nostram sanctificationem. In qua tria possunt considerari : videlicet ipsa causa sanctificationis nostræ, quæ est passio Christi; et forma nostræ sanctificationis, quæ consistit in gratia et virtutibus; et ultimus finis sanctificationis nostræ, qui est vita æterna. Et hæc omnia per sacramenta significantur. Unde sacramentum est signum rememorativum ejus quod præcessit, scilicet passionis Christi; et demonstrativum ejus quod in nobis efficitur per Christi passionem, scilicet gratiæ; et prognosticum, id est prænuntiativum futuræ gloriæ.

Ad primum ergo dicendum, quòd tunc est signum ambiguum præbens occasionem fallendi, quando significat multa, quorum unum non ordinatur ad aliud. Sed quando significat multa secundùm quòd ex eis quodam ordine efficitur unum, tunc non est signum ambiguum, sed certum, sicut hoc nomen homo significat animam et corpus, prout ex eis constituitur humana natura. Et hoc modo sacramentum significat tria prædicta, secundùm quòd quodam ordine sunt unum.

Ad secundum dicendum, quòd sacramentum, in hoc quòd significat rem sanctificantem, oportet quòd significet effectum qui intelligitur in ipsa causa sanctificante, prout est sanctifi

cans.

Ad tertium dicendum, quòd sufficit ad rationem sacramenti quòd significet perfectionem quæ est forma, nec oportet quòd solùm significet perfectionem quæ est finis.

ARTICULUS IV.

Utrùm sacramentum sit semper aliqua res sensibilis.

Ad quartum sic proceditur (1). Videtur quòd sacramentum non semper sit aliqua res sensibilis. Quia, secundùm Philosophum in lib. Priorum (lib. II, versùs finem), « omnis effectus suæ causæ signum est. » Sed, sicut sunt quidam effectus sensibiles, ita etiam sunt quidam effectus intelligibiles, sicut

(1) De his etiam IV, Sent., dist. 1, qu. 1, art. 1, quæstiunc. 1; et art. 2, quæstiunc. 1, et art. 3, in corp.; et Contra Gent., lib. IV, cap. 56; et Joan., III, col. 4.

scientia est effectus demonstrationis. Ergo non omne signum est sensibile. Sufficit autem ad rationem sacramenti quòd sit signum alicujus rei sacræ, in quantum per eam homo sanctificatur, ut dictum est (art. 2). Non ergo requiritur ad sacramentum quòd sit aliqua res sensibilis.

2. Præterea, sacramenta pertinent ad cultum vel regnum Dei. Sed res sensibiles non videntur pertinere ad cultum Dei (1); dicitur enim Joan., IV: « Spiritus est Deus, et eos qui adorant eum in spiritu et veritate oportet adorare; » et Rom., XIV : «Non est regnum Dei esca et potus. » Ergo res sensibiles non requiruntur ad sacramentum.

3. Præterea, Augustinus dicit in lib. De libero arbit. (lib. II, cap. 19), quòd «res sensibiles sunt minima bona, sine quibus homo rectè vivere potest. » Sed sacramenta sunt de necessitate salutis humanæ, ut infrà patebit (qu. 61, art. 1), et ita sine eis homo rectè vivere non potest. Non ergo res sensibiles requiruntur ad sacramenta.

Sed contra est, quod Augustinus dicit super Joan. (Tract. LXXX): « Accedit verbum ad elementum, et fit sacramentum. » Et loquitur ibi de elemento sensibili, quod est aqua. Ergo res sensibiles requiruntur ad sacramenta.

(CONCLUSIO.

Cùm naturale sit homini per sensibilia ad intelligibilium cognitionem pervenire, sacramentum, quod spiritualia et intelligibilia bona homini significat, res esse sensibilis debet.)

Respondeo dicendum, quòd sapientia divina unicuique rei providet secundùm suum modum; et propter hoc dicitur, Sap.,

(1) Ad cultum quidem Dei, quia propter honorem ei per illorum susceptionem exhibendum instituta sunt; ad regnum autem Dei, quia propter gloriam et salutem adipiscendam homini data. Hinc in Enchirid., cap. 66, Augustinus: Tolum quod salutaribus agitur sacramentis, magis ad spem futurorum bonorum quàm ad retentionem vel adeptionem præsenumti pertinet; sive magis adversativè accipiat, quia non propter bonum præsens instituta sunt, sed futurum; sive comparativè quodammodo, quia illorum quædam temporales effectus habent, spiritualibus tamen subordinatos et ad bonum spirituale ordinatos, ut in matrimonio et in extrema unctione suo loco patebit.

VIII, quòd « suaviter disponit omnia; » unde et Matth., XXV, dicitur quòd « dedit unicuique secundùm propriam virtutem. >> Est autem homini connaturale ut per sensibilia perveniat in cognitionem intelligibilium. Signum autem est per quod aliquis devenit in cognitionem alterius. Unde, cùm res sacræ, quæ per sacramenta significantur, sint quædam spiritualia et intelligibilia bona, quibus homo sanctificatur, consequens est ut per aliquas res sensibiles significatio sacramenti impleatur, sicut etiam per similitudinem sensibilium rerum, in divina Scriptura, res spirituales nobis describuntur. Et inde est quòd ad sacramenta requiruntur res sensibiles, ut etiam Dionysius probat in I. cap. Col. hierarch.

Ad primum ergo dicendum, quòd unumquodque præcipuè denominatur et diffinitur secundùm id quod convenit ei primò et per se, non autem secundùm id quod convenit ei per aliud. Effectus autem sensibilis per se habet quòd ducat in cognitionem alterius, quasi primò et per se homini innotescens, quia omnis nostra cognitio à sensu oritur; effectus autem intelligibiles non habent quòd possint ducere in cognitionem alterius, nisi in quantum sunt per aliud manifestati, id est per aliqua sensibilia. Et inde est quòd primò et principaliter dicuntur signa quæ sensibus offeruntur, sicut Augustinus dicit in II. De doctrina christ., ubi dicit (cap. 1), quòd « signum est quod, præter speciem quam ingerit sensibus, facit aliquid aliud in cognitionem venire. » Effectus autem intelligibiles non habent rationem signi, nisi secundùm quòd sunt manifestati per aliqua signa. Et per hunc etiam modum quædam quæ non sunt sensibilia, dicuntur quodammodo sacramenta, in quantum sunt significata per aliqua sensibilia de quibus infrà agetur (1).

Ad secundum dicendum, quòd res sensibiles, ut in sua natura considerantur, non pertinent ad cultum vel regnum Dei, sed solùm secundùm quòd sunt signa spiritualium rerum in quibus regnum Dei consistit.

Ad tertium dicendum, quòd Augustinus ibi loquitur de rebus

(1) Quæst. 63, art. 1, ubi de charactere, qui est aliquod signum distinctivum quo sacramenta quædam recipientes à non recipientibus distinguuntur.

sensibilibus, secundùm quòd sunt in sua natura, non autem secundùm quòd assumuntur ad significandum spiritualia, quæ sunt maxima bona.

ARTICULUS V.

Utrùm requirantur determinatæ res ad sacramenta.

Ad quintum sic proceditur. Videtur quòd non requirantur determinatæ res ad sacramenta. Res enim sensibiles assumuntur in sacramentum ad siguificandum, ut dictum est (art. 3). Sed nihil prohibet diversis rebus sensibilibus idem significari, sicut in sacra Scriptura Deus aliquando metaphoricè significatur per lapidem, quandoque per leonem, quandoque per solem, aut aliquid aliud hujusmodi. Ergo videtur quòd diversæ res possint congruere eidem sacramento; non ergo determinatæ res in sacramentis requiruntur.

2. Præterea, magis est necessaria salus animæ quàm salus corporis. Sed in medicinis corporalibus, quæ ad salutem corporis ordinantur, potest una res pro alia poni in ejus defectu. Ergo multò magis in sacramentis, quæ sunt medicinæ spirituales ad salutem animæ ordinatæ, poterit una res assumi pro alia, quando illa defuerit.

3. Præterea, non est conveniens ut hominis salus arctetur per legem divinam, et præcipuè per legem Christi, qui venit omnes salvare. Sed, in statu legis naturæ, non requirebantur in sacramentis aliquæ res determinatæ, sed ex voto assumebantur, ut patet Genes., XXVIII, ubi Jacob vovit se Deo decimas et hostias pacificas oblaturum. Ergo videtur quòd non debuerit arctari homo, et præcipuè in nova lege, ad alicujus rei determinatæ usum in sacramentis.

Sed contra est, quod Dominus dicit, Joan., III: « Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu sancto, non potest introire in regnum Dei. >>

(CONCLUSIO. - Cùm ad homines non pertineat res quibus sanctificentur assumere, perspicuum est in novæ legis sacramentis, quibus homines sanctificantur, rebus divinâ institutione determinatis utendum esse.)

Respondeo dicendum, quòd in usu sacramentorum duo pos

sunt considerari, scilicet cultus divinus et sanctificatio hominis. Quorum primum pertinet ad homines per comparationem ad Deum; secundum autem è converso pertinet ad Deum per comparationem ad hominem. Non autem pertinet ad aliquem determinare illud quod est in potestate alterius, sed solùm id quod est in sua potestate. Quia ergo sanctificatio hominis est in potestate Dei sanctificantis, non pertinet ad hominem suo judicio assumere res quibus sanctificetur, sed hoc debet esse ex divina institutione determinatum. Et ideo, in sacramentis novæ legis, quibus homines sanctificantur, secundùm illud I. ad Cor., VI: « Abluti estis, sanctificati estis, >> oportet uti rebus ex divina institutione determinatis.

Ad primum ergo dicendum, quòd, etsi idem potest per diversa signa significari, determinare tamen quo signo sit utendum ad significandum, pertinet ad significantem. Deus autem est qui nobis significat spiritualia per res sensibiles in sacramentis, et per verba similitudinaria in Scripturis. Et ideo, sicut judicio Spiritus sancti determinatum est quibus similitudinibus in certis Scripturæ locis res spirituales significentur, ita etiam debet esse divina institutione determinatum, quæ res ad significandum assumantur in hoc vel in illo sacramento. Ad secundum dicendum, quòd res sensibiles habent naturaliter sibi inditas virtutes conferentes ad corporalem salutem, et ideo non refert si duæ earum eamdem virtutem habeant, qua quis utatur. Sed ad sanctificationem non ordinantur ex aliqua virtute sibi naturaliter indita, sed solùm ex institutione divina. Et ideo oportuit divinitus determinari quibus rebus sensibilibus sit in sacramentis utendum.

Ad tertium dicendum, quòd, sicut Augustinus dicit, XIX. Contra Faustum (cap. 16 ), diversa sacramenta diversis temporibus congruunt; sicut etiam diversis significantur diversa tempora, scilicet præsens, præteritum et futurum. Et ideo, sicut in statu legis naturæ homines nulla lege exteriùs data, sed solo interiori instinctu movebantur ad Deum colendum, ita etiam ex interiori instinctu determinabatur eis quibus rebus sensibilibus ad Dei cultum uterentur. Postmodum verò necesse fuit etiam exteriùs legem dari, tum propter obscuritatem legis naturæ, ex peccatis hominum, tum etiam ad