Sayfadaki görseller
PDF
ePub

Idem.1)

Generalem ecclesiae observantiam volentes antiquis juribus in hac parte praeferri, decernimus ut (alio non obstante impedimento canonico) possit quis libere in decimo octavo ad subdiaconatus, in vigesimo ad diaconatus et in vigesimo quinto aetatis suae anno ad presbyteratus ordines promoveri.

Liber quintus.

Titulus IV.

De homicidio voluntario vel casuali.2)

Cap. un.

Furiosus, infans vel dormiens hominem mutilans vel occidens non efficitur irregularis, nec etiam ille, qui, aliter mortem vitare nequiens, suum invasorem occidit vel mutilat. H. d.3)

Clemens V. in concilio Viennensi.1)

Si furiosus aut infans seu dormiens hominem mutilet vel occidat: nullam ex hoc irregularitatem incurrit. Et idem de illo censemus, qui, mortem aliter vitare non valens, suum occidit vel mutilat invasorem.

Citirart: c. un. in Clem. de homic. 5, 4. sprich: caput unicum in Clementinis de homicidio libro 5 titulo 4.

II. Während die Gregoriana und der Sextus die Gültigkeit der von ihnen nicht aufgenommenen älteren Dekretalen ausschließen, lassen die Klementinen die Geltung derjenigen päpstlichen Konstitutionen unberührt, welche nach dem Sextus ergangen waren, aber in der neuen Sammlung unberücksichtigt blieben.

Glossa ordinaria von Johannes Andreä († 1348) und Franziskus Zabarella († 1417).

Kommentar: Alteserra: In libr. Clement. comment. (Par. (1680).

§ 16.

Die Extravaganten-Sammlungen (1500).

Zu den Dekretalen (Bonifacius' VIII., Benedictus' XI., Klemens' V.), welche in den Clementinae (§ 15) unberücksichtigt, aber troßdem in Geltung geblieben waren, gesellten sich bald weitere wichtige päpstliche Konstitutionen, namentlich durch die Gesetzgebung von Johannes XXII. Eine amtliche Ausgabe dieser Extravaganten ist niemals erfolgt. Dagegen nahm Jean Chappuis (Lizentiat der Rechte in Paris) in der von ihm besorgten Ausgabe der kanonischen

Anm. 1) Superscriptio, offiziell. Idem i. e. Clemens V. in concilio Viennensi. 2) Rubrica, Titelüberschrift, offiziell. 3) Summa, Inhaltsangabe, späterer, nicht offizieller Zusaß. H. d.

[ocr errors]

= hoc dicit.

Rechtsbücher (Paris 1500) zwei neue, fortan ständig gewordene Sammlungen auf:

I. Die Extravagantes Johannis XXII. Sie enthalten 20 Konstitutionen des genannten Papstes, welche als Capita unter 14 Tituli (sine libro) vertheilt sind.

Titulus III.

De praebendis et dignitatibus.1)

Cap. un.

Tempore hujus cap. obtinentes plures dignitates, personatus, vel beneficia curam animarum habentia ex dispensatione, virtute illius non poterunt retinere nisi unum et reliqua tenebuntur resignare verbaliter et realiter coram ordinario sub testimonio publico intra mensem a tempore notitiae hujus cap., nisi fuissent cardinales seu regum filii ... h. d. (sc. hoc. dicit) haec extravagans, quae est notabilis et multum practicabilis et gravius obligat quam cap. de multa cod. tit. in antiqu., ut patet ad oculum.2)

Exsecrabilis... Statuimus itaque et de fratum ipsorum consilio ordinamus, quod obtinentes nunc ex dispensatione legitima pluralitatem hujusmodi dignitatum, personatuum, officiorum aut prioratuum seu beneficiorum, quae alias absque dispensatione obtinere nequibant, unum tantum a dignitatibus, personatibus, officiis, prioratibus, ecclesiis vel beneficiis hujusmodi, quibus cura imminet animarum, cum dignitate, personatu vel officio, prioratu, ecclesia vel beneficio sine cura, quae habere maluerint, praetextu dispensationis sufficientis circa id eisdem indultae, possint licite retinere . . . Datum Avinioni XIII. Kal. Decembr. Ao. II.

Citirart: c. un. Extrav. Joh. XXII. 3. sprich: caput unicum Extravagantium Johannis XXII. titulo 3.

II. Die Extravagantes communes (sc. wegen ihres regelmäßigen Vorkommens in den alten Handschriften). Sie enthalten 74 Dekretalen anderer Päpste (bis 1484) und zerfallen in die hergebrachten fünf Libri mit Tituli (35) und Capita. (Quartus liber vacat.) In diesen Dekretalen fulminirt die Omnipotenz des Papstthums.

Liber primus.

Titulus VIII.

De majoritate et obedientia.1)

Cap. I.

Omnes Christi fideles de necessitate salutis subsunt Romano Pontifici, qui utrumque gladium habet et omnes judicat, a nemine autem judicatur. Haec tamen extravagans regem Franciae et regnicolos non amplius subjicit ecclesiae Romanae, quam prius erant, ut patet infr. de privil. c. Meruit.2)

Bonifacius VIII. (ann. 1302.)

[blocks in formation]

Unam sanctam ecclesiam catholicam et ipsam apostolicam urgente fide credere cogimur et tenere, nosque hanc firmiter credimus et simpliciter confitemur, extra quam nec salus est nec remissio peccatorum, sponso in Canticis proclamante: „Una est columba mea, perfecta mea. Una est matri suae, electa genetrici suae"; quae unum corpus mysticum repraesentat, cujus caput Christus, Christi vero Deus Igitur ecclesiae unius et unicae unum corpus, unum caput, non duo capita, quasi monstrum, Christus videlicet et Christi vicarius, Petrus Petrique successor, dicente Domino ipsi Petro:,,Pasce oves meas." Meas inquit, et generaliter, non singulariter has vel illas: per quod commisisse sibi intelligitur universas . . In hac ejusque potestate duos esse gladios, spiritualem videlicet et temporalem, evangelicis dictis instruimur. Nam dicentibus Apostolis: „Ecce duo gladii hic", in ecclesia scilicet, quum Apostoli loquerentur, non respondit Dominus, nimis esse, sed satis. Certe qui in potestate Petri temporalem gladium esse negat, male verbum attendit Domini proferentis:,,Converte gladium tuum in vaginam." Uterque ergo est in potestate ecclesiae, spiritualis scilicet gladius et materialis. Sed is quidem pro ecclesia, ille vero ab ecclesia exercendus. Ille sacerdotis, is manu regum et militum, sed ad nutum et patientiam sacerdotis. Oportet autem gladium esse sub gladio et temporalem auctoritatem spirituali subjici potestati. Nam quum dicat Apostolus: ,,Non est potestas nisi a Deo, quae autem sunt, a Deo ordinata sunt," non autem ordinata essent, nisi gladius esset sub gladio et tanquam inferior reduceretur per alium in suprema. Nam secundum B. Dionysium lex divinitatis est infima per media in suprema reduci. Non ergo secundum ordinem universi omnia aeque ac immediate, sed infima per media et inferiora per superiora ad ordinem reducuntur. Spiritualem autem et dignitate et nobilitate terrenam quamlibet praecellere potestatem oportet tanto clarius nos fateri, quanto spiritualia temporalia antecellunt. Quod etiam ex decimarum datione et benedictione et sanctificatione, ex ipsius potestatis acceptione, ex ipsarum rerum gubernatione claris oculis intuemur. Nam, veritate testante, spiritualis potestas terrenam potestatem instituere habet et judicare, si bona non fuerit . . . Ergo si deviat terrena potestas, judicabitur a potestate spirituali, sed, si deviat spiritualis minor, a suo superiori, si vero suprema, a solo Deo, non ab homine poterit judicari, testante Apostolo: ,,Spiritualis homo judicat omnia, ipse autem a nemine judicatur." Est autem haec auctoritas, etsi data sit homini et exerceatur per hominem, non humana, sed potius divina, ore divino Petro data sibique suisque successoribus in ipso, quem confessus fuit petra, firmata, dicente Domino ipsi Petro: „Quodcumque ligaveris etc." Quicumque igitur huic potestati a Deo sic ordinatae resistit, Dei ordinationi resistit, nisi duo, sicut Manichaeus, fingat esse principia, quod falsum et haereticum judicamus, quia, testante Moyse, non in principiis, sed in principio coelum Deus creavit et terram. Porro subesse Romano Pontifice omni humanae creaturae (! omnis potestas? omnis Christifidelis ? omnis homo s. anima?) declaramus, dicimus, diffinimus, et pronunciamus omnino esse de necessitate salutis. Dat. Laterani Pont. nostri. Ao. VIII (1302.) — Das V. Lateranfonzil (1512-1517) hat die offensichtlich ex cathedra erlassene und deshalb dogmatische Bulle mit dem Zusaß approbirt: ut qui non obedierit (papae),

morte puniatur. - Urtert der Bulle aus dem authentischen Regestum Bonifaz' VIII. bei Denifle: Specim. palaeogr. Regestt. (Rom. 1888) tab. 46. Berchtold: Die Bulle Unam sanctam (Münch. 1887) 77 ff.Martens: Das Vatikanum und Bonifaz VIII. (Münch. 1888.) 22 ff.

Citirart: c. 1. Extrav. comm. 1, 8. sprich: caput 1 Extravagantium communium libro 1 titulo 8.

Benedict XIV. Const. Jam fere: Appellatione Corporis, ut ajunt, juris canonici, comprehendi tantum debeant decretales congestae a Gregorio IX., Bonifacio VIII. et Clemente V. Bickell: Ueber die Entstehung und den heutigen Gebrauch der beiden Ertravaganten - Sammlungen (Marb. 1825).

Kapitel II.

Das Corpus Juris Canonici als Ganzes.

§ 17.

Die äußere Geftaft des Corpus Juris Canonici.

I. Die älteren Handschriften und Drucke halten die in den §§ 12 bis 16 behandelten Rechtssammlungen als drei besondere Komplexe auseinander: Decretum Gratiani Decretales Gregorii IX. die übrigen Schriften (Sextus, Clementinae, Extravaganten-Sammlungen).

Erst seit 1671 werden diese drei Theile bibliographisch zu einem Ganzen unter dem (nicht offiziellen) Namen „Corpus Juris Canonici" vereinigt.

Die feit sec. 18 übliche Eintheilung (Kreittma yr: Kommentar ad Cod. civ. Bavar. 2031) in Corpus Juris Clausum (Decretum Gratiani, Decretales Gregorii IX., Sextus, Clementinae) und Corpus Juris non Clausum (Extravaganten-Sammlungen) scheint durch einen sprach= lichen Irrthum veranlaßt.

Concil. Basil. sess. XXIII. Decretum Et quia multiplices: Ipsas omnes (sc. reservationes) sive per Extravagantes Ad regimen et Exsecrabilis sive per regulas cancellariae aut alias Apost. constitutiones introductas . . abolet, statuens, ut de cetero nequaquam fiant, reservationibus in corpore juris expresse clausis .. duntaxat exceptis.

[ocr errors]
[ocr errors]

II. In den älteren Ausgaben des Corpus Juris Canonici finden sich mehrfache Anhänge. So namentlich

1. Paulus Lancelottus (Professor in Perugia): Institutiones juris canonici (1563), ein, nach dem Vorbilde von Justi nian's Institutionen, im Auftrage P. Paul IV. bearbeitetes Lehrbuch (4 Libri: Personae, Res, Actiones, Crimina).

2. Petrus Matthäus (Matthieu, französischer Jurist):

Liber Septimus Decretalium (1590), eine Dekretalensammlung mit den üblichen fünf Libri (Judex, Judicium etc.), welche in Tituli und Capita zerfallen.

Diese beiden Schriften sind Privatarbeiten und haben keinerlei gesetzliche Geltung.

Privatarbeit ist auch geblieben der 1. g. Liber Septimus P. Kle= mens VIII., ein von Gregor XIII., Sirtus V. und Klemens VIII. veranlaßter Kodifikationsversuch des Kard. Pinelli für die in Corp. Jur. Canon. nicht enthaltenen Dekretalen und Synodalschlüsse, namentlich aus späterer Zeit. Die Sammlung ist 1598 gedruckt, hat aber keine amtliche Approbation erhalten. Sentis: Clementis P. P. VIII. Decretales. (Frib. 1870.)

III. Um die Textkritik des Corpus Juris Canonici haben sich namentlich Demochares, Molinaeus und Contius, vor allem die f. g. Correctores Romani (C. R.), eine Kommission von Kardinälen und Fachgelehrten (35 Personen) verdient gemacht, welche 1566 von Papst Pius IV. behufs offizieller Revision des Textes niedergesetzt, 1582 die s. g. Römische Ausgabe (mit der Glosse) in 5 Bänden besorgte (Notationes Correctorum, Sigle: N. C.). Ihr Text ist für stereotyp errklärt.

[ocr errors]

Const. Emendationem Gregor XIII. v. 2. Juni 1582: Jubemus igitur, ut quae emendata et reposita sunt, omnia quam diligentissime retineantur, ita ut nihil addatur, mutetur aut imminuatur. Ausgaben des Corp. Jur. Can. von Le Pelettier. (1687, cum notis fratum Pithoerum). J. H. Boehmer (1747, abweichend vom römischen Text). E. Richter (1833, mit Ergänzung der Partes decisae und Berichtigung der Superskriptionen). - E. Friedberg (1877, restituirt den alten Gratianischen Tert und berücksichtigt den ursprünglichen Tert der Dekretalen). -- Deutsche Uebersehung in Auswahl von Schilling und Sintenis: Das Corp. Jur. Can. (Leipz. 1834).

§ 18.

Rechtskraft des Corpus Juris Canonici.

I. Das Decretum Gratiani (§ 12) hat, obgleich glossirt, als Ganzes keine gesetzliche Kraft und den Charakter einer bloßen Privatarbeit auch durch die Tertrevision der Correctores Romani (§ 17) nicht verloren. Den Dicta Gratiani fommt keinerlei, den Canones (Jus antiquum) nur diejenige Autorität zu, die ihnen an und für sich gebührt (Decretales Pseudo-Isidorianae ?) oder durch Rezeption (Gewohnheitsrecht) später erwachsen ist.

II. Dagegen sind die Gregoriana (§ 13), der Liber Sextus (§ 14) und die Clementinae (§ 15) förmliche Gesezbücher (Jus

« ÖncekiDevam »