rite consecrando, teste beato Leone, gratiam benedictionis amittit, 30 consequenter is, qui ad pravam electionem declinaverit, eligendi potestate privatur. 251. 12. Synode zu Quedlinburg (Ostern 1085). - Bernold Chronicon: MG SS V 442. HEFELE V 180 ff.; MEYER V. KNONAU IV 14 ff.; LSaltet, Les Réordinations, P 07. Ordinatio Wecilonis Mogontini invasoris et Sigefridi Augustensis, et Norperti Curiensis, 35 immo omnes ordinationes et consecrationes excommunicatorum penitus irritae iudicatae sunt, iuxta decreta sanctorum patrum Innocentii, Leonis primi, Pelagii atque eius successoris Gregorii primi. 252. 13. Gregor VII.: Das Verhältnis von Kirche und Staat. ,,Quod ad perferendos" an B. Hermann v. Metz 15. März 1081. Reg. VIII 21, Jaffé 453 ff. JR 5201. 40 MIRBT, Publizistik 23, 98 f. 543 ff.; MARTENS II 49 ff.; MEYER V. KNONAU III 368 ff.; WERMINGHOFF 143 ff. Contra illos, qui stulte dicunt, imperatorem excommunicari non posse a Romano pontifice. Gregorius episcopus servus servorum Dei dilecto in Christo fratri Herimanno Metensi episcopo 45 salutem et apostolicam benedictionem. |