excessus huiusmodi memorie prorogetur, eius liberi propter hoc inhabiles censeantur ad beneficium ecclesiasticum obtinendum, nisi cum eis super hoc fuerit per Sedem Apostolicam misericorditer dispensatum. Vos autem, culpa ipsius diligenter considerata, iniungetis inde sibi auctoritate predicta penitenciam talem, que sibi sit ad salutem et aliis ad terrorem. Ceterum si que mandatorum facere contempserit, in dictam sentenciam relapsum se noverit ipso iure. Datum Rome apud S. Petrum sub sigillo dicti dni Antonii maioris penitenciarii VI Kalendas Maii Pontificatus dni Johannis pape XXIII anno primo (d. 26 Aprilis 1411). Absolutus est per me fra trem Martinum de Slesia dni pape penitenciarium. Post quarum quidem litterarum presentacionem sumus per prefatum Johannem requisiti, ut ad declaracionem absolucionis ipsius... procedere dignaremur. Nos vero Jacobus Epus prefatus... ipsum Johannem adiecta sibi penitencia salutari absolutum fore per Sedem Apostol. declaramus... Actum et datum sub anno dni MCCCCXI... X Junii... in civitate Plocensi... Et ego P. de S. clericus Ploc. dioc. auctoritate imperiali publicus notarius etc.

29. [Privilegium ducum Boleslai et Henrici d. 22 Maii anno 1161 monasterio in Czerwinsk concessum] 1).

(f. 299). Notum sit omnibus tam futuris quam presentibus, quod ego Boleslaus, beneficio dei dux Polonie nominis huius nuncupacione quartus, pro remedio anime mee iure perpetuo ecclesie sancte dei genitricis Marie in Cirvenszk hec possidenda dedi scilicet: Zascowi cum omnibus suis appendiciis, Pomnichow pariter cum omnibus appendiciis, Comsina cum omnibus. suis [appendiciis], Parlin cum Radossevicze et Nedan cum suis filiis in pistrinum Ego insuper hec Henricus eiusdem Boleslai frater germanus eidem ecclesie dedi forum scilicet Cochow cum tabernariis et transitu, Sdiwi cum sorte sua et aliis sortibus duabus cum appendiciis. Acta sunt hec in consecracione Lanciciensis ecclesie XII Kal. Junii anno ab incarnacione domini M°C LXI presentibus Polonie ducibus: Casimiro et filio ducis Mesconis Odone; presentibus eciam terre eiusdem episcopis: archiepiscopo videlicet Johanne, Matheo Cracoviensi, Valtero Vrateslaviensi, Vernero Mazoviensi, Onoldo Cruspincensi; presentibus eciam terre nobilibus scilicet: domino Jaszone, Spenteslao, Szyra, Jano, Sassino, Ilik, Gnewomiro, Gregorio, Clemente, Pomnano, Stephano et filiis Seboronis Crista, Ottone, Seboro, Manczina cum fratribus, Martino Sulcovicz, Przecslao, Vidone, Dobeslao, Rathibor, Besdrow, Martino, Cristino, Vito, Spentopelco, Vroczisz et aliis quam

1) Dokument ten ogłosił dr. Piekosiński (Kod. Dypl. Małop. II, Nr 373) według traus sumptu z r. 1417 i kopi zamieszczonej w kopiarzu Czerwińskim, pochodzącym z końca XV w. W obec tego, że tekst niniejszy w niektórych szczegółach się różni od tekstu dotychczas znanego, uważaliśmy za stosowne go ogłosić, tem bardziej, że rękopis, z którego w danym wypadku korzystamy, pochodzi z pierwszej połowy XV w.

pluribus tam clericis quam laicis. Quicunque hec supradicta dona violare vel auferre voluerit, a deo et supradictis episcopis et a cuncto clero excommunicatus sit in hoc seculo et in futuro et in inferno sit possessio eius. Amen.

30. [Inscriptio dotalitii].

(f. 299). Semovitus dei gracia dux Mazovie etc. Significamus omnibus et singulis presentibus et futuris, quibus expedit, universis presencium noticiam habituris, quod accedens ad nostram presenciam S. de B. sanus utroque spiritu existens nobili ac virtuose domine T. sue legitime conthorali sexaginta sexagenas grossorum monete Prutenicalis in et super sua porcione hereditatis B. dotavit ac nomine et racione veri dotalicii wlgariter dicti wyano assignavit. In cuius rei testimonium sigillum nostrum presentibus est appensum. Datum in P. ipso die s. G. vidue anno domini MCCCCXIII.

31. Sequitur instrumentum procuracionis.

(f. 3030). In nomine dni amen. Sub anno... MCCCCXII... d. 6 m. Septembris... in domo habitacionis honorabilis viri dni Alberti canonici et officialis Warszoviensis in mei notarii... presencia... dnus Paulus Grzymislai decanus s. Johannis Bapt. collegiate Warszoviensis Pozn. dioc. et canonicus Ploc. cathedralis ecclesiarum cancellariusque illustris principis et dni dni Johannis ducis Mazo vie et Russie intendens iter arripere per remotas locorum distancias ex mandato et commissione specialibus eiusdem dni ducis versus terras Ungarie ad Serenissimos principes dnos Wladislaum Polonie etc. et Sigismundum Ungarie reges ad videndum et audiendum tractari inter eos de pacis federibus et concordie et displicenciis ac dissensionibus, controversiisque inter eos habitis extinguendis et sopiendis et ad proponendum coram eisdem dnis regibus nomine dni Johannis ducispredicti contra quosdam hostes et inimicos ipsius de et super quibusdam iniuriis atque dampnis et ad disponendum, procurandum et ordinandum coram eisdem dnis regibus bonum pacis et concordie ipsius dni ducis et sibi subiectorum et ad cetera faciendum, de quibus per eundem dnum ducem existit informatus, discretum et circumspectum virum dnum Martinum Alberti de G. clericum Ploc. dioc. fecit, constituit... suum verum et legitimum procuratorem...

KILKA ZABYTKÓW

USTAWODAWSTWA KRÓLEWSKIEGO I WOJEWODZIŃSKIEGO

w przedmiocie handlu i ustanawiania cen.

Podał

B. Ulanowski.

Na drugim zjeździe historyków polskich we Lwowie Prof. Maryan Sokołowski przedstawił zgromadzonym licznie badaczom obszerny i z wielką znajomością rzeczy wypracowany referat »O znaczeniu i potrzebie badań nad historyą handlu w Polsce 1).

Wywody uczonego profesora nie zostaną zapewne martwą literą i muszą wywołać znaczniejszy ruch na polu badań, u nas prawie zupełnie dotychczas zaniedbanych.

Niebawem, jak się o tem dowiedzieliśmy, ma się ukazać pierwszy tom wydawnictwa poświęconego źródłom historycznym miasta. Poznania. Będzie to niezmiernie pożądane uzupełnienie do publikacyi, którą od lat już wielu prowadzi Prof. Piekosiński, przygotowujący z niezmierną skrzętnością materyaly do historyi miasta Krakowa.

Zorganizowanie archiwów miejskich w Krakowie i we Lwowie pozwala również wnosić, że w ustanowionych przy nich urzędnikach

1) Pamiętnik drugiego zjazdu historyków Polskich etc. (Referaty) Nr. 25, str. 1-19.

nauka zyska pracowników, którzy badania swoje zwrócą między innemi także ku celom przez Prof. Sokołowskiego wytkniętym.

W zacytowanym referacie nie znajdujemy wzmianki o jednym rodzaju zabytków, które przecież, jeżeli ich więcej ukaże się na widok publiczny, rozjaśnią wiele kwestyj dokładniej, niżeli konstytucye sejmowe, zawierające przepisy o handlu i przemyśle w Polsce.

Są to cenniki albo taryfy ogłaszane przez wojewodów i normujące ceny najrozmaitszych przedmiotów wyrabianych przez rzemieślników lub dowożonych przez kupców i sprzedawanych na targach polskich. W chwili kiedy Prof. Sokołowski pisał swój referat, takich cenników było znanych tylko trzy '), (tem się zapewne tłomaczy zaznaczone przez nas opuszczenie), obecnie jednak p. Bostel ogłosił jeszcze jeden taki zabytek ) z r. 1565, który chociaż późniejszy od cennika Piotra Kmity, treścią jednakże nad dotychczas znanymi góruje. Zestawiając przepisy tych czterech cenników, obejmujących okres sto kilkudziesięcioletni, można już wiele interesujących poczynić wniosków, ale nie ulega wątpliwości, że zgromadzenie większej liczby taryf wojewodzińskich, i to z kilku województw, dałoby dopiero możność odtworzenia polityki handlowo-przemysłowej prowadzonej w Polsce konsekwentnie od schyłku XV stulecia. Z dotychczas znanych cenników wojewodzińskich odnoszą się prócz jednego wszystkie do ziemi krakowskiej, ale nie ulega wątpliwości, że i w innych województwach ogłaszano podobne ustawy 3).

1) Cennik etc. ogłoszony przez Piotra Kmitę, wojewodę krakowskiego, w r. 1538 wyd. B. Ulanowski (Sprawozdania komisyi językowej Akad. Umiej. T. III), Taxa żywności i rozmaitych rzeczy etc. z r. 1573 (Niemcewicz, Zbiór Pamiętników T. III, str. 449 nstpn.), oraz Taxa rerum vendibilium ustanowiona d. 10 października 1661 r. dla ziemi dobrzyńskiej przez Alberta Świeżawskiego, podwojewodziego dobrzyńskiego. (Lauda sejmików ziemi dobrzyńskiej ed. Fr. Kluczycki, str. 29).

<

>

2) Taryfa dla województwa krakowskiego z r. 1565 (Archiwum komisyi hist. Akad. Umiej. T. VI).

3) Co się tyczy województwa lubelskiego np., wynika to z wyroków z r. 1538, które ogłaszamy pod Nr. IV, V; o takichże cennikach dla ziem ruskich wspomina król Zygmunt August w kilku dokumentach z r. 1566. Cf. Akta Grodzkie i Ziemskie T. X, Nr. 1328, 1370, 1371, 1383. Cennik ziemi dobrzyńskiej, przytoczony powyżej, pochodzi wprawdzie z r. 1661, ale wspomniany w nim jest dawniejszy; a i ten z pewnością nie

Z nacisku, jaki wszystkie niemal pomniki ustawodawstwa ziemskiego, począwszy od statutów warckich, kładą na atrybucye wojewody w sprawie ustanawiania cen, można wnosić, że jeżeli nie król, to w każdym razie szlachta czuwała z wielką pilnością nad tem, aby wojewodowie lub podwojewodzi obowiązków swych nie zaniedbywali. Czy dadzą się kiedy odszukać ślady ustaw wojewodzińskich z XV wieku, przesądzać nie możemy; jako bowiem ustawy administracyjne, zazwyczaj o krótkotrwałej mocy obowiązującej, nie wzbudzały one interesu, skoro tylko nowe w tej mierze rozporządzenia wchodziły w życie. Okoliczność ta jest niezawodnie główną przyczyną stosunkowej rzadkości tego rodzaju zabytków, nawet z wieków późniejszych.

Szczęśliwym trafem jestem w możności uzupełnić szereg cenników wojewodzińskich krakowskich kilkoma nieznanymi jeszcze, a obfitością przepisów zasługującymi na szczególną uwagę. Dolaczywszy kilka aktów pokrewnej natury, które niebawem zostaną wyliczone i objaśnione w krótkości, ogłaszam złożony w ten sposób zbiorek w nadziei, że który z naszych ekonomistów pokusi się o przedstawienie na podstawie dość już obfitego materyalu stosunków handlowo-przemysłowych w ziemi krakowskiej w XVI stuleciu. Aby w tej mierze osiągnąć odpowiednie rezultaty, należałoby ułożyć indeks rzeczowy do wszystkich taryf ziemi krakowskiej i uwidocznić przy każdej pozycyi stopniowe zmiany, które z biegiem czasu ze względu na każdą z nich występują na jaw. Od szczupłego cennika z r. 1538 do najobszerniejszego z r. 1589 przedział jest bardzo znaczny, a poszczególne stopnie, którymi rozwój w tej sferze stosunków się posuwa, odnaleść można w taryfach z lat 1561, 1565 i 1573

był pierwszym, jaki ustanowionym został dla tej części Mazowsza. Pan Pawiński w obszernem swem dziele Dzieje Ziemi Kujawskiej wspomina (T. I, str. 234 uwaga 1) o licznych Taxae rerum< z XVI i XVII stulecia, które oblatowano do ksiąg grodzkich w rozmaitych województwach polskich. Można się spodziewać, że p. Pawiński do licznych swych, a tak cennych wydawnictw, dołączy także niebawem zbiór taks wojewodzińskich, przez co spełniony zostanie postulat tych wszystkich, których historya handlu i przemysłu w dawnej Polsce interesuje.