Sayfadaki görseller
PDF
ePub

volentes, omnia perturbemus. — Quod autem ultimis literis tuis scribis, questos fuisse tecum principes istos, quod concordatis eorum per hanc sedem derogatum sit, dices nos de his, quae ante nos facta fuere, culpari nec posse nec debere, nobisque eiusmodi derogationes, etiam dum in minoribus essemus semper displicuisse. Proinde nobis certissimam sententiam esse, etiamsi ipsi non requirerent, illis nostri pontificatus tempore 5 penitus abstinere, partim ut unicuique ius suum servemus, partim quia aequitas et humanitas exposcit, ut inclytam nationem nostram non solum non offendamus sed etiam peculiares ei favores impendamus. De processibus vero, quos a rota avocari et ad partes remitti postulant, dices nos cupere eis in hoc gratificari quantum honeste possimus;.. nos.. facturos in gratiam dictorum principum quidquid rationabiliter poteri- 10 Item quia intelleximus in Germania esse multos bonos et doctos viros pauperes, aliqua etiam praeclara ingenia, quae ex indignitate apostolicarum provisionum, histrionibus et stabulariis potius quam viris doctis fieri solitarum, a sedis huius. devotione aversa, cupimus, ut inquiras, quinam illi sint, eorumque nomina ad nos transmittas, ut occurrente beneficiorum Germanicorum vacatione, illos proprio motu providere 15 possimus. Scimus enim quantum Dei honori et animarum saluti ac aedificationi obfuerit, quod iamdiu beneficia ecclesiastica, maxime curam et regimen animarum habentia, data fuerunt hominibus indignis.

mus.

[ocr errors]

343.

Abschied des Reichstags zu Speier vom 27. Aug. 1526. Neue u. vollständigere Sammlung d. Reichs-Abschiede, 4 Tle., Frk 1747 fol., II 272 ff.; WFRIEDENS- 20 BURG, D. Reichstag zu Speier 1526, B 87.

§ 1.. Demnach und damit in solchem ein einhelliger gleichmäßiger Verstand in dem Christlichen Glauben gemacht, auch Fried und Einigkeit in Teutscher Nation zwischen allen Ständen gepflanzet und erhalten werde, so haben Wir, auch Churfürsten, Fürsten und Stände solches nicht fruchtbahrer, besser, angenehmer und geschicklicher zu beschehen, 25 ermessen und befinden mögen, dann durch ein frey General-Concilium, oder auffs wenigst National-Versammlung, welche in einem Jahr, oder anderthalben auffs längst, in Teutschen Landen fürgenommen werden soll. . . § 4. Demnach haben Wir, auch Churfürsten, Fürsten und Stände des Reichs, und derselben Bottschafften, Uns jetzo allhie auf diesem Reichs-Tag einmüthiglich verglichen und 30 vereiniget, mitler Zeit dess Concilii, oder aber National-Versammlung nichts desto minder mit Unsern Unterthanen, ein jeglicher in Sachen, so das Edict, durch Kayserl. Majest. auf dem Reichs-Tag zu Wormbs gehalten, außgegangen, belangen möchten, für sich also zu leben, zu regieren und zu halten, wie ein jeder solches gegen Gott, und Kayserl. Majestät hoffet und vertraut 35 verantworten.

z u

344.

Verdammung von 32 Sätzen des Erasmus v. Rotterdam betr. die Bestrafung von Ketzern durch die theol. Fakultät zu Paris (1527). Die verurteilten Sätze aus den Paraphrasen des Erasmus zum NT: Desiderii Erasmi opera ed. J. Clericus, Lugd. Batav. 1706, t. IX, 814 ff.; die Zitate p. 904. 907. Lit.: RSTAEHLIN, RE V 40 434 ff.; EEMERTON, Erasmus v. Rotterdam, New-York 99.

Tit. XXIII De poena haereticorum.

Propositio III: Quis unquam audivit orthodoxos episcopos concitasse reges a trucidandos haereticos, qui nihil aliud essent quam haeretici.

Censura: Haec propositio praetendens non licere orthodoxis 45 episcopis et sacerdotibus consilio et exhortatione gene

rali inducere ad exstirpationem haereticorum, qui nihil aliud sunt quam haeretici, hoc est, in fide pertinaciter et contumaciter errantes, nullas excitantes seditiones aut tumultus, contra dispositionem iuris naturalis, divini 5 et humani proponitur. Nam si pro munere suo debent episcopi et sacerdotes alii admonere principes, ut iuxta divinam ordinationem et suum officium iustitiam exerceant de aliis malefactoribus, (non enim sine causa gladium portant) multo certe magis idem facere debent de haereticis, qui nihil aliud sunt quam haeretici: quanto haeresis gravius est peccatum et reipublicae christianae plus nocet. Proinde si ii, qui pecuniam corrumpunt 10 et falsificant, per quam vitae temporali subvenitur, iuste morti traduntur, valentiori ratione haeretici iure vita privantur, qui fidem corrumpunt, quae fundamentum est vitae spiritualis, quae illibata pro temporum malitia servari non potest, nisi morte plectantur haeretici, quamvis non aliud sint quam haeretici. Nam videntes plerique nullo modo deterius agi cum iis qui haeresim profitentur, quam cum aliis, facile profecto omni timore semoto 15 haereticis adhaererent, atque inde miseranda subsequeretur in republica christiana calamitas, dum populi, qui prius erant catholica fide christiani, postmodum brevi temporis decursu nihil aliud essent quam haeretici, id quod (proh dolor!) hodie videmus. Multae siquidem illustres civitates, quae nuper vere christianae fuerant, et christiana pietate insignes, modo a vero christianismo desciverunt, nec aliud sunt quam foeda colluvies, 20 aut sentina putida impiorum haereticorum; quod utique minime contigisset, si, ubi primum ea pestis suborta est, salutari legum severitate in haereticos, licet nihil aliud essent quam haeretici, animadversum fuisset. Hinc sane patet quam prudenter ecclesia huiusmodi haereticos, si legitime fuerint convicti, iustitiae brachii saecularis decernat relinquendos. Neque tamen par est interim viros ecclesiasticos immemores esse sui officii. Eniti 25 cnim debent exhortando, consulendo, docendo, corripiendo, observando, et aliis viis debitis saluti consulere talium miserabilium hominum, ut ab impietate revocentur.

30

345. Abschied des Reichstags zu Speier v. 22. April 1529. N. Samml. d. RA (oben Nr. 343) II 292–301. JNEY, Gesch. d. Reichstags zu Speier i. J. 1529, Hamb 80; DERS., ZKG VIII 300 ff., IX 137 f.

Bitte an den Kaiser als ,,Haupt und Vogt der Christenheit", Sorge zu tragen, daß ,,ein frey Christlich Generalconcilium" spätestens binnen eines Jahres ausgeschrieben und darnach längstens in 111⁄2 Jahren in einer deutschen Stadt abgehalten werde (§ 1), oder aber, falls das Konzil,,aus zufälliger Verhinderung Päbstlicher Heiligkeit" nicht stattfinden kann,,,ein gemein Versammlung aller Ständ Teutscher Nation" in der angegebenen 35 Zeit selbst auszuschreiben (§ 2). Dann heißt es in Bezug auf § 4 des Abschieds von 1526 über die Stellung zu dem Wormser Edikt:

§ 4. Und aber derselb Articul bey vielen in grössern Mißverstand, und zu Entschuldigung allerley erschröcklichen neuen Lehren und Secten seithero gezogen und ausgelegt hat werden wollen, damit dann solches abgeschnitten, und weiter Abfall, Unfried, Zwie40 tracht und Unrath fürkommen werde: So haben Wir Uns, samt Churfürsten, Fürsten, Prälaten, Graffen und andern Ständen entschlossen, daß diejenige, so bey obgedachtem Kayserl. Edict biß an hero blieben, nun hinfüran auch bey demselbigen Edict biß zu dem künfftigen Concilio verharren, und ihre Unterthanen darzu halten sollen und wollen. Und aber bey 45 den andern Ständen, bey denen die andere Lehren entstanden, und zum Theil ohn merckliche Auffruhr, Beschwerd und Gefährd nicht abgewendt werden mögen: Soll doch hinfüro alle weitere Neuerung biß zu künfftigem Concilio, soviel möglich

und menschlich, verhütet werden. § 5. Und sonderlich soll etlicher Lehr und Secten, so viel die dem Hochwürdigen Sacrament des wahren Fronleichnams und Bluts unsers Herrn Iesu Christi zugegen, bey den Ständen des h. Reichs Teutscher Nation, nicht angenommen, noch hinfüran zu predigen gestatt oder zugelassen, deßgleichen sollen die Aemter der heil. Meß nicht abgethan, auch niemands an den 5 Orten, da die andere Lehr entstanden und gehalten wird, die Meß zu hören verboten, verhindert, noch darzu oder davon gedrungen werden.

346. Die Peinliche Gerichtsordnung Kaiser Karls V. (1532). Constitutio criminalis Carolina: JKohler, Die Carolina u. ihre Vorgängerinnen I, Ha 1900, Die peinliche Gerichtsordnung Kaiser Karls V., hrsg. v. JKOHLER u. WSCHEEL. CGÜTERBOCK, 10 Entstehungsgesch. d. Carolina 76; SCHROEDER, Deutsche RGesch. 5 895 ff.; NMÜNCHEN, D. Kanon. Gerichtsverfahren u. Strafrecht 2. Bd., Köln 66, 345.

106. Wie gotsschwerer oder gotslesterunge gestrafft werdenn sollen n. Item so einer got zumisst, das got nit bequem ist, oder got mit seinen Worttenn, das jme zusteet, abschneidet, der allmechtigkeit gottes, sein heillige 15 Mutter, die Jungkfraw Maria schendet, Sollen durch die Amptleute oder richter von Ambts wegen angenomen, jngelegt vnd darumb ann leip, leben oder glidern nach gelegenheit Vnnd gestallt der personen vnd lesterung gestrafft werden n. Doch so ein sollicher lesterer angenomen Vnd eingelegt ist, das soll ann die oberkeit mit notturfftiger vnderrichtung aller vmbstennde gelangen, die darauff richtern vnnd vrtheil- 20 lern bescheidt geben, wie solliche lesterunge, den gemeinen vnsern keyserlichen Rechten gemess vnnd sonnderlich nach jnnhallt besonderer Artickell vnserer Reichsordnunge, gestrafft werden sollen.

[ocr errors]

121. Straff des vbells, das jnn gestallt zwifacher ee geschicht. Item so ein eheman ein ander weib Oder eyn eeweip einen andern 25 Man jnn gestallt der heiligen ehe bey leben des erstenn ehegesellenn nympt, Welliche vbellthat dann auch ein eebruch vnnd größer dann das selbig laster ist, Vnnd wiewol die keiserlichenn Rechte vff solliche vbellthat kein straff am leben setzen, so wollenn wir doch, wellicher solliches lasters betruglicher weyse mit wissen vnnd willen vrsach gipt vnnd vollpringt, Das die nit weniger, dann die ehebruchigenn, peinlich gestraft 30 werden sollen.

Papst Paul III. (1534—49).

347. 1. Verdammung Heinrichs VIII. von England u. seiner Anhänger (1535). Bulle,,Eius qui immobilis“, 30. Aug. 1535: BR VI 195 ff. Der Bann wurde aber zunächst suspendiert und erst 1538 publiziert. Nuntiaturberichte aus Deutschland 1533-1559 ed. WFRIEDENS- 35 BURG I, Go 92, 461 Nr. 183, III 334 Nr. 107; JAFROUDE, Hist. of England III, Lo 61, 187; RPAULI, Aufsätze z. engl. Geschichte, L 69, 98 ff.; RANKE, Engl. Geschichte I 3, L 70; HEFELE IX 896;

Lit.: MÖLLER-KAWERAU, KG III 3 200 ff.

§ 7. Quod si Henricus rex et alii moniti praedicti intra dictos terminos eis, ut praefertur, respective praefixos non comparuerint et praedictam excommunicationis 40 sententiam per tres dies post lapsum dictorum terminorum, animo, quod absit, sustinuerint indurato, censuras ipsas aggravamus et successive reaggravamus, Henricumque regem privationis regni . . poenas incurrisse ab omnibusque Christi fidelibus cum eorum bonis perpetuo diffidatos esse. Et si interim ab humanis decedat, ecclesiastica debere carere sepultura, auctoritate et potestatis plenitudine praedictis decernimus et 45 declaramus eosque anathematis, maledictionis et damnationis aeternae mucrone percutimus.

§ 9. Et Henrici regis complicumque fautorum etc. filii, poenarum, ut hic in hoc casu par est, participes sint. Omnes et singulos Henrici regis ex dicta Anna ac singu

10

lorum aliorum praedictorum filios natos et nascituros aliosque descendentes usque in eum gradum, ad quem iura poenas in casibus huiusmodi extendunt (nemine excepto nullaque minoris aetatis aut sexus vel ignorantiae vel alterius cuiusvis causae habita ratione), dignitatibus et honoribus, in quibusquomodolibet constituti existunt seu quibus 5 gaudent utuntur, potiuntur aut muniti sunt necnon privilegiis, concessionibus, gratiis, indulgentiis, immunitatibus, remissionibus, libertatibus et indultis ac dominiis, civitatibus, castris, terris, villis, oppidis.. ceterisque omnibus bonis, mobilibus et immobilibus, iuribus et actionibus eis quomodolibet empetentibus privatos. . et ad illa ac alia in posterum obtinenda inhabiles esse, similiter decernimus et declaramus.

§ 10. Ipsiusque Henrici regis. . subditos.. a iuramento fidelitatis, iure vasallitico et omni erga regem et alios praedictos subiectione absolvimus ac penitus liberamus. Eis nihilominus sub excommunicationis poena mandantes, ut ab eiusdem Henrici regis suorumque officialium, iudicum et magistratuum quorumcunque obedientia penitus et omnino recedant nec illos in superiores recognoscant neque illorum 15 mandatis obtemperent.

§ 11. Et ut alii, eorum exemplo perterriti, discant ab huiusmodi excessibus abstinere, eisdem auctoritate, scientia et plenitudine volumus ac decernimus, quod Henricus rex et complices, fautores etc. necnon praefati descendentes ex tunc in f a mes existant et ad testimonium non admittantur, testamenta et codicillos aut alias dis20 positiones, etiam inter vivos, concedere et facere non possint; et ad alicuius successionem ex testamento vel ab intestato nec non ad iurisdictionem seu iudicandi potestatem et ad notariatus officium omnesque actus legitimos quoscunque (ita ut eorum processus sive instrumenta atque alii actus quicunque nullius sint roboris vel momenti) inhabiles existant; et nulli ipsis sed ipsi aliis, super quocunque debito et negotio tam civili quam criminali 25 de iure respondere teneantur.

348. 2. Die Approbation des Jesuitenordens. Bulle ,,Regimini militantis", 27. Sept. 1540: BR VI 303 ff. Institutum Societatis Iesu, Pr 1757, I 5 ff. FRINS, KL VI 1379 ff. 1421 ff.; BDUHR, Jesuitenfabeln3, Fr 1899, 1 ff.; JHUBER, Jesuitenorden, B 73, 1 ff.; RANKE, Päpste I1, B 54, 179 ff.; EGOTHEIN, Ignatius v. Loyola, 30 Ha 95; MHEIMBUCHER, Orden u. Kongregationen d. kath. Kirche III 2, Pad 08, 2 ff.; ZÖCKLER, RE VIII 742 ff.; Graf Paul von Hoensbroech, 14 Jahre Jesuit, 2 Bde, L 09. 10. Paulus episcopus, servus servorum Dei. Ad perpetuam rei memoriam. Regimini militantis ecclesiae, meritis licet imparibus, disponente domino, praesidentes et animarum salutem, prout ex debito pastoralis officii tenemur, sollicitis studiis exquirentes, fideles 35 quoslibet qui vota sua in id exponunt apostolici favoris gratia confovemus, aliasque desuper disponimus, prout, temporum et locorum qualitate pensata, id in domino conspicimus salubriter expedire.

§1. Nuper siquidem accepimus, quod dilecti filii Ignatius de Loyola et Petrus Faber ac Iacobus Laynez necnon Claudius Iayus et Paschasius Broet ac 40 Franciscus Xavier, necnon Alphonsus Salmeron et et Simon Rodericus ac Johannes Coduri, et Nicolaus de Bobadilla, presbyteri Pampilonensis, Gebennensis, Seguntinae, Toletanensis, Visensis, Ebredunensis et Palentinae civitatum et dioecesum respective, in artibus magistri, in universitate Parisiensi graduati, et in theologicis studiis per plures annos exercitati; spiritu sancto, ut pie creditur, 45 afflati, iam dudum e diversis mundi regionibus descendentes in unum convenerunt, et socii effecti, abdicatis huius saeculi illecebris, eorum vitam perpetuo domini nostri Iesu Christi, atque nostro et aliorum successorum nostrorum Romanorum pontificum servitio dedicarunt, et iam quampluribus annis laudabiliter in vinea domini se exercuerunt, ver

bum Dei praevia sufficienti licentia, publice praedicando, fideles privatim ad bene beateque vivendum exhortando, et ad pias meditationes excitando, hospitalibus inserviendo, pueros et personas rudes ea quae ad christianam hominis institutionem sunt necessaria docendo, et demum omnia caritatis officia, et quae ad animarum consolationem faciunt, ubique terrarum, ubi peregrinati sunt, multa cum laude obeundo.

5

§ 2. Cumque ad hanc almam Urbem se contulerint, et in caritatis vinculo persistentes ad perficiendam et conservandam eorum societatis in Christo unionem, quandam vivendi formulam iuxta ea quae ad propositum sibi finem conducere usu didicerunt, evangelicis consiliis et canonicis patrum sanctionibus conformem ediderint, factum est, ut ipsorum sociorum vitae institutum, sub dicta formula comprehensum, non solum a multis probis 10 viris et Deum zelantibus laudetur, verum etiam a quibusdam ita approbetur, ut illud etiam sequi velint.

§ 3. Formulae autem praedictae tenor sequitur, et est talis.

§ 4. Quicunque in societate nostra, quam Iesu nomine insigniri cupimus, vult sub crucis vexillo De o militare, et soli domino atque Romano pon- 15 tifici eius in terris vicario servire, post solemne perpetuae castitatis votum, proponat sibi in animo se partem esse societatis, ad hoc potissimum instituae, ut ad profectum animarum in vita et doctrina christiana, ad fidei propagationem per publicas praedicationes, et verbi Dei ministerium, spiritualia exercitia 20 et caritatis opera, et nominatim per puerorum ac rudium in christianismo institutionem, ac Christi fidelium in confessionibus audiendis spiritualem consolationem praecipue intend a t; curetque, primo Deum, deinde huius sui instituti rationem, quae via quaedam est ad illum semper ante oculos habere, et finem hunc sibi a Deo propositum 25 totis viribus assequi. Unusquisque tamen secundum gratiam sibi a spiritu sancto subministratam et vocationis suae proprium gradum, ne quis forte zelo utatur, sed non secundum scientiam; cuius proprii cuiusque gradus iudicium et officiorum discretio ac distributio tota sit in manu praepositi seu praelati per nos eligendi, ut congruus ordo servetur in omni bene instituta communitate necessarius.

30

§ 5. Qui quidem praepositus de consilio consociorum constitutiones, ad constructionem 1 huius propositi nobis finis conducentes, in consilio condendi auctoritatem habeat, maiore suffragiorum parte semper statuendi ius habente. Consilium vero intelligatur esse in rebus quidem gravioribus ac perpetuis, maior pars totius societatis, quae a praeposito commode convocari poterit; in levioribus autem et temporaneis, omnes illi, quos 35 in loco ubi praepositus noster residebit, praesentes esse contigerit; iubendi autem ius totum penes praepositum erit.

§ 6. Sciant omnes socii, et non solum in primis professionis suae foribus, sed quoad vixerint quotidie animo volvant societatem hanc universam et singulos sub sanctissimi domini nostri papae, et aliorum Romanorum pontificum successorum eius fideli obe- 40 dientia Deo militare, et quamvis evangelio doceamur, et fide orthodoxa cognoscamus, ac firmiter profiteamur omnes Christi fideles Romano pontifici tamquam capiti, ac Iesu Christi vicario subesse, ad maiorem tamen nostrae societatis humilitatem ac perfectam uniuscuiusque mortificationem et voluntatum nostrarum abnegationem summopere conducere iudicavimus, singulos nos, ultra illud commune vinculum, speciali voto 45

1 So das Institutum; BR schreibt: consecutionem.

« ÖncekiDevam »