achtich, dat de stadt Utrecht, tot onderhoudt vande predicanten ende schole, eenige duysende jaerlicx uytte geestelyke goederen is genietende, dat sy oock daer en boven een merckelicke capitael van deselve geestelicheyt ontfangen ende tharen oirbaer geemployeert, sonder in reguart vandien yetwes totte generaliteyt meerder te contribueeren, als haer quote is bedragende, in der voegen, dat die contrarie uytsteeckeselen ofte sonder kennisse van saecken ofte met groote calumnie uytgestrooyt werden, als oock die ridderschappe t'onrecht wert gecauseert, dat d'selve de neeringen uytte stadt getogen ende op 't platte landt gebragt soude hebben, deurdien een ider is gebleken, dat sedert eenige jaeren herwaerts die coopmanschappen ende neeringen in de stadt Utrecht meerder syn geaccresceert, als oyt voor date vandien, gelyck hier voren gescyt is, ende betreffende die erdichte ende opgeworpen uytsteeckselen by 't selve vertooch impudentelyk voortgestelt, van dat de staten die vande stadt van haere privilegien berooft, die middelen ten oorloge gedestineert, onnuttelyck ende tot haer eygen proffyt gedispendeert, die justitie onder de voet getreden ende andere mishande lingen aldaer geroert, geperpetreert souden hebben; wordt alle 't selve van openbaer calumnie achterhaelt, als men considereert dat d'voorn. seditieuse geesten niet en hebben weeten te specificeren eenige privilegien ofte gerechticheyden, daerinne byden staten die minste inbreuck gedaen soude wesen. Dat ter contrarie allomme is gebleecken, dat de staten de privilegien ende gerechticheyden vande provincie, soo in 't generael als particulier geconserveert ende daerinne d'ondersaten vandien gemainteneert hebben, dat sy de middelen van oorloghe tot fournissement van haer quote ende dienste vanden lande behoorlyck gedispenseert, ende de reckeningen van deselve middelen jaerlycx ten overstaen vande personen, daertoe geauthoriseert, hebben doen horen ende sluyten, ende des gemeene lands penningen sulcx hebben gemanieert, dat sy dienaengaende hun aen 't rapport vande Ho. Mog. heeren staten generael ende aen allen dengenen, die aen 't lant ten achteren syn geweest, seer geerne syn gedragende, gelyck sy oock de justitie sulcx gedirigeert ende gemainctineert hebben, dat allen de goeden ende liefhebbers vande gerechticheyt daerinne contentement ende goet genoegen gehadt hebben, ende in 't vergeven van ampten ende officien allomme op de qualificatien vande personen behoorlyck reguart genomen, oock in 't verhandelen vande saecken vanden lande sich sulcx hebben gecomporteert, dat noch de voorn. seditieuse geesten noch iemant anders die minste oirsaecke en cunnen hebben, omme de staten soo onredelyck te beschuldigen; dan is uyt het voorstel vande calumnien byde voorn. geesten in 't generael ende in 't wilt opgeworpen, lichtelyck af te meten, dat sy deur haren seditieusen geest ende oproerich voornemen gedreven werden, alles jegens haer ou te enomeeren, wat haer in den sinne compt, insisteerende daerinne de voetstappen van alle de perturbateurs vande gemeene ruste, ende anders niet trachtende, dan met soodanige valsche denigratien, de gemeente jegens d'overheyt op te ritsen ende deselve odieus te maken, omme daer onder haer aengegrepen seditie ende factie te foveeren, daervan sy te meer worden achterhaelt, deurdien dat de oude magistraet geadverteert synde, van quaede geruchten onder de gemeente gestroyt, deselve gemeente deur de burgerhopluyden doen voorhouden hebben, dat sy haere beswaernisse specifice by geschrifte stellen ende overleveren souden, omme, indien bevonden werde de stadt ofte gemeente in eenige poincten beswaert ofte vercort te wesen, daerinne geremedieert ende deselve contentement gegeven te worden nae behoren, edoch deselve geesten metter daet bethonende haer oproerich dessein ende voornemen, hebben de gemeente daer toe gebracht, dat deselve alvoren eenige remonstrantien, 't zy schriftelyck ofte mondeling aen de staten ofte magistraet gedaen te hebben, haer datelyck inde wapenen begeven, de wettige magistraet gedwongen haer ampt te verlaten, andere nieuwe creaturen van haeren sinne met wapenen in de plaetse gestelt, ende aen deselve al by wegen van feyten continueerende, overgelevert zekere remon

strantie, by dewelcke sy om de regeringe vande geheele lantschappe te renverseeren, ende haer aengeheven factie uyt te voeren, onder andere de gemeente instigeerden, omme te willen hebben veranderinge vande twee staten vanden lande, alsse de geeligeerden ende ridderschappe, daer jegens byde staten, omme de gemeente satisfactie te doen, schriftelyck was verthoont, dat soo veel aengaet den staet vande geeligeerden, daer inne werde geobserveert 't verdrach, byden lantraet met advys van Syne pr. Excell. ho. me. inden jaere 1582 gemaeckt ende byde stadt Utrecht aengenomen, ende byden ridderschappe insgel. gea voyeert, by welck contract was gedisponeert, dat de magistraet derselver stadt nomineeren sal eenige personen vande vyf collegien ende deselve presenteeren de ridderschappen ende steden, omme uyt de gepresenteerde personen eenige ofte alle de genomineerden byde ridderschappe ende steden geeligeert ende by Syne Excell. geapprobeert te werden, welcke personen alsoo genomineert, geeligeert ende geapprobeert synde, representeeren den eersten staet vanden lande van Utrecht, ende alsoo de jegenwoordige geeligeerden in conformité van 't voorsz. verdrach byde magistraet genomineert, wesende personen vande gereformeerde religie, byde staten geeligeert ende by Syne Excell. geapprobeert syn, ende mitsdien hebbende gelycke macht ende authoriteyt, als de andere twee staten van denselven lande, dat het daerom directelyck soude stryden jegens recht ende redenen, ende oock jegens de continueele observantie, tot noch toe gebruyckt, dat de magistraet alsnu eenen anderen ende nieuwen voet nopende den staet vande geeligeerden soude willen invoeren, ofte dat deselve magistraet representeerende een vyfde lith vanden derden staet soude willen pretendeeren de macht te hebben, omme deselve nae haeren appetite te mogen revoceren, merckelick soo die vande magistraet onder pretext van deselve revocatie, nae haer fantasye te doen, illusoir soude maecken ende dissolveeren, de electie ende approbatie, byde andere twee staten ende Syne Excell., in regard vande personen vande geeligeerde gedaen ende consequentelyck alleen soude hebben de dispositie over den eersten staet, 't welck oversulcx als wesende nieuwicheyt ende contrarieerende des gemeenen landts tractaten byden staten met goede redenen gecontradiceert is geweest, ende wat belangt den staet vande ridderschap, is by deselve insgelycx voorgedragen, dat die vande magistraet niet en competeert den staet ofte augmentatie vande ridderschappe, hun te intromitteren ofte designatie te doen, welcke riddermatige personen men sal hebben te beschryven ofte nyet, gemerckt die vande ridderschap vrystaet ende in langwylige possessie syn geweest, tot augmentatie van haer staet, soo wanneer sulcx nodich wert bevonden, selfs eenige riddermatige persoonen, wesende vande gereformeerde religie, te nomineeren, ende den staten te presenteeren, sonder die vande magistraet ofte eenige andere leden, ten respecte van deselve nominatie oyt geagnosceert ofte erkent te hebben, ende betreffende 't poinct van 't recolement vande reeckeningen, is byden staten geseyt, dat alle de reeckeningen tot den jaere 1609 incluys, wettelicken en nae behoren syn gehoort ende gesloten, alsse de grote reckeningen ende van importantien synde, ten overstaen van drie uytte geeligeerden, drie uytte ridderschappe ende de borgermeesters van alle die vyf steden, ende die cleyne reckeningen, ten overstaen van eenen uyt elcken staet, dat niemant sulcx competeerende, daer van visie en wert geweygert, ende dat noyt en is gebleeken, daerinne eenich erreur ofte mishandelinge gecommitteert te wesen, sulcx dat het versoeck van 't reçolement vandien sonder redenen ofte fundament wort opgeworpen, behalven dat het directelyck was strydende jegens de goede ordre ende authoriteyt vande regieringe, ende oock is van quaeder consequentie voor allen princen ende republycquen, dat de gemeente 't recolement vande reckeningen byde hoghe overicheyt eens wettelick gehoort ende gesloten, haer pogen te onderwynden, ende doch ten eynde eenen yeder conde verstaen, daerinne niets anders als oprechtelyck gehandelt te wesen, hebben de staten verclaert te mogen lyden, dat d'selve

reckeningen werde gestelt in handen vande Ho. Mog. heeren staten generael, Syne Excell. ofte raet van state, omme die by haer Ho. Mog. gevisiteert te werden, ende alhoewel daer mede de pretensien vande magistraet ende gemeente cesseerende waren, dat oock die geeligeerden, ridderschap ende gedeputeerden vande vier steden 's lants van Utrecht by Syne Excell. binnen Woerden beschreven synde, haer hadden laten bewegen alle de questieuse poincten byde magistraet ende gemeente, nae het aenvangen vande voorsz. oproerte gemoveert aen de vergaderinge vande heeren ambassadeurs vande Co. Ma'. van Vranckryck ende van Groot Brittaignen, de Ho. Mog. heeren staten generael, Syne Excell. ende raden van state, aldaer om dese saecks wille gecomen ende vergadert te submitteeren, omme by deselve vergaderinge promptelyck gedecideert ende afgedaen te mogen werden, dat nochtans de magistraet ende gemeente tot deselve submissie, niettegenstaende verscheyde vermaningen, soo mondelinge als schriftelycke byde Ho. Mog. heeren staten generael gedaen, tot noch toe mede deur instigatie vande voorsz. oproerigen, niet en hebben willen verstaen, violeerende met soodanige refuys, die naeder Unie ende fundamentale regieringe der vereenichde provincien soeckende deur middel vandien, tot ondienst vanden lande hare factie ende quaet voornemen te executeren, alle 't welcke byde Ho. Mog. heeren staten generael, beneffens de heeren ambassadeurs, Syne Excell. ende raedt van state overwegen, ende in deliberatie geleyt synde, is by deselve geresolveert, deselve feytelycke proceduren ende machinatien met autoriteyt te doen repareren ende rechten, ende die wettich regieringe te mainctineren, daeruyt dan by alle vromen lichtelyck gespoort ende verstaen can werden, dat de staten van Utrecht hun in alle gevoechlicheyt ende redelicheyt hebben laten vinden, omme alle extremiteyten, daervan sy absorveren te voorcomen, ende dat ter contrarie die voorn. magistraet niet alleenlyck de resolutie van Ho. Mog. heeren staten generael nyet en hebben willen pareren, maer by wegen van feyten getracht hebben de naerder Unie ende andere 's landts tractaten, daerop de regieringe der vereenichde Nederlanden gebouwt ende deur Goots genade assistentie vande hoogstgemelde Coningen ende goede debvoiren vande respective provincien, jegens alle gewelt, meneen ende machinatien haerder vyanden ende quaetwilligen beschermt, ende tot een seer loffelyck tractaet gebracht synde, te nyet te doen ende crachteloos te maecken, protesteerende daeromme dat de staten niet en hebben veroorsaeckt de on heylen, swarigheyden, costen ende inconvenienten, die uyt de voorsz. commotie ende onbehoorlycke proceduren alrede ontstaen syn ende noch vorder sullen mogen ontstaen. Verhopende niettemin, dat Godt almachtich eene goede uytcompste deser saecke tot syns h. naems eere, ruste, vrede ende welvaert vanden lande verleenen sal.

Extracta uit Francisci Dusseldorpii MSS. Annales rerum Belgicarum, aangaande de alteratie binnen Utrecht, in 1610.

Statim quasi pro strena hujus anni Catholicis Trajectensibus fuit denunciatio facta a magistratu ad omnia monasteria, ut nomina personarum professarum ederent, quae res indubitate tendebat ad separationem eorundem monasteriorum, penes quae ibi praecipuum catholicae religionis exercitium, consistebat eo, quod ex civibus fere nulli, ex Hollandis ibidem degentibus pauci admodum aedes suas ad peragendos conventus praebere vellent. Alia strena missa est a magistratu ibidem ad suos concionatores singulis enim ultra stipendium 1000 florenorum centenos numerari jusserunt.

In festo S. Agnetis mane, tota civitas Trajectensis in armis fuit contra magistratus, quos tanquam depeculatores publicos functa sua abire fecerunt, creatis novis consulibus Theodoro Lamberti Cantero et Henrico Helsdingio, cum quibus et novum magistratum constituerunt, paucis admodum ex veteri retentis. Hunc tumultum nonnulli Catholicorum utilem futurum putabant, sed egregie decepti sunt. Ut enim postea apparuit, conjuratio fuit eorum, qui rigidiores calumistae consistoriantes vocabantur, qui nihil, nisi Mauritium principem facere et Catholicam religionem funditus extirpare nitebantur. Mauritius creationem novorum consulum ratam habet, et, paucis diebus elapsis, ipse Ultrajectum aduolat, ubi aliquamdiu egit, sub praetextu, ut cives ad concordiam redigeret, revera autem, plurima novorum consulum familiaritate utebatur.

Deliberarant conjurati non solum magistratum civitatis deponere, sed etiam ordines provinciae exturbare, verum, impediente Cantero, mitius actum, nihilominus magna invidia deflagrabat Gerardus (!) Ledenbergius, ordinum Trajectensium proto-secretarius, qui ex humili conditione ad magnas divitias emerserat, et totum ordinum conventum tanquam hominum stupidorum plane regebat. Fuerat is in juventute sua minister monachorum in abbatia S. Mariae Weerdensi prope Bommelam in Batavia, unde fugatis monachis, postmodum Trajecti apud Joannitas famulum cellerarii egerat, postea vero, Florentio Thinnio syndico Trajectensi adhaeserat, a quo commendatus secretarius ab ordinibus fuerat electus, quo in statu infinitam pecuniam collegerat, palatiumque magnificum ex adverso coemeterii S. Joannis aedificarat, quod in homine sordido magnum tumultum et varia obloquia inter cives faciebat. Plerique enim erant, qui non tantum ipsum olim noverant, sed etiam patrem ejus, qui hortulanum egerat. Divulgabant novi consules in justificatum sui tumultus magnum articulorum agmen, quibus, adhibitis legitimis probatis, detegebant furta illorum, qui civitatem et ditionem Trajectensem rexerant, praesertim Ledenbergii, Verstegii subsecretarii et aliorum, qui uno die plurimas diurnas pensiones receperant, cum tamen (saltem naturaliter sic dicebant) uno loco tantum esse possent. Arguebant eos, adjecto die et consule, quod interdixerant receptoribus bonorum ecclesiasticorum magnam summam pecuniae rationibus inferre, quam ipsi inter se diviserant; item, quod receptoribus publicorum bonorum magnas pensiones assignarent, quarum tamen non nisi dimidium ipsis cedebat, dimidium vero occulta manu Leden bergio solvere tenebantur. Qui insuper in singula signa militaria pro habendo stipendio aliquot Rosatos menstruos recipiebat et nefanda alia, quae tamen non nisi experimentum eorum, quae probare poterant, inscribebant.

In fine Januarii ad publicum campanae sonum antiquus magistratus, qui urbe cesserat, vocatus est, ad causam dicendam, praestito salvo conductu;

(Post pauca alia).

Interim Hagae Comitis ingens fiebat apparatus ad obsidendum Trajectenses, sparso tamen rumore, quod miles colligebatur, iturus in Cliviam subsidio Brandenburgensi contra Leopoldum. Verumtamen Trajectenses nequaquam latebat se peti. Unde plurimi ex ditioribus, praemissis clam bonis in vicina municipia diffugerant. Erat tum temporis Trajecti in domo Teutonica Mauritius, quem dimittere a se nolebant Trajectenses, nisi praestito juramento, quod ad certum diem rediret, quod juramentum non solum consulibus praestare coactus est, sed etiam ex infima plebe nonnulli ad manum sibi promitti voluerunt, aliter portas aperire renuebant.

Die 21 Martii, Henricus et suburbanam Jutfaes dictam. Ultrajectum obsidere incipiunt.

Ernestus Nassovii cum sex millibus peditum occupant villam
Adduxerunt magnum tormentorum et pulveris apparatum et
Mauritius Hagae manserat, et se infirmum causabatur.

Die 22 Martii, Trajectenses cum jam obsideri se viderent, juramentum fidelitatis a civibus et incolis suis exigunt.

Die 23 Martii, cum Monfortium discederem, praesidiarii Angli civitate pelluntur a Trajectensibus, veritis, ne cum obsidentibus sentirent.

Die 25 Martii, Ernestus Nassovius cum aliquot militum manipulis castra figit in ruinis monasterii Outwycensis.

Fuit haec obsidio decreta, communi generalium ordinum consensu, qui eo tempore, quo inducias cum archiduce fecerant, de sublevandis inter se necessitatibus invicem receperant. Unde cum nullus esset, qui se pro pace firmanda interponeret, in arctium valde deducebantur res Trajectensium, ita, ut tam privatim, quam etiam in domo civica magistratus congregatus serio tractarit de civitate tradenda in potestatem archiducis, donec 26 Martii adveniunt Amsterdamenses consules, ut pacem conficerent; ipsi enim Amsterodamenses inter caeteras Hollandiae civitates praepotentes, sed juniores, et sic minores suffragiis omnibus modis satagebant, undique amicos colligere, quo primatum inter Hollandos sibi parerent, quod avide quaerebant. Interea, dum hi de pace agerent, Trajectenses omnes gnaviter in restaurandis moenibus laborant, mirum visu, quod unius diei spatio circum totam civitatem loricam supra moenia aggesta terra efficerent. Demum 28 Martii de pace convenit, ut magistratus recenter creatus usque ad festum S Victoris, quo semper novus magistratus creari solet, continuetur, ratis arbitris Hollandis excutiantur, statimque 10 signa peditum cum gubernatore Ernesto civitatem ingrediuntur. 30 Martii tria signa militum occupant domum publicam et portarum custodias, quas hactenus mixti civibus fecerant, soli obire incipiunt; sed et consules licet primo jugarent, tandem coguntur etiam claves portarum Ernesto tradere. 28 Aprilis Henricus Nassovius amplissimo equitatu portas urbis obsidet, Ernestus vero in curiam irruit et magistratum officio discedere jubet, veteremque in integrum restituit magno murmure civium, qui Albanum prae ordinibus mitem virum fuisse dicerent, utpote qui pacta servarat, quae ordines nulla de causa violabant. 23 Aprilis R Dns Sasboldus ex Brabantia rediens ad aedes meas venerat, sed commode 27 sequente Arnhemium profectus, ante exortas novas turbas discesserat. Eodem die, quo magistratus dimittitur, etiam capitanei civium exauthorantur concionatores aperte pro suggesto declamant se hujus facti conscios fuisse, unde tantum in ipsos odium conceptum, ut vix tertia pars haereticorum vellet adire conciones eorum.

Eodem die promulgatur uvesti ordinibus generalibus de fenestra despicientibus. 3 May publicatur Trajecti, liberum esse cuivis contra ordines et magistratus de peculatu opponere et accusare, unde Brakelius, Canterus et Helsdingus accusatores se manifestant, negotium coram ordinibus generalibus ventilatum, donec 22 May publice denunciatur ordines a peculatu immunes et oppositiones per accusatores factas calumnias esse, et seditiouem spectare atque ipsis et aliis omnibus silentium ea de re imponitur sub poena corporali, nomine ordinum generalium. Quoniam vero invicem se vexabant heretici, liberius agebant catholici; quapropter 24 May renovatur contra eos edictum, et arbitraria poena in sacerdotes decernitur. 20 Junii Trajecti incepit vicatim exigi juramentum fidelitatis ab omnibus incolis; jurabant autem ordinibus et magistratui tanquam suis legitimis superioribus obedientiam. Multi sacerdotes praestiterunt. Ego ter vocatus, venire nolui, et nihil molestiae sensi.

Octobris 10 Ultrajecti magistratus interdicit monialibus, ne quas deinde virgines ad professionem faciendam admittant, et jam professarum nomina intra mensem edant, quod et factum est, Conceperat Trajectensis populus ex praeterita seditione magnum odium contra haereticos concionatores, ita, ut nec ipsi haeretici conciones adirent; missus est itaque Hagam Comitis Folcardus Both, exconsul, ut Joannem Wtenbogaert, magni inter ipsos nominis, pro concionatore adducat, et populus, hoc saltem concionante, frequentaret synagogam.