censet Farinacius d. quæst. 64. n. 69. allegans alios quamvis contrarium teneat Mascardus cit. concl. 306. n. 7. Jul. Clarus lib.V. § fin. quæst. 24. n. 8. volentes, clericum posse testificari contra laicum in causa criminali, ubi non venit irroganda pœna sanguinis, can. Quamquam 14. q. 2.

170. Ubi agitur ad pœnam sanguinis irrogandam, nullo modo potest clericus esse testis. Ne quidem in criminibus exceptis. Eadem conclusio vel maxime procedit, quando agitur criminaliter ad irrogandum laico criminoso pœnam sanguinis, seu mutilationis, aut mortis: quia tunc nullo modo potest clericus testificari contra laicum, propter periculum irregularitatis, quam illata reo propter suum testimonium pœna mortis, vel mutilationis, clericus incurreret. Glossa in can. Aliquantos, dist. 51. . Ad Sacerdotium. Covarruvias in Clem. Si furiosus, part. II. § 4. n. 5. vers. « Decimo tertio. » Felinus c. De cætero. n. 1. h. t. et communis. Adeo, ut clericus ne quidem in criminibus exceptis, v. g. læsæ majestatis; etc., testificari possit contra laicum, quando propter illud crimen infligenda esset pœna sanguinis. Farinacius cit. quæst. 61. n. 66. et 67. quidquid nonnulli alii contradicant, apud ipsum n. 65. relati.

171. Etiamsi protestetur, se nolle deponere ad causam sanguinis. Solvitur instantia ex c. Prælatis. de Homicid. in 6. desumpta. Nec obstat, quod clericus protestetur, se nolle deponere ad causam sanguinis, arg. c. Prælatis. de Homicid. in 6. ubi clerici sine pœna irregularitatis possunt de suis malefactoribus conqueri coram judice sæculari, etiam de criminibus, quibus debetur pœna sanguinis. Non obstat, inquam : quia protestatio ex parte testis in causa sanguinis deponentis, omnino est contraria facto, utpote in quo civiliter nihil agitur; ac proinde, si ex tali testimonio mors reo inferatur, contrahitur irregularitas. Secus in casu cit. c. Prælatis, ubi clerici, penes sæcularem judicem sub dicta protestatione deponentes, petunt solummodo emendam sibi fieri, et provideri, ne imposterum ejusmodi injuriæ, seu spoliationem sibi inferantur. Unde patet, quod agant civiliter ad proprium interesse, seu privatam suam indemnitatem : et nisi istud eisdem liceret, daretur malitiosis materia clericos trucidandi, ipsorumque bona libere deprædandi; prout loquitur textus ibidem. Felinus, Covarruvias, Farinacius, ubi supra. Pirhing h. t. n. 59. et alii.

172. Potest episcopus judici laico concedere licentiam exhumandi corpus occisi, ut constet de corpore delicti, absque irregularitate. Non tamen potest judex laicus a loco sacro illud exhumare inconsulto episcopo. Dices. Potest episcopus judici laico concedere licentiam exhumandi corpus hominis occisi, et in loco sacro sepulti, ad cognoscendum de corpore delicti (seu, an vulnus defuncto illatum lethale extiterit, vel potius is ex incuria v. g. chyrurgi mortuus fuerit) nec tamen episcopus incurrit irregularitatem, etiamsi deprehenso postea vulnere lethali, homicida morte plectatur, maxime accedente protestatione episcopi circa pœnam sanguinis; ergo idem dicendum de clerico, qui fert testimonium de tali vulnere inflicto, saltem præmissa protestatione, quod nolit deponere ad causam sanguinis. Antecedens docetur a Diana, part. IX. tract. VII. resol. 64. allegante pro se Genuensem in Praxi. cap. XLII. n. 10. et alios : quamvis merito addat, quod Judex laicus inconsulto episcopo non possit ad præfatum finem exhumare corpus occisi, et in cœmeterio sepulti; frangeret enim immunitatem ecclesiasticam, atque ideo posset excommunicari, c. Decet domum de Immunit. Eccles. in 6. Resp. concesso antecedente, una cum sua declaratione, neg. consequent. Disparitas est: quia ad incurrendam irregularitatem requiritur actus, qui est causa propinqua mortis, seu mutilationis, et non admodum remota. Glossa un. c. De cætero, de Homicid. Navarrus cap. XXVII. Manual. n. 211. et alii, ac dixi egomet ipse in Theolog. moral. tract. XIII, dist. 3. n. 59. Atqui concessio episcopalis exhumandi corpus occisi, ut possit constare de corpore delicti, est actus remotissimus, et suapte natura non directus in mortem, vel mutilationem reo inferendam; bene tamen testificatio de vulnere lethali inflicto; ergo. Accedit, quod in simili casu, ubi malefactor captus a judice sæculari falso dixit se esse clericum, Episcopus possit ipsum pronuntiare laicum absque periculo irregularitatis, et sine limitatione, an postea sequatur mors illius malefactoris, necne, c. Si Judex. 12. de Sentent. excomm. in 6. idem ergo dicendum in proposito. Diana cit. resol. 64.

173. Potest etiam clericus testificare in causa criminali pro laico, seu ad ejus defensam. Resp. II. Nihilominus data conclusio nonnullas patitur limitationes, seu fallentias. Et primo quidem potest clericus testificari in causa criminali pro laico, seu ad ejus defen

sionem, et innocentiam ostendendam : haud obstante, quod hac ratione simul testificetur contra alterum laicum, qui ipsum accusavit. Felinus d. c. De cætero. n. 3 et 8 h. t.; Pirhing h. t. n. 60; Farinacius cit. quæst. 61. n. 74. allegans alios; et concordant dicta superius n. 125.

174. Item, quando laicus accusatur de crimine coram judice ecclesiastico. Limitatur secundo, quando laicus accusatur de crimine coram judice ecclesiastico: quia tunc etiam clericus potest in testem produci contra laicum. Archidiaconus can. Testimonium. 11, q. 1. n. 3. id probans ex can. 1, caus. 6, q. 2. Abbas in c. De cætero. n. 1. vers. Dicit tamen. et Felinus ibid. n. 1. h. t. Farinacius ubi supra n. 70. allegans alios.

175. Et ubi veritas aliter haberi non potest, nec agitur ad pœnam sanguinis. - Limitatur tertio, ubi veritas aliter haberi non potest : quia tunc in subsidium, non solum in civilibus (de quibus infra n. 179. et seqq.) sed etiam in criminalibus dummodo non agatur de imponenda pœna sanguinis, clerici admittuntur in testes contra laicos, per textum in can. Quamquam. 4. q. 2. et notat Glossa ibid. in Casu, et . Occultetur. Abbas c. Cum nuntius. n. 3. b. t. Felinus c. De cætero. n. 1. vers «Fallit secundo. » eod. Alexander consil. 65. n. 7. lib. VII. Farinacius d. quæst. 61. n. 71 et 72. citans alios, et nonnullas alias limitationes subjungens.

176. In hisce casibus clerici ad testificandum cogi possunt per judicem sæcularem. - Notandum tamen, quod in illo, et aliis hujusmodi casibus, clerici ad testificandum cogi non possint per judicem sæcularem, coram quo vertitur quæstio contra laicum : nam clerici sunt exempti a jurisdictione fori sæcularis, adeoque nullam potestatem potest habere judex sæcularis in personam clerici, puta, cogendo ipsum ad ferendum testimonium, cap. II. de Foro compet. cum similibus. Quinimo istud expresse est prohibitum, can. Testimonium. 11. q. 1. illis verbis. « Nemo clericum quemlibet in publico examinare præsumat, nisi in Ecclesia: » ubi Glossa ly, «< in publico, » exponit pro « Foro sæculari. »> Concordat can. Nullus ex Ecclesiastico. 22. q. 5. ubi prohibetur, ne clericus cuipiam laico quidpiam jurare præsumat: sine juramento autem non creditur depositioni testis, quantumcumque religiosi, in alterius præjudicium, c. Tuis quæstionibus. 39. et c. Nuper. 51. h. t.

177. Sed episcopus ejus, ad requisitionem judicis sæcularis, debet per se, aut per alium, examinare clericum. Itaque in tali casu observanda erit dispositio cit. can. Quamquam. 14. q. 2. ubi statuitur, quod si clericos in subsidium oportuerit dare testimonium, «ne veritas occultetur, et malus ut bonus æstimetur, in providentia proprii episcopi sit, ut aut coram se et competentibus judicibus, aut aliter honorifice veritatem attollant,» seu testificentur. Ex quibus verbis liquet, quod ubi in causa laicorum examinandus est clericus in subsidium veritatis, debeat episcopus per judicem sæcularem, coram quo vertitur quæstio, debite requisitus, vel per se, vel per alium a se deputandum, judicialiter examinare clericum illum; hujusque depositionem per tabellionem, ac sub sigillo suo remittere ad judicem causæ : prout etiam solet observari, quando testes sunt in alieno territorio, ut c. Constitutus. 3. de Fidejussorib. Ita Archidiaconus in cit. can. Quamquam. 14. q. 2. n. 2. Abbas c. Cum nuntius. n. 3. et Felinus ibid. n. 3, h. t.; Pirhing eod. n. 60; Mascardus, concl. 365. n. 61; Farinacius cit. quæst. 61. n. 83. allegans plurimos alios.

178. An tale examen clerici contra laicum, possit jubente episcopo fieri per judicem sæcularem? Quinimo plerique horum doctorum addunt, quod tale examen clerici contra laicum, jubente episcopo, seu de ipsius assensu, si ita expedire judicaverit, possit etiam fieri per judicem sæcularem cum licentia enim episcopi potest clericus etiam coram judice sæculari testimonium ferre. Abbas. Pirhing, Mascardus, Farinacius, ubi supra, et alii; ac favet textus in can. Super prudentia. § Potest. in fin. ibi: «jubente episcopo: >> 14. q. 2. et cit. can. Quamquam. eod. 14. q. 2. ibi: «Aut aliter honorifice veritatem attollant. » Atque hactenus dicta procedunt de causis criminalibus criminaliter motis laicorum, seu quando contra istos agitur ad capiendam publicam vindictam : nunc loquendo de causis eorum civilibus.

:>>

179. In causis civilibus potest clericus contra laicum ferre testimonium. Sicut, et quando de crimine solum agitur civiliter. - Resp. III. Quod in causis civilibus laicorum possit clericus contra laicum ferre testimonium, passim fatentur doctores: ut Archidiaconus in can. Testimonium. 11. q. 1. n. 1. juncta Glossa ibid. Abbas c. De cætero. n. 1. et Felinus ibid. n. 1. h. t. et alii. Idemque dicen

dum, quando de crimine agitur solum civiliter; puta, ad faciendam restitutionem rei alienæ injuste ablatæ, vel ad pœnam pecuniariam quia tunc pariter nihil est, quod impedit clerici testimonium contra laicum. Abbas cit. n. 1. Pirhing h. t. n. 60. (hi tamen istud solummodo admittunt in defectum aliorum testium, seu « ne veritas occultetur, et malus ut bonus æstimetur, » prout loquitur textus in cit. can. Quamquam. 14. q. 2.) Felinus d. n. 1. Farinacius ead. quæst. 61. n. 68. et 77. allegans alios.

180. Clericus ratione ordinis est testis magis idoneus, quam laicus. Quin imo, quod clericus ratione ordinis presbyteratus sit magis idoneus testis quam laicus, textus est in c. Quamquam. 14. q. 2. ibi: « Quamquam sacerdotum testimonium credibilius habeatur, » etc. Concordat Glossa can. Monachos. dist. 77. . Quorum ubi inquit, « quod tantum valeat testimonium quatuor clericorum, quantum sex laicorum. » Mascard. cit. concl. 306. n. 1. id ipsum asserens, ac pro se citans Socinum consil. 28. col. 3. circa princip. et Decium c. Ex litteris. n. 24. de Probat. Speculator tit. de Requisitione consilii, n. 8. Sperellus decis. 81. Fori ecclesiast. n. 49. post Cravettam consil. 43. n. 4. vol. VII. ubi citatis pluribus aliis inquit, quod qualitas illa, nempe quod quis sit clericus, seu Sacerdos, augeat fidem; et tales sint testes majoris fidei unde eorum testimonium, cæteris paribus, præfertur testimonio laicorum regulariter.

181. Saltem regulariter. Et notanter subdit ly« regulariter. » Nam si duo Clerici dicant, Titium commisisse fornicationem cum Caja, v. g. tali die, duo autem laici testificentur Titium fuisse cum eis tota illa die in alio loco; tunc præponendi sunt laici, quia stant pro reo. Glossa notabilis in can. Clerici. dist. 81. . Aliqui. Abbas c. In nostra. n. 4. h. t. istud limitans, dummodo sit modicus excessus in testibus actoris; simulque cesset præsumptio subornationis ex parte testium laicorum, in favorem rei deponentium.

182. Clerici non possunt esse testes in instrumentis sæcularium, can. Quamquam, 14, q. 2. - Dices. Clerici extra casum necessitatis, et absque consensu episcopi, non possunt esse testes in instrumentis sæcularium conficiendis; ergo multo minus in causis criminalibus ipsorum, etiam civiliter dumtaxat agitatis; et consequenter præmissæ limitationes non videntur subsistere. Antecedens probatur ex

cit. can. Quamquam. 14. q. 2. ubi in synodo habita Romæ ab Eugenio Papa II. cap. XIII. sic statutum legitur: « Quamquam sacerdotum testimonium credibilius habeatur; tamen ipsi in sæcularibus negotiis pro testimonio, aut conficiendis instrumentis non rogentur: quia eos in talibus rebus esse non convenit. Si autem eventu aliquo causæ interfuerint, et aliquid viderint, vel audierint, ubi nullæ idoneæ sæcularium inveniantur personæ; ne veritas occultetur, et malus ut bonus æstimetur, in providentia proprii episcopi sit, ut aut coram se et competentibus judicibus, aut aliter honorifice veritatem attollant. » Hæc ibi: Accedit, quod clerici, ac præsertim monachi et religiosi, subsint suo episcopo, vel prælato regulari, ac sub ejus obedientia sint positi; ergo hoc ipso non possunt esse testes sine licentia ejus, cui subsunt, arg. can. Monachi vagantes. et can. Monachi a monasterio. 16. q. 1. cum similibus.

183. Et quomodo istud intelligendum? Ad hanc notabilem instantiam respondetur primo, non deesse auctores qui volunt, relatum canonem Quamquam 14. q. 2. procedere potius de honestate, quam de necessitate; prout videtur innuere ly, « Eos in talibus rebus esse non convenit. » Atque ita sentit Felinus c. Cum nuntius. n. 3. in fin. h. t.; Pirhing eod. n. 60; Farinacius cit. quæst. 61, n. 64. allegans alios. Sed quoniam jure cautum est, «Ne clerici vel monachi sæcularibus negotiis se immisceant, » prout loquitur rubrica eod. tit. juncto nigro ibid. Hinc spectato rigore juris canonici illicitum videtur, quod clerici extra casum necessitatis, et sine licentia episcopi, aut monachi sine prælati sui consensu, testimonium ferant in instrumentis, aliisque causis sive contractibus civilibus laicorum. Glossa in Authent. De Monachis. § Cogitandum. . Testes. Collat. 1. juncta Glossa marginali ibid.; Abbas in c. Cum nuntius. n. 3. h. t.; Farinacius cit. quæst. 61. de Testib. n. 64. et alii; Qui omnes istud probant, tum ex cit. can. Quamquam. 12. q. 2. tum quia, ut dictum, Clericis illicitum est, negotiis sæcularibus se immiscere, tot. tit. Ne Clerici vel monachi, juncto illo sancti Apostoli II Timoth. 4. Nemo militans Deo, implicat se negotiis sæcularibus. 184. Et quomodo istud intelligendum? Respondetur secundo, quidquid sit de rigore juris canonici, citatum can. Quamquam 14. q. 2. saltem quantum attinet clericos sæcu

lares, vel non esse usu receptum, vel denuo per contrariam consuetudinem abrogatum. Solent enim clerici illi passim in testamentis, aliisque contractibus laicorum, ex generali consuetudine in testes adhiberi, etiam sine alia licentia superioris ecclesiastici prout refert Farinacius cit. n. 64. post Aretinum consil. 159. n. 20. et alios; ac Pirhing cit. n. 60. Verum quoad monachos, aliosque Religiosos, qui strictius per votum obedientiæ suis superioribus propter Deum se subjecerunt, oportet observare laudabiles cujuslibet ordinis constitutiones, et consuetudines.

185. Stante rigore juris canonici, validum est testimonium clerici, vel monachi, in causis civilibus laicorum sine licentia superioris. Quin etiam stante dicto rigore juris canonici, si clericus sine licentia episcopi, aut monachus absque consensu sui prælati, sponte deponat, et a judice sæculari admittatur ad ferendum testimonium super instrumentis; aliisque alii causis civilibus laicorum; tunc, etsi illud foret illicitum, nihilominus validum existeret, parte altera nihil opponente; tum quia licentia superioris est quoddam accidentale, non autem de substantia actus testimonii, arg. cap. I, de Testib.; tum quia multa fieri prohibentur, quæ si facta fuerint, obtinent roboris firmitatem, c. Ad Apostolicam. 14. de Regular. Simulque, quia nullibi reperitur, tale testimonium a jure declarari irritum, ac invalidum. Abbas cit. c. Cum nuntius. n. 3. et 4. et Felinus ibid. n. 3. h. t. ex professo hanc quæstionem examinantes.; Mascardus de Probat. concl. 260. n. 12. et 13; Farinacius cit. quæst. 61. n. 84. et 134. allegans plures alios. In praxi tamen (monent citati auctores) consultius est, ad effugiendum dubietates habere licentiam superioris : nam quod testamentum possit impugnari, in quo monachus absque sui superioris licentia est testis, eo quod pro mortuo habeatur, tradidit Jo. Faber, § Testes. n. 3. Instit. de Testament. junctis nonnullis aliis, quos in oppositum citat Mascardus d. concl. 260. n. 1. et 2.

§ VII.

DE TESTIBUS IN CAUSA PROPRIA, VEL ECCLESIÆ, AUT UNIVERSITATIS SUÆ.

186. Regula est: Nullus idoneus testis. in re sua intelligitur. Testis debet carere omni suspicione falsitatis, seu propensionis in

unam partem. Quæritur I. An aliquis possit esse testis in causa propria, seu ex qua commodum ac interesse suum dependet? Resp. I. Regula est : « Nullus idoneus testis in re sua intelligitur. » Ita textus in 1. Nullus. ff. de Testib. quæ est canonizata in can. Si testes, § Nullus. 4. q. 3. Concordat textus in 1. Omnibus. C. eod. illis verbis : « Omnibus in re propria dicendi testimonii facultatem jura submoverunt. » Quod ipsum habetur cit. can. Si testes. § Omnibus, estque recepta doctorum sententia; adeo, ut contradictorem non habeat, teste Farinacio quæst. 60. de Testib. n. 2. Accedit ratio, quia testis debet carere omni suspicione falsitatis, seu propensionis in unam partem magis, quam in alteram can. Placuit sancto, et can. Si testes. § I. caus. 4. q. 2. et 3. Atqui istud non reperitur in teste respectu causæ propriæ; cum ob naturalem inclinationem quilibet præsumitur esse magis affectus erga rem propriam, quam alienam, ergo, veluti suspectus, merito repellitur a ferendo testimonio in causa propria.

187. Testis in propria causa non est idoneus, etiamsi deponat in mortis articulo. Aut in ultima voluntate debitam sibi pecuniam significaverit. Atque istud ampliatur, etiamsi testis deponens in causa propria, constitutus sit in mortis articulo. Quia, licet tunc quilibet præsumatur non immemor esse propriæ salutis, sicque nolle pejerando attestari falsum; nihilominus ob rationem jam dictam, testimonium ejus in causa propria non est idoneum. Farinacius cit. n. 2. post Nattam consil. 74. n. 4. et plures alias ampliationes subjungens. Huc facit textus in 1. Rationes. C. de Probation. ubi dicitur, quod attestatio scripta cujuspiam se sola non sufficiat ad probandum, « etsi in ultima voluntate defunctus certam pecuniæ quantitatem, aut etiam res certas, sibi deberi significaverit. »

188. Etiam ille est testis inidoneus, qui habet interesse in causa. Causa propria, quæ dicatur? Resp. II. Etiam ille est testis inidoneus, et repellendus a dicendo testimonio, qui habet interesse in causa; puta, quia ex suo testimonio commodum, aut, si non testificetur, incommodum sit reportaturus. Ita Glossa in d. can. Si testes. 4. q. 3. y. Sua, istud exemplificans in re communi: quia, quod commune est, utriusque est, 1. Illud. ff. de Ritu nuptiar. Farinacius cit. quæst. 60. n. 4; Pirhing. h. t. n. 79. et alii. Ratio est, quia « Causa propria dicitur ea, cujus emo

lumentum, vel damnum ad aliquem suo nomine pertinet; » prout loquitur textus in l. I. § In propria. ff. Quando appellandum sit. et can. Biduum. § Et palam est. 2. q. 6. Ergo, cum in propria causa nemo sit testis idoneus, idem dicendum, ubicumque aliquis habet interesse in ea; seu quando commodum, aut damnum inde sibi obventurum est suo nomine. Et notanter hoc ultimum additur, propter dicenda n. 212. et seqq. conformiter quibus præsens conclusio est intelligenda. 189. Advocatus, procurator, etc., nequit esse testis in causa, cui patrocinium gessit. Atque isthæc conclusio ampliatur ad advocatum : nam etiam advocatus non potest esse testis in causa cui patrocinium præstitit, 1. ult. ff. h. t. juncta Glossa fin. ibid. istud extendente ad syndicos, tutores et curatores. Concordat c. Romana. h. t. in 6. ubi dicitur: «< In appellationis causa, is qui appellantis. procurator vel advocatus in priori judicio fuerat, non recipiatur in testem. » Idque merito statutum fuit propter propensam animi sui voluntatem in causam illam, cui advocatus antea patrocinium præstitit: unde est præsumptio, quod ferret testimonium potius pro ea parte, pro qua antea stetit. Speculator tit. de Teste. § Opponitur. 74. Mascardus de Probat. concl. 66. n. 1. citans plures alios : quamquam hoc ipsum postea limitet variis modis, ac præsertim accedente consensu partium; nam quod de voluntate partium etiam mediator testificari cogatur, textus est in auth. de Testibus. § Quoniam vero, collat. 7.

190. Illi, qui habent simile negotium huic, ad quod testes inducuntur, non sunt in testimonium admittendi. - Ampliatur ulterius data conclusio, ut procedat etiam in illis, qui habent simile negotium huic, ad quod testes inducuntur. Siquidem isti, ob præsumptam affectionem, quam « morbo consimili laborantes >> (hoc est, similem causam habentes, de qua aliunde constat, vel legitima probatio adest) gerunt erga propriam causam, sive negotium suum, non sunt testes idonei, « nec si ab alterutra parte testes adducti fuerint, in testimonium admittendi. » Ita loquitur textus in c. Personas. 20. h. t. ubi proin Glossa in casu, generatim notat, quod « qui consimilem causam habet, in causa consimili testis esse non debet. » Hoc ipsum amplius tradit Abbas ibid. n. 1. et 2. et Vivianus in Rationali, et Barbosa in Collectan. n. 2. et Mascardus de Probation. concl. 1364. n. 54. et alii. Sicut enim judicem similitudo causæ, quam

habet ut privatus, repellit a judicio in alia consimili causa, ne forsan ductus affectione suæ causæ, quam justam putat, sic judicet in causa alterius, c. Causam. quæst. 19. de Judiciis, estque jam dictum supra tit. I. de Judiciis. § 8. n. 205. Ita etiam (et quidem a fortiori, ob majus periculum, de quo supra § 2. n. 63.) similitudo causæ reddit testem suspectum, ut possit repelli a testificando, cit. c. Personas. h. t. et l. Quoniam. c. eod.

༥

191. Ad faciendam videlicet plenam probationem; secus ad aliqualem præsumptionem. Intellige, quod testes consimilem causam habentes reddantur suspecti, nec sint « in testimonium admittendi » (juxta textum allegatum) parte contra eos excipiente: simulque, quod non sint admittendi in effectu, seu quantum ad faciendam plenam probationem. Nam ad aliqualem præsumptionem bene possunt admitti, considerata qualitate causæ, et personarum, qua inspecta bonus judex arbitrabitur quanta fides ipsis sit adhibenda. Abbas cit. c. Personas, n.2.etVivianus ibid. h. t.

192. Regula illa limitatur, si testis cum juramento protestetur, se nolle commodum sentire ex sua depositione. - Resp. III. Patitur nihilominus data conclusio, seu regula quasdam limitationes. Et primo quidem ipsa limitatur, si testis ante depositionem suam cum juramento protestetur se nolle commodum sentire ex sua depositione, aut incommodum inde proveniens ad se non pertinere : tunc enim etiam in causa, ad quam cæteroquin præsumptam affectionem gerere censeretur, validum testimonium dicere poterit, eo quod ejusmodi præsumptio per dictam protestationem elidatur. Ita Socinus in Fallentiis, reg. 422. fallent. 1, Mascardus cit. concl. 1364, n. 57; Farinacius d. quæst. 60. n. 51. et 52. allegans plurimos alios.

193. Limitatur etiam in testibus multum legalibus. Limitatur deinde in testibus multum legalibus, et fide dignis : quia tales admittuntur ad testificandum, haud obstante, quod eorum aliqualiter intersit. Mascardus loc. cit. n. 58. post Imolam concil. 58; Farinacius, ubi supra, n. 54. citans alios.

194. Limitatur etiam in causis modici emolumenti. — Idem dicendum in causis modici emolumenti quia tunc cessat præsumptio immoderatæ affectionis; simulque ob modicum emolumentum leges neminem præsumunt velle pejerare, arg. c. Et si quæstiones. 18. de Simonia. Mascardus n. 60; Farinacius n. 56; Pirhing h. t. n. 81.