1

cessuum. 5. Evitatio scandalorum. 6. Sponsae aetas superadulta. 7. Periculum haeresis. 8. Conservatio divitiarum in eadem familia, quae ad aliam transferri non solent sine magnis litibus et gravi familiae totius dispendio. 9. Excellentia meritorum. 10. Impraegnatio oratricis. 11. Periculum revelationis impedimenti cum infamia oratricis. 12. Periculum perseverantiae in peccato. 13. Periculum diffamationis oratricis. 14. Periculum perversionis vel transitus ad alienam Religionem. 15. Periculum damni spiritualis (Annotatione vix indiget, harum rationum nonnullas proxime dispensationes ad ineundum spectare; nihilominus etiam dispensationibus ad permanendum in contracto obtinendis paucis mutatis adplicari possunt). Quando igitur dispensabile occurrit impedimentum, poenitens vel paratum se praebet ad dispensationem petendam, vel ea potius occasione usurus videtur ad matrimonii vinculum rescindendum. Posteriori casu, nisi gravia et aperta rationum momenta contrarium suadeant, ad dispensationem via legitima sibi parandam magno studio compellendus est. Attamen minime, quando poenitente consensum praebente dispensatio petita et obtenta est, omnis ideo semper difficultas cessat. Quippe dispensatione indulta matrimonii validi possibilitas quidem, ast minime realitas procurata est. Verum ad convalidationem vel secretam et absque sacerdote faciendam necessario requiritur, ut consensus pro circumstantiarum diversitate, aut ab utroque, aut ab ea saltem renovetur parte, quae nullitatis declarationem petere possit. Fieri autem potest, ut matrimonium invalidum sit ob delictum, e. gr. ob conjugicidium, copulamve cum persona in primo vel secundo gradu conjugi consanguinea ante matrimonium contractum habitam, altera parte scilicet inscia. Quando confessarius prudenter possit confidere, partem laesam animum suum, revelato crimine, haud immutaturam, sed et secretum servaturam, et ad matrimonium convalidandum consensuram fore, consensus pro re nata coram parocho, confessario, vel quando sacerdotis praesentiae graves obstent causae, a solis saltem conjugibus iterandus est. Ceterum res ipsa docet, majorem, quam in ceteris, in conjugicidii impedimento cautelam adhibendam esse. Verum partem delicti occulti ream tantam in conjuge fiduciam raro reposituram ipsa Sedes apostolica praesupponit, quippe quae tali casu dispensationis literis urgere solet, ut pars ignorans de nullitate prioris consensus certior reddatur, sed ita caute, ut delictum non detegatur. Quae tamen conditio impletu saepe difficillima. Canonistae nonnulli volunt, ut, qui dispensationem impetravit, conjugem ad consensum renovandum invitet, sub praetextu, quod matrimonium contrahendo haud sufficientem impertitus fuerit consensum; aut quod contrahentium consensus non raro vitio laboret, unde securitatis gratia consensum renovare consultum sit. Attamen ejusmodi dicta pronissima sunt ad parandas suspiciones amori conjugali

exitiales; et quid, si delictum ignorans causae, cur talia proponantur, resciendae acriter insistat, ac priusquam exposita fuerit, consensum renovare constanter recuset? Unde alii malunt, ut reus consensum indirectum eliciendo acquiescat, et dicat e. gr. uxori (vel marito): Tam constanti amore junctus sum, ut, quando isto mihi temporis momento uxor ducenda (nubendum tibi) esset, eodem consentirem animo. An eadem tibi quoque mens? Et si altera pars: Et ego ad matrimonium nunc adhuc contrahendum parata (tus) essem, similiave reponeret, matrimonium convalidatum esse censent. Ast fatendum, tale dictum, quaestionis objectum haud assequens, per ambages elicitum, ne pollicitationem quidem, eo minus promissionem, qualis ad pactum pangendum necessarium est, fundare. Unde dicendum potius, eam, quae impedimenti dispensationem obtinuit, partem, salva conscientia matrimonii jura exercere posse, quod post ipsum debitis solemnitatibus initum, ad convalidationem procurandam, quae in ea erant, contulerit, partem autem impedimenti nesciam ideo, quod bona fide matrimonium valide contractum esse putet, in matrimonio absque peccato perseverare. Verum in hisce casibus ad summum Poenitentiarium recurrendum esse dicimus, ut aut aliquid de severitate clausulae de certioranda comparte delicti inscia remittat aut facultates a Pontifice necessarias expostulet, qui in impedimentis quae a jure scripto decernuntur, non solum auferre potest de medio incommoda, quae jam secuta sunt, cum in radice matrimonii legitimam prolem declarat, sed etiam ob consensum naturalem initio praestitum, et adhuc durantem dispensare potest a renovendo consensu.

Singularem prudentiam et cautionem confessarius adhibeat, quando ex facto in confessione allato, matrimonium invalidum esse intelligat, quin poenitens, ignorantia juris obstante, id percipiat. Etenim accidere posset, ut factum confessus matrimonii molesti jam jugum abjiciendi occasionem laetabundus amplecteretur, et convalidationis respueret media. Plerumque tamen is, cujus confessione talia patent, a culpa immunis haud est, nec inde matrimonium impugnandi jure potitur; nonnunquam factum pro natura sua in foro externo probari nequit. Hisce, quando suppeditant, scite utatur confessarius ad animi ex novo proni impetum refraenandum.

De Sanatione matrimonii in radice.

§. 290. Pro uberiori intelligentia dispensationis in radice matrimonii, cujus supra mentio facta est, sequentia subministrare juvabit.

Intelligitur per dispensationem in radice sanatio matrimonii ablato impedimento, non quidem juris divini vel naturalis, sed legis dumtaxat ecclesiasticae, ut matrimonium, ob id impedimentum nul

liter quidem sed cum consensu naturali initum, ita reddatur validum in omnibus suis effectibus ac si contrahentes, qui ad matrimonium ineundum inhabiles fuerant et consensum illegitime praestiterant, ab initio habiles fuissent et consensum legitime praestitissent 1).

Effectus hujus dispensationis seu sanationis matrimonii sunt: a) per fictionem juris tollitur impedimentum juris ecclesiastici, quod in casu matrimonio obstat, ac si nunquam adfuisset; b) hinc sanatur primus consensus, qui ideo erat nullus, quia per impedimentum dirimens contrahentes erant inhabiles; sublato namque impedimento ac si nunquam adfuisset, consensus exerit vim suam naturalem; c) efficitur matrimonium validum ex nunc i. e. pro futuro. d) legitimatur proles plene, quia matrimonium in suo effectu sic sanatur ac si semper fuisset validum.

Hinc patet, dispensationem in radice locum habere posse:

1) Quando una pars habeat quidem animum remanendi in matrimonio, sed recusat renovationem consensus in facie ecclesiae, quando videlicet nullitas matrimonii publica est sive ex impedimento clandestineitatis sive ex alio impedimento insimul. Quod ut plurimum accidere potest in matrimoniis mere civilibus.

2) Quando una tantum modo pars habeat notitiam impedimenti, quod alteri sine periculo revelari nequit.

3) Quando uterque conjux vivit in matrimonio nulliter contracto, quin tamen sine gravissimo damno desuper certiorari queant.

In executione hujus dispensationis attendendae sunt conditiones, sub quibus vim obtinere valeat. Requiritur autem: a) ut contrahentes communiter habeantur pro legitimis conjugibus neque cohabitatio eorum sit manifeste fornicaria; b) ut saltem una pars bona fide matrimonium contraxerit et altera pars pro casu consensum renovaverit; nam si uterque conjux matrimonium mala fide contraxisset, matrimonium in radice non est sanabile, quia nullum ne quidem naturalem consensum in matrimonium habuerint; c) si vero ab initio bona fide contraxerunt, licet deinde detecto impedimento contra conscientiam in matrimonio perseveraverunt, poterit sanatio in radice habere locum; d) debent adesse gravissimae causae; e) debet constare, conjuges sibi ab initio dedisse consensum matrimonialem et in eo adhuc perseverare 2).

Quoad modum vero executionis hujus dispensationis notandum venit, quod absque omni speciali applicatione obtentae dispensationis uterque conjux in bona fide relinquendus sit, quando uterque impe

1) Bened. XIV. Quaest. canon. qu. 527. §. Et in eo. Idem de Syn. dioec. libr. XIII. c. 21. n. 7. 2) Cfr. Instruct. Cardin. de Caprara pro Galliis d. d. 26. Maji 1803.

dimentum ignorat et confessarius impedimentum detectum neutri conjugum absque periculo gravissimo revelare potest. Quodsivero alteruter tantum conjux impedimentum bene noverit, cum ipso in foro conscientiae dispensandum est, licet certioratio alterius partis remissa fuerit. Forma haec esse potest: Ego potestate Apostolica specialiter et expresse demandata matrimonium a te N. N. cum N. N. in consensu adhuc permanente nulliter contractum in radice ejus sano et consolido, prolemque susceptam et suscipiendam legitimam declaro in Nomine Patris, et Filii et Spiritus sancti 1).

De dubio circa matrimonii valorem.

§. 291. Licet praesumtio semper stet pro valore matrimonii, cum impedimentum plene probari debeat, nihilominus tamen dubii de matrimonii valore rationem habere oportet, quando quidem varii quantum ad consortium maritale exinde nascantur effectus, de quibus confessarius poenitentem commonere debet. Regulae adinstar universalis statuitur a Sanchez: „Leve dubium valoris matrimonii est deponendum; grave et probabile impedit solam debiti petitionem; certitudo nullitatis impedit prorsus usum." "Inito jam matrimonio et urgente dubio de ipsius valore manente dubio conjux dubitans non potest quidem debitum petere ante adhibitam diligentiam ad dubium vincendum sed tenetur reddere alteri petenti in bona fide, ut patet ex capite Dominus, de secundiis nuptis. Dicimus "ante diligentiam" quia si dubitans contraxit in bona fide et post diligentiam non possit dubium vincere, probabilissimum et communissimum est, posse etiam petere ob possessionem petendi am acquisitam. Quapropter tradunt quod conjux ille post diligentiam licite potest petere semper ac certus non sit de impedimento, non obstante quacunque probabilitate in contrarium.” - Idem valet si uterque conjux bona fide matrimonium contraxit et postea dubitat de valore matrimonii. "Constat, docet Sanchez, neutrum posse petere ante praemis sum debitum examen, postea autem manente eodem dubio, posse." Et Scavini: "Neuter potest conjugio uti ante adhibitam debitam diligentiam ad dubium vincendum, quia esset se discrimini committere."

Si matrimonium sit contractum cum dubia fide, alii negant tunc conjugem dubitantem posse post diligentiam adhibitum petere, adhuc dubio perseverante, quia non licet uti re, quae incoepta est possideri cum dubia fide; et haec sententia est quidem communior.

1) Formam literarum supplicum pro obtinenda dispensatione vide in libro Cl. Stapf, Pastoral-Unterricht über die Ehe, herausgegeben von Carl Egger, Domcapitular und Official. 6. Auflage. Frankfurt a. M. 1838.Practische Anleitung zur christkath. Seelsorge v. Dr. Franz Hayker. 3. Auflage 1856. S. 407 418.2) S. Liguori Homo Apostol. tr. 18.

Attamen alii id probabiliter affirmant, quia tametsi dubitans nequeat deponere dubium ex titulo possessionis, potest tamen ex alio principio, nempe quod in dubio standum est pro valore actus, praesertim matrimonii, in cujus favorem in foro tam interno quam externo semper in dubio judicandum est. Excipitur tamen casus, quo dubium adsit de morte prioris conjugis 1). Dico: dubium; nam si habetur firma probabilitas de valore matrimonii, tunc communiter docent, tali dubitanti licitum esse, post diligentiam non solum reddere sed et petere, cum textus praefatus in casu dubii, non autem probabilitatis loquatur, et cum probabiliter dubitatur de vita prioris conjugis, probabiliter dubitatur etiam de ipsius conjugis possessione").

De matrimonio putativo.

§. 292. A matrimonio invalido caute distinguendum est putatitium, i. e. societas eorum, qui matrimonio ne secundum externam quidem formam contracto conjugum usurpant jura, conjugesque passim habentur. Tales si nullum eis obstat impedimentum, ad matrimonium quam celerrime contrahendum commonendi sunt, quod quidem eo facilius praestabunt, quod Ecclesia tali casu dispensationem a trina proclamatione concedere prona sit. Quando impedimentum, dispensabile licet, adversetur, augetur jamjam difficultas, quippe Poenitentiaria dispensationem ad permanendum in contracto tantum concedit, et in libellis supplicibus ad Datariam directis oratorum nomina nunquam non exprimenda sunt. Nihilominus ut aut conjugii juribus renuntient, aut animarum salutem diffamationis periculo praeponant, confessarius gravitate paterna, et apostolico moneat, urgeat, jubeatque fervore.

Ast ardua saepenumero conditio est, quando impedimentum indispensabile, liberi forsan plures prognati, neque absque horum insigni damno et ipsorum diffamatione pseudo-conjuges vitae consortium solvere queant. Ne igitur nimio rigore ad legum divinarum humanarumque contemtum agantur, iis (praesertim si aetate jam provectiores), cedi potest, ut vitae protenus societatem colant; sanctissime tamen ambo promittant, fore, ut ab omni actu conjugali abstineant.

De impedimentis impedientibus.

§. 293. In impedimentis impedientibus aut Superioris prohibitio, vel defectus lege determinati (Ecclesiae vetitum), aut temporis ratio (tempus sacratum clausumve), aut obligatio sponte con

1) Cap. Dominus de secund. nupt.

Kutschker Eherecht. §. 29.

✔

2) Homo Apost. tr. 18. n. 37. Dr. J.