Thomist., de Nat. et attributis divinis; Goudin, O. P., Tractatus theologici, De Scientiâ Dei, etc. Saec. XVIII, Salmanticenses, O. Carm., De Scientiâ Dei; de Visione Dei; de Voluntate Dei; de Prædestinatione; Billuart, O. P., Summa, De Deo ; Lafosse, SS., De Deo ac divinis attributis, ap. Migne, Theol. Curs., t. VII; Kilber, S. J., De Deo uno et trino, in Theologia Wirceburgensi ; V. Gotti, O. P. Theologia scholastico-dogmata. Sac. XIX, Perrone, S. J., Prælectiones theologicæ, De Deo ; F. P. Kenrick, Theologia dogmatica, t. II, De Deo Creatore; Liebermann, Institut. theolog., De Deo et divinis attributis ; Knoll, O. M. Instit. theolog., De Deo; Franzelin, S. J., De Deo Uno; Kleutgen, S. J., De Deo Uno; Stentrup, S. J., Prælect. dogmat. de Deo Uno, 1879; Hontheim, S. J., Institut. Theodicææ, Friburgi, 1893; Billot, S. J., De Deo Uno et Trino, Prati, 1895; Solesmenses, De Deo Uno, Solesmis, 1895; Vacant, Etudes théol. sur les Constitutions du C. du Vatican, t. I, Paris, 1895; Scheeben, Dogmatik, vol. II; Card. Satolli, In Summam S. Thomæ, vol. I, De Deo Uno; A. Farges, S. S., L'Idée de Dieu d'après la raison et la science, Paris, 1894; Pesch, Prælect. dogmat., De Deo Uno secundum naturam, 1895; Ginouilhac, Histoire Du Dogme Catholique, 2 ed., Paris, 1866, vol. I, De Dieu considéré en lui-même; Jungmann, Hurter, Egger, aliique Compendiorum auctores.

Inter Protestantes : S. Charnock, Discourses upon the Existence and Attributes of God ( Works, t. I-III, 1815); J. Sengler, Die Idee Gottes, Heidelberg, 1845-52; T. J. Grawford, The Fatherhood of God, Edinburg, 1867; Pearson, Exposition of the Creed ; Ehler, Old Testament Theology, transl. by Day, New York, 1889; C. Hodge, Systematic theology, vol. I; A. Hovey, Manual of Systenatic theology, etc.

Alia opera in decursu Tractatûs allegabuntur.

Concilii Vaticani decreta et canones. (Sess. III.)

Cap. 1. De Deo rerum omnium Creatore.

Sancta, Catholica, Apostolica, Romana Ecclesia credit et confitetur, unum esse Deum verum et vivum, Creatorem ac Dominum cœli et terræ, omnipotentem, æternum, immensum, incomprehensibilem, intellectu ac voluntate omnique perfectione infinitum ; qui cum sit una, singularis, simplex omnino et incommutabilis substantia spiritualis, prædicandus est re et essentiâ a mundo distinctus, in se et ex se beatissimus, et super omnia, quæ præter ipsum sunt et concipi possunt, ineffabiliter excelsus.

Hic solus verus Deus bonitate suâ et omnipotenti virtute non ad augendam suam beatitudinem, nec ad acquirendam, sed ad mani

festandam perfectionem suam per bona, quæ creaturis impertitur, liberrimo consilio simul ab initio temporis utramque de nihilo condidit creaturam spiritualem et corporalem, angelicam videlicet et mundanam, ac deinde humanam quasi communem ex spiritu et corpore constitutam.

Universa vero, quæ condidit, Deus providentiâ suâ tuetur atque gubernat, attingens a fine usque ad finem fortiter, et disponens omnia suaviter. Omnia enim nuda et aperta sunt oculis ejus, ea etiam, quæ liberâ creaturarum actione futura sunt.

Canones.

I. Si quis unum verum Deum visibilium et invisibilium Creato rem et Dominum negaverit : anathema sit.

2. Si quis præter materiam nihil esse affirmare non erubuerit : anathema sit.

3. Si quis dixerit, unam eamdemque esse Dei et rerum omnium substantiam vel essentiam : anathema sit.

4. Si quis dixerit, res finitas, tum corporeas tum spirituales, aut saltem spirituales, e divinâ substantiâ emanasse ;

aut divinam essentiam sui manifestatione vel evolutione fieri omnia ;

aut denique Deum esse ens universale seu indefinitum, quo sese determinando constituat rerum universitatem in genera, species et individua distinctam : anathema sit.

5. Si quis non confiteatur, mundum, resque omnes, quæ in eo continentur, et spirituales et materiales, secundum totam suam substantiam a Deo ex nihilo esse productas;

aut Deum dixerit, non voluntate ab omni necessitate liberâ, sed tam necessario creasse, quam necessario amat seipsum ;

sit.

aut mundum ad Dei gloriam conditum esse negaverit : anathema

I.

Objectum, utilitas et divisio
Tractatus.

Primarium fidei nostræ objectum est Deus unus et trinus, juxta illud: "Fides autem catholica hæc est, ut unum Deum in trinitate, et trinitatem in unitate veneremur." (Symb. Athanas.) Absolutis igitur ad fidem præambulis, et explicato fidei actu, de Deo uno agendum est. Quum vero multa jam de Deo in Philosophicis Institutionibus tradita fuerint, pauca tantum addemus, e fontibus revelationis præsertim desumpta, de ejus existentiâ, attributis et operatio

2.

Utilitas dicendorum facile colligi potest: (a) ex dignitate objecti; nam eo præstantior et utilior est scientia quo excellentius est ejus objectum; atqui nihil est Deo melius, quum sit ipse omnis perfectionis fons et origo, ita ut quidquid veri, boni et pulchri in entibus fulgeat, nihil aliud sit nisi vestigium quoddam divinarum perfectionum; hinc merito Deus ipse homines sic alloquitur: "Non glorietur sapiens in sapientiâ suâ, et non glorietur fortis in fortitudine suâ, et non glorietur dives in divitiis suis: sed in hoc glorietur, qui gloriatur, scire et nosse me, quia ego sum Dominus.1" (b) Ex effectibus hujus scientia:2 Dei enim contemplatio a rebus terrenis mentem avocat, quæ, dum ad res cœlestes comparantur, ut stercora existimantur; "propter quem omnia detrimentum feci et arbitror ut stercora, ut Christum lucrifaciam "3; ad amorem Dei cor rapit, quum Supremum Bonum cognosci nequeat quin diligatur, et consequenter ad virtutum praxim ducit, præsertim humilitatis, reverentiæ, confidentiæ et obedientiæ erga divinam majestatem: "Nosse enim te consummata justitia est, et scire justitiam et virtutem tuam, radix est immortalitatis" 4, et ita nos ad finem nostrum dirigit, qui Deus est : "Hæc est autem vita æterna ut cognoscant te, solum Deum verum, et quem misisti, J. Christum." 5 (c) Ex erroribus circa Deum: prætermissis enim atheismo et pantheismo, qui alibi confutantur, Rationalista de divinis perfectionibus, præsertim de ejus scientiâ et providentiâ multipliciter errant; quos errores exponere et refellere necesse est.

3. Divisio. Angelicus Præceptor tribus quæstionibus doctrinam de divinâ essentiâ absolvit: an Deus sit, quomodo sit, quid operetur; ejus vestigiis inhærentes de existentiâ Dei, 7 de divinis attributis, et operationibus age

mus.

1 Jerem., IX, 23 sq.—2 Cf. Lessius, op. cit., Præfat.

S. Thom. I. q. 2., prœm.

7 In præviis editionibus argumenta de Dei existentiâ prætermisimus, quum ad Philosophiam pertineant; suggerentibus tamen quibusdam professoribus, ea breviter exponimus, quo melius intelligantur ea quæ de divinis attributis ac operationibus sequuntur.

Caput í.

DE DEI EXISTENTIA.

Dicemus: 1o de possibilitate ac modo demonstrandi Dei existentiam rationis ope; 2o de argumentis quibus Dei existentia demonstratur; 3o de divinis nominibus.

I. De possibilitate ac modo demonstrandi Dei existentiam naturali humanæ rationis lumine. 1° De possibilitate naturalis Dei cognitionis.

4. Nonnulli philosophi ac theologi contenderunt existentiam Dei non posse naturali rationis lumine certo demonstrari; inter quos Fideista et Traditionalistæ, qui putant certitudinem de hâc veritate haberi non posse nisi per fidem, seu revelationem, aut per traditionem a majoribus acceptam; quibus accedunt ii qui censent ideam Dei acquiri non posse nisi esset innata, aut eam non ratiocinio sed sensu quodam intimo ac religioso percipi. Scholastici autem, Scripturæ ac Traditioni innixi, merito docuerunt ac docent hanc veritatem fundamentalem naturaliter demonstrari posse.

5. Thesis: Existentia Dei per ea quæ facta sunt, naturali rationis humanæ lumine certo cognosci potest. De fide est, juxta illud Vaticani 2: "Si quis dixerit Deum unum et verum, Creatorem et Dominum nostrum, per ea quæ facta sunt, naturali rationis humanæ certo cognosci non posse, A. S."

Scriptura. (a) Sapientia 3 declarat vanos esse, i. e. stultos (gr. pára) illos homines qui Deum ignorant nec ejus existentiam ex ipsius operibus intelligere potuerunt : " Vani

1 S. Thomas, 1, q. 2, a. 2 ; Hurter, n. 5 ; Pesch, n. 3; Solesm, p. 60; Vacant, n. 267 sq.; Granderath, Constit. dogmaticæ C. Vatic., Friburgi, 1892, p. 32.

2

Vatic., can. I de Revelat. 3 Sap. XIII, 1.