Caput ii.

DE RELATIONIBUS DIVINARUM

PERSONARUM.

118. Probatâ existentiâ trium personarum in Deo, de relationibus quas ad invicem et ad extra habent dicendum superest, videlicet de processionibus et missionibus.

Doctrina catholica de processionibus his verbis Symb. Athanasiani continetur : "Pater a nullo est factus, nec creatus, nec genitus. Filius a Patre solo est, non factus, nec creatus, sed genitus. Spiritus S. a Patre et Filio non factus, nec creatus, nec genitus, sed procedens". Ex quo apparet Patrem a nullo procedere, Filium a Patre procedere per generationem, et Spiritum ab utroque per simplicem proces

sionem.

Art. I. De generatione Verbi1.

119. I. Notiones præviæ. 1o Circa processionem.

(A) Processio in genere est origo unius ab altero : sic v. g. lux a sole, filius a patre procedit. Duplex distinguitur : (a) transiens seu ad extra, quando effectus extra causam producitur, v. g. in humanis, filius est extra patrem; (b) immanens seu ad intra, quando effectus remanet intra causam seu principium, ut cogitatio quæ manet intra men

tem.

(B) In Deo pariter duplex processio distinguitur: (a) una ad extra, quâ creaturæ ab ipso procedunt sicut effectus a causâ; (b) altera ad intra, quâ una persona procedit ab alterâ tanquam principiatum a principio, et remanet intra divinam essentiam. Unde processio in Deo, passive spectata, definiri potest: origo unius personæ divinæ ab aliâ vel a

1 Cf. S. Th. C. Gentil., 1. IV, c. 10 sq.; Salmant. disp. II; Petav. 1. V, c. 6-9; Suarez, lib. IX; Billuart, dis. II; Franzelin, th. 26, 30; Knoll, § 100.

duabus aliis per ejusdem essentiæ communicationem. Active autem spectata, est operatio immanens, quâ vita divina communicatur personæ quæ procedit.

I20. 2° Circa generationem. Generatio stricto sensu, seu quæ prædicatur de viventibus, definitur: origo viventis a principio vivente et conjuncto, in similitudinem naturæ. Explicatur: (a) origo viventis a vivente: quibus verbis significatur tum generantem, tum genitum vitâ præditos esse debere; sic Adam e luto fictus, sed non genitus dici potest, quia lutum vitâ caret.

(b) a principio conjuncto, id est generans debet genito con jungi per activam communicationem propriæ substantiæ aut saltem partis illius substantiæ; hinc Eva, ex Adami costâ efformata, ejus filia dici nequit, quia in illo opere Adamus passive se habuit; Angeli pariter dici nequeunt filii Dei sensu proprio, quia divinam substantiam a Deo non acceperunt.

(c) in similitudinem naturæ: duo hic exprimuntur, genitum similem esse debere generanti per receptionem ejusdem naturæ saltem specificæ, et insuper generationem ex se tendere debere ad illam similitudinem producendam.

121. II. Thesis. Secunda persona S. Trinitatis a primâ procedit per veram generationem. De fide est ex C. Nicæno jam citato, contra Arianos et Unitarios, qui dixerunt Verbum seu Christum vocari Filium Dei sensu lato, seu per adoptionem.

122. Probatur 1° Scripturâ. Ille est Filius Dei verus et non adoptivus tantum qui vocatur filius simpliciter et per excellentiam, filius proprius et filius genitus; atqui hæc tria de Verbo prædicantur :

(A) Dicitur filius Dei simpliciter, et quidem modo excellentiori quam nos; nam de illo legimus: "Pater diligit Filium et omnia dedit in manu ejus", dum de hominibus dicitur: "Accepistis Spiritum adoptionis filiorum in quo clamamus: Abba, Pater"2; ex quo patet maximam esse differentiam inter Verbum Dei et nos; Ipsum siquidem vocatur

Filius sine addito, dum homines filii adoptionis dicuntur; insuper Ipsi omnis potestas datur, "omnia dedit in manu ejus”, dum filii Dei adoptivi orare debent ut a misericordiâ Dei quæcumque necessaria obtineant; tandem homines non efficiuntur filii Dei nisi per Ipsum: "quotquot autem receperunt eum, dedit eis potestatem filios Dei fieri"; ergo Verbum non est Filius Dei eodem sensu ac homines, sed est vere et generatione talis.

(B) Dicitur filius proprius, verus filius familias per comparationem ad filios adoptivos, qui sunt tantum famuli : Qui etiam proprio Filio suo non pepercit... Filius Dei venit ut cognoscamus verum Deum, et simus in vero Filio ejus"2; et alibi: "Moyses quidem fidelis erat in totâ domo ejus tanquam famulus... Christus vero tanquam Filius in domo sua" 3; jamvero filius proprius et verus filius familiæ est filius naturalis, non adoptivus.

(C) Dicitur tandem filius genitus, imo et unigenitus : "Filius meus es tu: ego hodie genui te "4 ... “Unigenitus qui est in sinu Patris ipse enarravit " ... "Sic enim Deus dilexit mundum ut Filium suum unigenitum daret "5; atqui hæc verba veram et propriam generationem indicant; filii enim adoptivi multi sunt, nec generantur. Fatemur equidem in uno vel altero loco homines dici etiam genitos esse a Deo, sed statim adduntur verba, quæ metaphoram indicant, ut in Jacobo : "voluntarie enim nos genuit verbo veritatis "6, ubi tum voluntarie tum verbo veritatis manifeste indicant hic agi de adoptione tantum, dum e contra verba adhibita pro generatione Verbi ex contextu novam vim accipiunt, ut ex dictis apparet. Quod confirmatur omnibus textibus supra allatis de consubstantialitate Verbi; si

1 Joa. I, 12.

2 Rom. VIII, 32; I Joa. V, 20. Hebr. III, 5.

4 Ps. II, 7. Alius citatur locus, Ps. CIX, 3: "Tecum principium in die virtutis tuæ, in splendoribus Sanctorum ex utero ante luciferum genui te"; sed textus hebraicus valde obscurus est, et, juxta multos, sensum prorsus diversum exhibet: sic redditur a S. Hieronymo : Quasi de vulvâ orietur tibi ros adolescentiæ tuæ ". Attamen sensus Vulgatæ cum versione Septuaginta interpretum et syriacâ concordat. Cf. Franzelin, th. 30, annot.; Hurter, 160, n. 1.

66

Joa. I, 17; III, 16; cf. I Joa. IV, 9. 6 Jac. I, 18.

enim Filius est æqualis Patri, non est Filius per adoptionem, sed per generationem. Neque objici potest Christum vocari primogenitum omnis creaturæ1; sensus enim est Verbum genitum esse ante omnem creaturam, quum πρῶτος in græca voce πρωτότοκος sæpe vim habeat comparativi, i. e. genitus ante; revera ex contextu liquet Filium Dei de quo agitur naturæ divinæ esse consortem, quum ipsi tribuatur potentia creatrix : "quoniam in ipso sunt universa... et omnia in ipso constant" (16-17). Recte igitur ait Tertullianus 2: "De Patre procedendo Filius factus est primogenitus, ut ante omnia genitus, et unigenitus ut solus ex Deo genitus".

123. 20 Traditione. (A) Ex Patribus, quorum plerique de divinâ generatione intelligunt verba Scripturæ antea citata 3: "Filius meus es tu, ego hodie genui te". Audiatur S. Justinus4 dicens: "Cum Verbum sit primogenitum Dei, Deus est". Item S. Hilarius ait5: "Ignorat Deum Christum qui ignorat Deum natum; Deum autem nasci non est aliud quam in eâ naturâ esse, quâ Deus est".

(B) Ex Symbolis, quæ unanimiter profitentur Christum, ac proinde Verbum, esse Filium Dei, ex Patre natum, unicum, vel unigenitum.6

(C) Ex Conciliis, præsertim Nicæno, in quo divina Verbi generatio expresse definita fuit contra Arianos: "Credimus... in unum D. N. J. Christum, Filium Dei, natum ex Patre unigenitum, hoc est ex substantia Patris"; quibus verbis excluditur omnis filiatio adoptiva.

124. 3° Rat. Theol. Ratio non potest quidem demonstrare generationem Verbi, sed potest tamen præbere argumentum convenientiæ, quod ex S. Thoma 7 desumimus: Deus, seipsum cognoscendo, producit verbum; nam in omni ente intelligibili adest aliqua mentis conceptio quæ internum verbum vocatur: atqui illa processio Verbi habet omnes con

2 Adv. Prax., c. 7. 3 Cf. Patrizi, de Interpret. Patrum testimonia refert Petav., lib. V, c. 7 sq.

5 De Trinit., lib. XI.

7 S. Theol., I, q. 27, a. 2.

ditiones veræ generationis: est enim, (a) origo viventis a vivente, nam Verbum procedit per modum intellectionis, quæ est operatio vitalis et supponit tum principium vitale tum terminum vitalem; (b) a principio conjuncto, nam illa processio est immanens, ac proinde Verbum remanet in Deo et ei perfecte conjungitur per participationem naturæ divinæ quam Pater ipsi active tradit; (c) in similitudinem naturæ, nam Verbum procedit per viam intellectionis : jam vero intellectio, ex naturâ suâ, tendit ad producendam imaginem objecti cogitati, quæ, in casu præsenti, est simillima Deo, juxta illud; "Splendor gloriæ et figura substantiæ ejus". Ergo processio Verbi est vera generatio.

125. Ex hoc igitur colligi potest Filium generari intellectu, seu intelligendo: hoc quidem ad fidem non pertinet, sed communiter a theologis docetur contra Durandum, et ex Scripturâ per moduin conclusionis theologica merito infertur. Filius enim vocatur Verbum et Sapientia Patris (supra, n. 67-69): porro hæc duo ad intellectum referuntur; nam Verbum est primario et principaliter interior mentis conceptus; pariter sapientia proprie in intellectu residet. Quod Patres diserte affirmant; sic S. Gregor. Naz.3 rationem reddens cur Filius vocetur ó λóyos (Verbum), ait: “quoniam sic se habet ad Patrem, sicut verbum ad intellectum".

Hic autem ulterius progrediuntur theologi, et inquirunt ex qua rum rerum cognitione Verbum a Patre procedat. Omnes quidem concedunt illud procedere saltem ex cognitione essentiæ divinæ et attributorum. Sed quidam, præsertim Scotus et Vasquez, contendunt Verbum non procedere formaliter ex cognitione relationum, seu personarum, neque ex cognitione possibilium. Thomista autem, cum multis aliis theologis, tenent Verbum procedere formaliter ex cognitione non solum divinæ essentiæ sed etiam personarum divinarum ac rerum possibilium. Nam, ut arguit S. Doctor1, Verbum formaliter procedit a cognitione omnium eorum quæ Deus necessario ac per se contemplatur; atqui Deus unico intuitu ab æterno contemplatur suam essentiam et omnia quæ in eâ sunt ac repræsentantur, i. e. tum divinas personas, tum possibilia; ergo. Præterea quidam, ut Ruiz et Witasse, addunt Verbum procedere etiam formaliter ex cognitione creaturarum futurarum, quatenus ipsæ etiam in divinâ essentiâ repræsentantur; quod tamen negant plerique Thomistæ, quia creaturæ existentes nonnisi contingenter et concomitanter in divinâ essentiâ repræsentantur.

4

3 Orat. 36. — S. Thom. I, q. 34, a. 3; cf. Billuart, diss. 5, a. 3.