Sayfadaki görseller
PDF
ePub

non posse votis aut legibus tolli ius naturae in hominibus; quare hoc votum non est licitum in his, qui non habent donum continentiae, sed propter imbecillitatem contaminantur,

Art. Sm. p. 336. Quia vota monastica e diametro pugnant cum primo principali articulo, ideo plane abroganda sunt; - qui enim votum facit in monasterio vivendi, is credit, se vitae rationem sanctiorem initarum esse, quam alii Christiani ducunt et suis operibus non tantum sibi, sed etiam aliis coelum mereri vult. Hoc vero quid aliud est, quam Christum negare?

ut

Conf. Wirtemb. p. 126 sq. Non est dubium, quin vota pia, iusta et legitima sint servanda ac solvenda et vota impia sint rescindenda. Sed haud immerito disputatur, in quo votorum genere collocanda sint vota monachorum. Nam manifestum est, quod coelibatus non sit verbo dei praeceptus; manifestum etiam est, quod non est sentiendum, quod hoc genus vitae per se sit coram tribunali dei excellentius et sanctius, quam coniugium. Qui vovet virginitatem vel coelibatum aut vovet eum, singularem cultum dei: tunc quià status coelibum non est verbo dei mandatus, pertinet hoc votum ad mandata hominum cet.; aut vovet eum, ut meritum remissionis peccatorum et vitae aeternae, et tunc est manifeste impium votum. Aut possides facultates et voves te iis relictis acturum vitam pauperem, ut victum quaeras mendicitate et consequaris huius voti merito vitam aeternam: tunc hoc votum primum quidem pugnat cum caritate proximi, quae exigit, ne cui sis praeter necessitatem mendicimonio molestus; deinde pugnat cum fide in Christum, quod is solus sit meritum aeternae vitae. Facultates autem tuas sic deserere, ut eas in commune conferas, non est paupertatem sectari, sed de certiori Obedientia aut refertur ad deum, tunc non est arbitrarii voti, et copiosiori victu tibi prospicere, sed debitae necessitatis; aut refertur ad hominem, tunc sua sunt obedientiae officia, quae subditus magistratui, liberi parentibus cet. debent. Haec sive voveantur sive non voveantur, certe divinitus exiguntur. Vovere autem homini obedientiam sine certa vocatione dei, ut operibus talis obedientiae non solum praestes deo singularen cultum, sed etiam expies coram deo peccata tua, supervacaneum est et impium, quia solius Ch. obedientia expiavit peccata nostra cet.

-

[ocr errors]

Conf. Helv. II. c. 18. Cum sciamus certo, monachos et monachorum ordines vel sectas neque a Christo, neque ab apostolis esse institutas, docemus, nihil eas ecclesiae dei utiles esse imo perniciosas. S. auch Conf. Tetrapol. c. 12. Conf. Helv. I. art. 27. Conf. Gall. art. 24.

Vgl. noch Zwingli Op. III. p. 276 sqq. Calvin. instit. 4, 13. 8 sqq. Limborch theol. chr. 5, 76. 15 sqq.

Die Lehre von den Gelübden überhaupt ist weniger innerhalb der protestant. (luther.) Symbole, als in den Privatschriften Luthers von Klostergelübden (Werke XIX. der Walchschen Ausg.) u. Calvins instit. 4, 13 1 sqq behandelt vgl. dag. Bellarmin de monachis c. 14 sqq. Es giebt licita vota (vgl. auch Declar. Thorun. p. 57.); ein solches muss nach A. C. p. 34 sein in re possibili, voluntarium, sponte et consulto conceptum, bezüglich auf eine durchs göttliche Gesetz nicht verbotene Handlung. Der Nutzen solcher Gelübde ist nur ein moralischer u. somit subjectiver, nie soll man dieselben für ein Stück des Gottesdienstes halten oder ad promerendam gratiam übernehmen. Als cultus divinus ist nur ein Gelübde zu betrachten, das Taufgelübde. Hierauf bezieht sich die Negative Conc. Trid. sess. 7. de bapt. can. 9. Si quis dixerit, ita revocandos esse homines ad baptismi suscepti memoriam, ut vota omnia, quae post baptismum fiunt, vi promissionis in baptismo ipso iam factae irrita esse intelligant, quasi per ea et fidei, quam professi sunt, detrahatur et' ipsi baptismo, anath. s. Den allgemeinen Grundsatz seiner Kirche spricht Bellarmin (de monach. c. 16.) dahin aus: Omne, quod fit ex voto, etiamsi alioqui non sit a deo praeceptum, fere et proprie est cultus dei. Wie die evangel. Theologie nach der Reformation u. wie sie namentlich jetzt (in der wissenschaftlichen Moral) über Gelübde sich ausspricht, haben wir hier nicht auseinander zu setzen,

12. Verlust des Gnadenstandes, Tod- und Erlasssünden.
Differenz punkt.

Alle christliche Parteien, welche das Prädestinationsdogma verwerfen, sind darin einstimmig, dass der Gebesserte (in welchem ja die böse Begierde nicht vollkommen ausgetilgt ist s. S. 64) wieder in den Zustand eines Unwiedergebornen herabsinken u. die gewonnene

Gnade (der Rechtfertigung) selbst auf immer verlieren könne. Es ist gewöhnlich geworden, in der theologischen Sprache solche Sünden, welche des Gnadenstandes verlustig machen, Todsünden, peccata mortalia, mortifera zu nennen. Nur darüber waltet eine Differenz 1) ob Todsünden mit dem Glauben bestehen können oder den Glauben ipso facto ausschliessen; jenes bejahen die Katholiken, dieses die Protestanten (gemäss ihrer verschiedenen Begriffsbestimmung des Glaubens). 2) Ob die Erlasssünden, peccata venialia, der Gläubigen an sich (ex natura sua, ex fundamento materiali) lässlich seien, was die kathol. Theologen behaupten, oder für sich selbst zwar den ewigen Tod verdienen, den Christen aber um des Glaubens willen von Gott verziehen werden, welches die protest. Lehrmeinung ist.

[ocr errors][merged small][ocr errors][merged small]
[merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][ocr errors][merged small]

Symbol e.

Rechtfertigung.

Reformirte Symbole.

Calvin, instit. 3, 2. 12. Hoc tenendum est, quantumvis exigua sit ac debilis in electis fides, quia tamen spiritus dei certa illis arrha est ac sigillum suae adoptionis, nunquam ex eorum cordibus deleri posse eius sculpturam. 21. Asserimus, fidei radicem nunquam e pio pectore avelli, quin ima in parte defixa haereat, utcunque decussa huc aut illuc inclinare videatur, ejus lumen ita nunquam exstingui aut praefocari, quin saltem velut sub favilla delitescat. Vgl. Parei Corp. doctr. p. 49.

Can. Dordrac. 5, 3. Propter peccati inhabi-
tantis reliquias
non possent conversi in gra-
tia perstare, si suis viribus permitterentur. Sed fi-
delis est deus, qui ipsos in gratia semel collata mi-
sericorditer confirmat et in eadem usque ad finem
potenter conservat.
dei maior est, quam quae a carne superari possit,
4. Etsi autem illa potentia
non semper tamen conversi ita a deo aguntur et
moventur, ut non possint in quibusdam actionibus
particularibus a ductu gratiae suo vitio recedere et
a carnis concupiscentiis seduci iisque obsequi. In
peccato etiam gravia et atrocia abripi possunt.
5. Talibus autem enormibus peccatis deum valde
offendunt; reatum mortis incurrunt, spiritum s. con-
tristant, fidei exercitium interrumpunt, conscientiam
gravissime vulnerant, sensum gratiae nonnunquam
ad tempus amittunt, donec per seriam resipiscen-
tiam in viam revertentibus paternus dei vultus rur-
sum affulgeat.

Ib. 5, 6. Deus ex immutabili electionis proposito spiritum sanctum etiam in tristibus lapsibus a suis non prorsus aufert nec eo usque prolabi sinit, ut gratia adoptionis ac iustificationis statu excidant aut peccatum ad mortem sive in spiritum sanctum committant et ab eo penitus deserti in exitium aeternum sese praecipitent. 5, 8. Ex gratuita dei misericordia id obtinent (electi), ut nec totaliter fide et gratia excidant, nec finaliter in lapsibus ma

!

Kathol., Luther., Armin. etc. Symbole.

Reformirte Symbole.

theol. chr. lib. 5. cap. 81,1). Hierher gehört auch neant. Vgl. noch die Reiectio errorum unt. 3. 4. der Widerspruch der Armin. gegen den Satz, dass u. 8., auch die Declar. Thorun. 2, 4. 11. die renati gar keine peccata mortalia begingen Curcell, instit. 4, 4. 19. Limborch. theol. christ. 5, 4. 21.

Socin, in d. biblioth. fratr. Pol. I. p. 604 a. Si eveniat, ut ab hac obedientia deficiamus et in unum plurave peccata relabamur, in eisque permaneamus, iustificati esse desinimus.

[ocr errors]

Heidegger Corp. 24, 57. Regenitorum status prorsus immutabilis est, quia regeneratio unica est et semen eius in regenitis sic manet, ut peccare seu peccata semen regenerationis excutientia et condemnantia committere, adeoque finaliter vel etiam totaliter deficere non possint. Hoc enim criterio regeniti ab irregenitis discernuntur — —; in regenito semper aliquid latet, quod manum iniicit, ut a peccando retrahat. Semen igitur hoc indelebilis character et hereditatis arrhabo est, quo renati ad redemtionem obsignantur.

Der zwischen Particularisten u. Universalisten streitige Punkt ist in obigen Stellen der F. C. u. d. Can. Dordrac. ganz richtig u. bestimmt angegeben. Dass nämlich die wahrhaft von Gott Erwählten nicht finaliter der Gnade verlustig gehen können, erkennt auch das lutherische Dogma an, denn erwählt sind sie worden gemäss göttlicher Voraussicht unwandelbaren Glaubens. Aber ob alle, welche einmal wahrhaft gläubig und somit gerecht geworden, auch wenn sie in (schwere) Sünde verfallen, dennoch ihres Glaubens, mithin ihrer Rechtfertigung und Seligkeit schlechthin sicher seien, das ist die Frage. Die Particularisten beantworten sie mit Ja und sehen den Glauben (und heiligen Geist) selbst als etwas auch unter Sünden nicht ganz Verlierbares, als einen character indelebilis der electi, an. Von peccatis fidem excutientibus der Erwählten ist daher in diesem System keine Rede. Hierher gehört auch, was Conf. Gall. 21. sagt: fidem electis dari, non ut semel tantum in rectam viam introducantur, quin potius ut in ea ad extremum usque pergant cet. Unter der Rubrik perseverantia electorum ist nun dieser Glaubenspunkt in der wissenschaftlichen reform. Dogmatik immer abgehandelt worden. Sonst vgl. Baumgarten Polem. II. 633 ff. Schubert theol. polem. III. 302 sqq. Lim borch theol. christ. 5, 80. 7.

Die Quäker geben zwar zu, dass in dem Renatus aliqua ex parte possibilitas peccandi bleibe, ubi animus non diligentissime et vigilantissime ad déum attendat, sehen es aber doch für möglich an, einen status zu erreichen, in quo iustitiam agere fit ita naturale animae regeneratae, ut in istius status stabilitate peccare non possit (possibilitas non peccandi) Barclaii Apol. thes. 8. Diesem gemäss wird nun über die Verlierbarkeit der Gnade thes. 9. gelehrt: in quorum cordibus nonnihil operata est (gratia) ad purificandos et sanctificandos illos, ultra ad eorum perfectionem tendens, (hi) inobedientia ab illa regredi possunt et in concupiscentiam reverti, fidei naufragium facere et post gustatum donum coeleste et participes factos spiritus s. denuo prolabi; eiusmodi tamen incrementum in hac vita et in veritate stabilitas acquiri potest, a qua nulla datur apostasia. Die erstere Bestimmung ist ausdrücklich als Antithese gegen den Prädestinatianismus geltend gemacht.

[ocr errors][merged small][ocr errors]

Conc. Trid. sess. 6. cap. 15. Asserendum est, non modo infidelitate, per quam et ipsa fides, amittitur, sed etiam quocunque alio mortali peccato, quamvis non amittatur fides, acceptam iustificationis gratiam amitti cet.

Ib. can. 27. Si quis dixerit, nullum esse mortale peccatum, nisi infidelitatis aut nullo alio, quantumvis gravi et enormi praeterquam infidelitatis peccato semel acceptam gratiam amitti, anath. sit.

Ib. can. 28. Si quis dix., amissa per peccatum gratia, simul et fidem semper amitti,

a. s.

[blocks in formation]

1) In den 5 Artik. ist die Sache noch zweifelhaft gelassen: utrum regeniti et rursus deficere possint, prius ex scriptura diligentius et accuratius inquirendum esse, quam id sine dubitatione alii doceantur.

Anmerk. Die kathol. Definition der Todsünde lautet hiernach: quae sunt contraria caritati dei et proximi (s. auch Conf. orthod. p. 283.); die protestantische: quae fidem excutiunt. Die kathol. Casuisten zählten eine Reihe von Todsünden namentlich auf, ebenso die Conf. orthod. p. 284 sqq. Vgl. Baumgarten Polem. II. 543 f.

[blocks in formation]

Das Concil. Trid. sess. 6. cap. 12. bezeichnet die peccata venialia als levia et quotidiana, wegen welcher wir non desinimus esse iusti u. stellt es frei, ob die Christen sie im Beichtstuhle bekennen wollen sess. 14. cap. 5. vgl. Cat. Rom. 2, 5. 46. Ueber die eig. Natur der Erlasssünden ergiebt sich hieraus nichts. Dag. stellt Bellarmin de amiss. grat. 1. nach den Scholastikern eine bestimmtere Theorie auf, deren Hauptsätze so lauten: 1) peccatum ven. ex natura sua distingui a mortali, ac sine ulla relatione vel ad praedestinationem vel ad misericordiam dei vel ad statum renatorum esse eiusmodi, ut poenam quidem mereatur sed non aeternam. 2) Diese peccata ven., welche proprie und absolute den peccatis mortal. entgegengesetzt werden, sind entw. venialia ex genere suo (quae habent pro obiecto rem inalam et inordinatam, sed caritati dei vel proximi non repugnet, v. c. verbum otiosum) oder ven. ex imperfectione operis d. h. a) quae non sunt perfecte voluntaria v. c. subiti motus cupiditatis, irae cet. b) quae in re parva ac levi committuntur v. c. furtum unius oboli.

↓ quae

Val. Bellarmin eccles. milit. c. 2. u. Möhler

neue Untersuch. S. 209 ff.

Conf. orth. p. 305. sagt blos: &uagría ovyγνωςὴ εἶναι ἐκείνη, τὴν ὁποίαν οὐδένας ἄνθρωπος ἠμπορεῖ νὰ φύγῃ, ἔξω ἀπὸ τὸν Χρισὸν καὶ τὴν παρθένον Μαρίαν· μὰ δὲν μὰς ςερεύει ἀπὸ τὴν χάριν τοῦ θεοῦ, μήτε μας καθυποβάλλει εἰς τὸν αἰώνιον θάνατον cet.

Die protestantischen Gegensätze, welche nicht sowohl in den symbolischen Büchern 1), als in den Schriften der Reformatoren vorliegen, sind folgende: in Nicht- Wiedergebornen giebt es gar keine peccata venialia, auch in Wiedergebornen sind die Erlasssünden nicht an sich oder ex natura sua venialia. Jede Sünde verdient vor Gott den ewigen Tod, aber um Christi willen wird ein Theil der Sünden aus Gnaden vergeben, solche nämlich, mit welchen der Glaube besteht, denn aus dem Glanben kommt die Rechtfertigung 2). Mit dem Glauben bestehen können aber nur unvorsätzliche Sünden, diese also sind die pecc. venialia, u. ihr Unterschied von den pecc. mortal. 3) ist nicht in dem Materiellen der Sünde selbst, sondern in der Gemüthsverfassung des Sündigenden (in der formalis qualitas subiectiva peccantium) begründet. Vergl. Melanchthon loci I. p. 271 sqq. Chemnitii Exam. 1, 10. 3. 15. Calvin. instit. 2, S. 58 sq. 3, 4. 28. Declar. Thorun. 2, 3, 8 sq. Heidegger Corp. 10, 80 sqq.

Gegen den Vorwurf, welcher den Protestanten gemacht wurde, sie hielten alle Sünde für gleich (aequalia), s. Helv. II. c. 8. Calvin. 1. c. 3, 4.

28.

Anmerk. Die arminian. Theologen (denn die Conf. Rem. 7, 6. giebt keinen klaren wissenschaftlichen Anhaltspunkt) stimmen, obschon den Protestanten (Calvinisten) in gewisser Beziehung widersprechend (vgl. auch Apolog. Conf. Rem. p. 89. b sqq.) keineswegs den Katholiken darin bei, dass peccata venialia an sich selbst (also auch in Nichtchristen) lässlich seien. Curcell. instit. 4, 4. 18. Animadvertendum est, nullum fingi posse peccatum tam exiguum, quod deus, si vellet cum hominibus summo iure agere, non posset exclusione e regno coelorum punire. 20. Dico, peccata venialia esse leviora illa, ad quae deus in gratuito suo foedere connivere decrevit, etiamsi in illa subinde per infirmitatem aut incogitantiam labamur et eorum habitum non plane exuerimus; talibus enim peccatis fideles plerumque in hac vita obnoxios esse testatur scriptura. Vgl. a. Limborch theol. christ. 5, 4. 20 sqq. Hiermit ganz harmonirend ist die positive Belehrung in der Apol. Conf. Rem. a, a O.

1) Helv. II. cap. 8. ist die Eintheilung der peccata in mortalia u. venialia nur beiläufig erwähnt. 2) Vgl. die Andeutung Trid. sess. 6. can. 25.

3) Luther zu Gal. c. 5. peccatum distinguitur in mortale et veniale, non ob substantiam facti sed personam, non iuxta differentiam peccatorum admissorum sed peccatorum ea committentium.

[blocks in formation]

Als die ordentlichen, der Kirche übergebenen Media, durch welche dem Einzelnen die Gnade Gottes in Christo zufliesse, betrachten die Katholiken u. Protestanten das Wort Gottes, wie es in der Kirche verkündigt (oder auch in der heil. Schrift gelesen) wird, und die Sacramente, die Socinianer (u. Mennoniten) nur das erstere, wogegen die Quäker (wie die ältern Anabaptisten) der Meinung sind, dass der heil, Geist ohne das Wort unmittelbar durch ein inneres Licht jeden Menschen (an dem ihm bestimmten Tage der Heimsuchung) erleuchte und der Mensch hiedurch erst fähig werde, das Wort Gottes, das sonst todter Buchstabe sei, zu fassen.

Das gegenseitige Verhältniss des Wortes Gottes u. der Sacramente zu einander ist in den Symbolen der protestant. Kirche nicht näher bestimmt, doch mag nicht übersehen werden, was Conf. Helv. II. c. 19. steht: verbum dei habetur instar tabularum vel literarum, sacramenta vero instar sigillorum, quae literis deus appendit solus. In wiefern den Katholiken die Sacramente mehr gelten als das Wort s. Nitzsch in den Studien 1834. IV. 851.

Stellen der
der Symbole.

a. Katholische Symbole.

Die kathol. Symbole sprechen blos beiläufig vom verbum Dei. Der Cat, Rom, nennt es cibus animi (4, 13. 18.) und setzt es den Sacramenten an die Seite (2, 1. 32). Indes versteht er zunächst blos die praedicatio verbi, die auch im Conc. Trid. sess. 6. cap. 6. allein unter den präparatorischen Mitteln der Besserung genannt und sess. 24. cap. 4. den Bischöfen zur Pflicht gemacht wird ad fidelium salutem ; denn das Lesen des, (schriftlichen) Worts Gottes ist, wie oben bemerkt, von der kathol. Kirche wenigstens nicht begünstigt.

b. Protestantische (Arminianische) und Socinianische Symbole.

A. C. p.11. Per verbum et sacramenta, tanquam per instrumenta donatur spir. s., qui fidem efficit, ubi et quando visum est deo, in iis, qui audiunt evangelium cet. Damnant Anabaptistas et alios, qui sentiunt, spiritum s. contingere sine verbo externo hominibus per ipsorum praeparationes et opera. Vgl. Apol. A. C. p. 268.

Cat. mai. p. 426. Dei verbum thesaurus ille et gaza est pretiosissima, quae omnia sanctificat, cuius adminiculo etiam ipsi sancti omnes sanctimoniam consecuti sunt. Iam quacunque hora verbum dei docetur, auditur, legitur, consideratur aut repetitur memoria, ea huius tractatione audientis persona, dies et opus sanctificatur, non externi quidem operis gratia, sed propter verbum, quo omnes nos sancti reddimur et efficimur. lb. p. 502. Qui (spiritus s.) quotidie nos divini verbi praedicatione attrahit et adsciscit fidemque impertit, auget atque corroborat, per verbum illud et remissionem peccatorum, ut nos prorsus per omnia sanctos faciat, id quod iam per verbum in fide exspectamus.

A. Sm. p. 331. Constanter tenendum est, deum nemini spiritum vel gratiam suam largiri nisi per verbum et cum verbo externo et praecedente, ut ita praemuniamus nos adversum enthusiastas i. e. spiritus, qui iactitant se ante verbum et sine verbo spiritum habere.

-

F. C. p. 670. Praedicatio verbi dei et eiusdem auscultatio sunt sp. s. instrumenta, cum quibus et per quae efficaciter agere et homines ad deum convertere atque in ipsis et velle et perficere operari vult. Vgl. p. 671. Per praedicationem et auditionem verbi deus operatur, emollit corda nostra trahitque hominem cet. Etsi autem utrumque, tum concionatoris plantare et rigare, tum auditoris currere et velle frustra omnino essent neque conversio sequeretur, nisi s. s. virtus et operatio accederet, qui per verbum praedicatum et auditum corda illuminat et convertit, ut homines verbo credere et assentiri possint: tamen neque concionator neque auditor de hac sp. s. gratia et operatione dubitare debent. p. 818. Ad conciones itaque sacras miseri peccatores conveniant, verbum dei accurata diligentia audiant neque dubi

« ÖncekiDevam »