Sayfadaki görseller
PDF
ePub

aperto, all'insaputa dell'autorità ecclesiastica. Alcuni scrittori pretendono che Papa Innocenzo V, dell'ordine dei Predicatori e non Gregorio X, ponesse definitivamente fine alla lite con sua epistola che non riuscii a trovare nell' Archivio Viterbese e neppure nel l'Archivio Vaticano. Prima quindi fu sepolto in S. Maria dei Gradi e poi nella Cattedrale di S. Lorenzo. E ciò spiega il Nobili nella sua cronaca (Mss. in Chronica Conv. Graden. ap. Papebroch in Conatu), ove più diffusamente narra le vicende della tomba, fino ai suoi tempi (1616). « Die XXII ejusdem Mensis Novembris (Clemens IV) in morbum incidit et Viterbii, ubi tunc curia residebat, die XXIX ejusdem mortuus est. In Ecclesia Gradensi corpus suum sepeliri mandavit. Die XXIX ejusdem mensis novembris miraculis coruscare cepit: indeque populi, ejus sanctitate et miraculis moti, ad ejus sacrum cadaver visendum, tangendum et deosculandum confluere. Unde presbiteri et clerus Cathedralis in ecclesia sua corpus dicti sancti Pontificis contra Patrum praedicatorum voluntatem, tumulandum curarunt. Facta autem instantia per dictos patres apud Reverendissimos Dominos Cardinales, ab eis ordinatum fuit ut quo interea fabricaretur sepulcrum, per Dominum Archiepiscopum Narboneusem corpus in quodam loco, tanquam in depositum collocaretur. Presbiteri Cathedralis inde eum auferentes, in eorum ecclesiam, tam inchoatum marmoreum sepulcrum, quam corpus Sanctissimi Pontificis detulerunt, et illud prosequebantur. Cum autem Gre. gorio X, necdum coronato, qui post biennium vacantis sedis successit, a Cardinalibus S. Marci et S. Eustachii relatum esset quod Canonici et Clerici, contra eorum jussu corpus abstulissent, Summus Pontifex Cardinali S. Angeli hujus causae judicium commisit. Ipse autem Cardinalis, re cognita, Fratribus Praedicatoribus corpus, sua sententia, restituendum fore decrevit. Sed, cum obedire nollent, dictus Pontifex dictas bullas direxit Cardinali S. Angeli, ut compelleret Archipresbiterum Cathedralis et Parochianos per censuras ad restitutionem et tandem multo labore, circa septem annis ab obitu dicti Sanctissimi Pontificis, restitutum est, et in ecclesia Gradensi honorifice collocatum. » Pietro Corretini, Viterbese, nel suo Commentario sopra i Vescovi diViterbo (in Philippo XVII episcopo Viterbiensi, apud Papebroch in Conatu, fol. 54. § 4. P. II.) scrisse: « Die XXVII Novembris ejusdem anni in Domino mundanis curis solutus, (Clemens) occubuit et in praedicta S. Laurentii ecclesia tumulatus est. Corpus vero suum alio translatum videbimus. » I documenti citati dal Nobili, presso il Papebroch, cioè le bolle di Gregorio X che ordina la restituzione del corpo di Clemente IV ai frati Do

menicani di S. M. dei Gradi, sono riferite nel Bullar. Ord. Praed. I. 532 N. 38 e seq. e due soltanto dal Bussi (Storia di Viterbo pag. 412-413.) Qui le riporto testualmente affinchè le memorie della tomba di Clemente IV possano riuscire complete (1).

I.

Potthast. Reg. N. V. Greg. X. N. 20876. Bull. Ord. Praed. I. Greg. X. N. XXIII. Bussi . e. 412-413. Vt corpus Cl. PP. IV. Fr. Praed. restituendum curet.

Gregorius Episcopus, Servus Servorum Dei.

Dilecto filio, Riccardo S. Angeli Diacono Cardinali, Salutem et Apostolicam Benedictionem.

Dilecti filii Prior et Fratres Ordinis Praedicatorum Viterbien. sua nobis conquestione mostrarunt quod cum nos olim causam, quae inter ipsos ex parte una et Archipresbiterum et Capitulum Ecclesiae Viterbiensis ex altera vertebatur super eo quod iidem Archipresbiter et capitulum corpus fel. rec. Clementis PP. praedecessoris nostri, qui apud ecclesiam dictorum Prioris et fratrum elegerat sepulturam, in praedicta Viterbiensi ecclesia fecerant tumulari corpus ipsum dictis priori et fratribus restituere indebite deregantes, tibi sub certa forma duxerimus committendam, tu licet, iuxta formam tibi a nobis traditam, in causa ipsa procedens sententialiter pronuntiaveris, corpus praefatum restituendum fore Priori et fratribus memoratis, tamen super eo, quod praedicti Archipresbiter et capitulum quoddam sepulchrum marmoreum, quod Venerabilis frater noster Petrus Archiepiscopus Narbonensis, tunc sedis Apostolicae Camerarius, pro sepeliendo eodem corpore fabricari fecerat, contra prohibitionem ipsius Archiepiscopi ac etiam S. R. E. Cardinalium. et postquam denunciationem novi operis est factam temere accipere, ac in eadem Viterbiensi Ecclesia construere praesumpserunt nihil penitus decrevisti. Quare praedicti prior et fratres Nobis humiliter supplicarunt ut praedictum sepulchrum, una cum dicto corpore sibi restitui faceremus: quocirca discretioni tua e per apostolica scripta mandamus quatenus, vocatis qui fuerint evocandi, et auditis hinc inde propositis quod iustum fuerit, appellatione

(1) Guido Le Gros si chiamò nel Pontificato Clemente IV perchè nato il giorno della festa di detto Santo. Si disse pur Guido di Fulcedio dal nome del padre. La madre sua avea nome Germana di Saint Gilles da un borgo del Lyonnais, in riva al Rodano (Novaes. in Clem IV. vol. III. pag. 241.) E Massarelli (Rom. Pont. et S. R. E. Card. ab Leone IX ad Paulum IV. Mss. Arch. Vat. XI. 44 in vita Clem. IV) scrive: "Guido natione Gallus ex Provincia de Villa S. Egidii oriundus familia mediocri Grossa appellata, patre Fulcodio, diocesis Narbonensis . . . . . Viterbium vemens decretum electionis (ad Pontificatum) recepit atque approbavit. Anno MCCLXV die IV, Kal. Martii Viterbii PP. Clemens LV sue coronationis insignia suscepit in cathedrali, die cathedrae S. Petri Apostoli (Antiochiae). An Cardinales creaverit Clemens IV incertum est. Ejus insignia sunt eadem cum familia Farnesiana Romana. Anno MCCLXVIII die III Kal. Decembris Clemens IV Viterbii mortuus est, sepultus in ecclesia praedicatorum. Vacat sedes ob cardinalium discordia, annos II, menses IX, diem I. Signum Clementis PP. IV incertum.

[ocr errors]

remota, decernas, faciens quod decreveris, per censuram ecclesiasticam, firmiter observari. Testes autem, qui fuerint nominati si se gratia, odio, vel timore substraxerint, censura simili, appellatione cessante, compellas veritati testimonium perhibere. Datum Lugduni II. Kal. Augusti. Pontificatus nostri anno III

II.

Bullar, Ord. Praed. Tom. I. pag. 524. Greg. X. N. XXIX. Potthast. II N. 20934. Vi ex justis exequiarum Cl. PP. IV. percepta Viterbien. Canonici fratribus Praed, restituant.

Gregorius episcopus Servus Servorum Dei. Dilecto filio, Riccardo S. Angeli Diacono Cardinali, salutem et apostolicam benedictionem.

Dilecti filii Prior et fratres Ordinis Praedicatorum Viterbien. Sua Nobis conquestione monstrarunt quod cum Nos causam quae inter ipsos ex parte una et Archipresbiterum et Capitulum ecclesiae Viterbien. ex altera vertebatur super eo quod iidem Archi presbiter et capitulum corpus fel. rec. Clementis Papae, praedecessoris Nostri, qui apud ecclesiam dictorum prioris et fratrum elegerat sepulturam, in praedicta Viterbiensi ecclesia fecerant tumulari, corpus ipsum dictis priori et fratribus restituere indebite denegantes, Tibi sub certa forma duxerimus committendam, tu licet, juxta formam tibi a Nobis traditam, in causa ipsa procedens sententialiter pronuntiaveris, corpus praefatum restituendum fore priori et fratribus memoratis, tamen super his quae praedictis Archipresbitero et Capitulo, praetextu sepulturae ipsius corporis obvenerant et obvenire debuerant supradictis fratribus, ut proponunt, nihil penitus decrevisti. Quare praedicti prior et fratres Nobis humiliter supplicarunt ut cum huiusmodi sententia Tua in rem transierit jndicatam, ea quae praefatis Archipresbitero et capitulo ob hanc ultra illud quod ipsius exequiis consumptum extitit provenisse noscuntur sibi restitui faceremus. Quo circa discretioni Tuae per apostolica scripta mandamus quatenus, vocatis qui fuerit evocandi et auditis hinc inde propositis, quod justum fuerit, appellatione remota, decernas, faciens quod decreveris per censuram ecclesiasticam firmiter observari. Testes autem, qui fuerunt nominati, si se gratia, odio, vel timore substraxerint, censura simili, appellatione cessante compellas veritati testimonium perhibere. Datum Lugduni Kalendis Octobris Pontificatus Nostri anno tertio. (1).

III.

Potthast. Regest. Greg. X. II. N. 21014. Bussi. Storia di Viterbo, pag. 413. Bull. Ord. Praed. I. 532 Greg. X. N. XXXVIII. Vɩ Corpus Cl. PP. IV fratribus Praed, restituendum curet.

Gregorius Episcopus, Servus Servorum Dei.

Dilecto Filio Riccardo S. Angeli Diacono Cardinali, salutem et Apostolicam benedictionem.

Sua nobis, dilecti filii Prior et fratres Ordinis Praedicatorum

(1) Vedi il Documento N. XLI a pag. 112,

Viterbien. petitione monstrarunt quod Nos olim causam quae inter ipsos, ex parte una, et Archipresbiterum et Capitulum ecclesiae Viterbensis ex altera vertebatur super eo quod iidem Archipraesbyter et Capitulum corpus felicis recordationis Clementis PP. praedecessoris nostri, qui apud ecclesiam dictorum prioris et fratrum elegerat sepulturam in praedicta Viterbiensi ecclesia fecerant tumulari, corpus ipsum, dictis priori et fratribus restituere indebite denegantes, tibi sub certa forma audiendam commisimus, et etiam terminandam. Sane Tu, juxta formam tibi a Nobis traditam, in causa ipsa procedens per sententiam, quae in rem jam transiit judicatam, pronunciasti corpus praefatum restituendum fore priori et fratribus memoratis. Verum Parochiani praedictae Viterbiensis ecclesiae se super hoc memoratis priori et fratribus indebite opponentes, ipsos priorem et fratres, quominus corpus ipsum de praefata ecclesia Viterbiensi ad locum ipsorum libere deferre valeant, contra justitiam impedire praesumunt. Quare praedicti prior et fratres, nobis humiliter supplicarunt, ut providere sibi in hac parte, paterna sollicitudine curaremus. Quocirca discretioni tuae per Apostolica Scripta mandamus, quatenus si est ita dictos parochianos et quolibet alios, qui super hoc dictis priori et fratribus se duxerint indebite opponentes, ab impedimento et oppositione hujusmodi omnino cessare, monitione praemissa, per censuram ecclesiasticam, appellatione remota, compellas.

Datum Lugduni Kalendis Aprilis Pontificatus nri anno IV.

IV.

Potthast. II. N. 20935. Bull. Ord. Praed. I. 525. Greg. X. N. XXX. Vt jus habenti Clem. IV corpus et sepulchrum adiudicet.

Gregorius episcopus etc. Riccardo S. Angeli Diac. Card. SaluLem etc. Dilecti filii etc. (come nel dccumento segnato N. II sino alla fine). Datum Lugduni Kal. Oct. Pont. nri anno tertio.

V.

Pollhast. N. 20936, Bull. Ord. Praed. VII. 45. Greg. X. N. XLII. Vt Clem. PP. IV. corpus restituatur Fribus Praed. Viterbien.

Gregorius episcopus. Riccardo S. Angeli Diac. Card. Salutem etc. Sua Nobis dilecti filii etc. (ccme nel prec. doc. seg. N. I sino alla fine) Datum Lugduni Kalendis Octobris Pont. anno. tertio.

Riferiti i detti documenti descriverò il Mausoleo di Clemente IV riportando l'illustrazione che ne dà il Papebroch (in Conatu ad Catal. Rom. Pont. in Propylaeo ad Acta SS. Maii P. 2). In altro volume descriverò le storiche Chiese di S. Maria di Gradi, di S. Francesco e di S. M. della Verità (1) tutte ora chiuse al pubblico culto nelle quali si ammirano molti ricordi preziosi per la storia e le belle arti.

(1) Questa chiesa di S. M. dell' Abbate e della Verità fu così detta perchè avendo un'immagine della Vergine (a quanto scrive Niccolò della Tuccia storico Viterbese, nella sua Cronaca pubblicata dal Ciampi) operato alcuni prodigi ed es

Scrive il Papebroch (loc. cit. pag. 54): Tumulum « (Clementis IV) Viterbi curavi excipiendum in chartam oculisque per sculpturam exhibendum, pro venerandae antiquitatis memoria. Est opus universum latum palmos XV, altum XXXI elegantibus musivis seu varii aureique coloris lapillis emblematice distinctum, in cujus summitate, sub capite S. Petri, apparent sex lilia, quae potius Francicae originis indicium esse crediderim, quam scutum, ut vulgo putatur, gentilitium. Certe Ludovicus Jacob, in sua bibliotheca Pontificia (pag. 49.), prolixae probat Grossorum scuto imprimi aquilam nigram in campo aureo. (1) Ad latus marmoris

sendo apparso a tre fanciulli il vescovo Cecchino di Caranzoni li fece sferzare per provar se era impostura la loro narrazione, ma anche sotto le battiture seguitarono ad asserire esser verità l'apparizione della vergine ed i prodigi da essi ⚫ veduti (oi propri occhi. Questo grandioso tempio, ora dal 1874 chiuso al culto divino, fu eretto nel secolo XI, o nel XII meno probabilmente. Nel secolo X11 appartenne ai Premostratensi e dall' esser quelli retti da un Abbate fu detta la chiesa, e la porta della città, posta di fronte, dell' Abbate. Dalla chiesa filiale di questa, di S. Macario, posta verso la valle di Arcione, nell' attuale opificio Bazzichelli, si trasferirono quivi i Servi di Maria, circa il 1276, nel quale anno venne in Viterbo fra Filippo Benizi, poi gloriosissimo Santo, gran propagatore di quell'Ordine e forse l'ottenne dai Premostratensi che pare si trasferissero ad altra Chiesa, presso il Piano di Faul. Nel 1282 e nel 1482 i Serviti quivi celebrarono il loro capitolo generale. Nelle pestilenze del 1527 e 1566 in questa furono sepolti i morti appestati. Molte sepolture in pietra grigia sono a rilievo con iscrizioni gotiche e del rinascimento. Alcuni quadri pregevoli vi si ammiravano fra i quali il Presepio e la Pietà, ora custoditi nel museo Municipale. Intorno alla campana maggiore fusa nel 1452, recentemente posta all'incanto, si legge la seguente iscrizione semigotica: Virginis Intacte Dum Veneris Ante Figuram Pretereundo Cave Ne Sileatur Ave

MCCCCLII

Hoc Opus Fecit Sanctes De Viterbo

Tpre Prioratus Fris Pauli De Sto. Angelo Iu Vado

La chiesa conserva ancora il tetto a scheletro ed era già dipinta a fresco, come scrostando la biacca in più luoghi potei rilevare. Mantiene ancora le tracce dell'architettura ogivale e benchè alcune finestre siano murate si vedono gli archi acuti ed i trafori che nel grande occhio sulla facciata vennero improvidamente tolti. Illustrarono recentemente questa chiesa due esimii artisti, cioè il Signor Conte Prof. Giuseppe Gnoli ed il Pittore Viterbese Signor Pietro Vanni, rinomato autore del grandioso quadro la Peste di Siena che si ammirava all' esposizione Romana di Belle Arti e d'altri riputati lavori. Ambedue ripresero felicemente il primo in miniatura, ed il secondo in tela al naturale il celebre affresco dol Viterbese Lorenzo di Giacomo, ultimato nel 1469, rappresentante lo sposalizio della Vergine nella cappella gentilizia della Nobile Famiglia Primomi. In questa si osserva pure un pavimento in maiolica del XV o XVI, secolo testimonio superstite della perfezione alla quale era giunta in Viterbo l'arte della ceramica fino da quei tempi.

(1) cfr. Claudius Clemens, S. I. Clenens IV eruditione, vitae sanctimonia, rerum gestarum gloria et Pontificatu maximus, Lugduni 1623. ap. Io Sullieron, pag. 13) "Caroli V Impris. Aug. diplomate Grossorum simbolica arma confirmatur.. « Vt Virtus tuae Do

[ocr errors]
« ÖncekiDevam »