Sayfadaki görseller
PDF
ePub

tent, quin pater eos ad filium suum sit pertracturus. Spiritus enim sanctus virtute sua ministerio adesse et per illud ad hom. salutem vult operari. Et hic est tractus ille patris, de quo sacrae lit. loquuntur.

Ib. P. 581. Reiicimus enthusiastarum errorem, qui fingunt, deum immediate absque verbi dei auditu et sine sacramentorum usu homines ad se trahere, illuminare, iustificare et salvare.

Conf. Helv. II. cap. 1. Cum hodie dei verbum per praedicatores legitime vocatos annuntiatur in ecclesia, credimus, ipsum dei verbum annuntiari et a fidelibus recipi, neque aliud dei verbum vel fingendum vel coelitus esse exspectandum. Neque arbitramur, praedicationem illam externam tanquam inutilem ideo videri, quoniam pendeat institutio verae religionis ab interna spiritus illuminatione. Quanquam enim nemo veniat ad Christum, nisi trahatur a patre coelesti ac intus illuminetur per spiritum, scimus tamen, deum omnino velle praedicari verbum dei, etiam foris. Equidem potuisset per spiritum suum sanctum aut per ministerium angeli absque ministerio sancti Petri instituisse Cornelium in Actis deus, ceterum reiicit hunc nihilominus ad Petrum. Agnoscimus interim, deum illuminare posse homines etiam sine externo ministerio, quos et quando velit, id quod eius potentiae est 1). Nos autem loquimur de usitata ratione instituendi homines, et praecepto et exemplo tradita nobis a deo. cap. 18. Credamus, deum verbo suo nos docere foris per ministros suos, intus autem commovere electorum suorum corda ad fidem per - spir. s.

Conf. Belg. art. 24. Credimus, veram fidem per auditum verbi dei et sp. sancti operationem homini insitam eum regenerare.

Cat. Heidelb. Fr. 65. Woher kommt der (seligmachende) Glaube? Der heil. Geist wirkt denselben in unsern Herzen durch die Predigt des heil. Evangeliums u. bestätigt ihn durch den Brauch der heil. Sacramente. Vgl. 67. (u. Parei Corp. doctr. p. 355. 367 sqq.).

[ocr errors]

Gegen die Enthusiasten s. Calvin institut. 1, 9. u. über das verbum dei als Mittel der Berufung 3, 24. u. Heidegger corp. 21, 15. Wyttenbach theol. dogmat. II. p. 825.

Conf. Remonstr. 17, 2. Efficitur et perficitur vocatio per praedicationem evangelii eique adiunctam virtutem spiritus sancti. 8. Spiritus s. omnibus et singulis, quibus verbum fidei ordinarie praedicatur, tantum gratiae confert, aut salutem conferre paratus est, quantum ad fidem ingenerandum et ad promovendum suis gradibus salutarem ipsorum conversionem sufficit.

Apol. Conf. p. 159. b. Verba: quibus verb.

praedicatur addita sunt a Remonstrantibus, ut significarent, se extraordinarias dei vocationes in computum hunc recensere nolle, in quibus fieri potest, ut deus excellentiore et nobiliore aliqua virtute quosdam vocatos dignetur, inpr. eos, quorum opera ad aliorum hominum conversionem uti vult. Vgl. Limborch theol. christ. 4, 13. 29.

Von Seiten der Socinianer gehören hieher zuerst die Stellen des Catech. Racov., wo zur Besserung des Menschen ein duplex auxilium dei unterschieden wird, ein exterius, bestehend in den promissis et minis N. T. u. ein interius, cum deus in cordibus fidelium quod promisit magis magisque per sp. s. inscribit et obsignat; denn diese Wirkung des heil. G. hat nicht nur jenen Inhalt des göttl. Worts zum Gegenstande, sondern knüpft sich an denselben an. Sodann muss aber auch in Betracht gezogen werden, was Cat. Racov. p. 251. von dem perpetuo dono sp. s. gelehrt wird: est eiusmodi dei afflatus, quo animi nostri vel uberiore rerum div. notitia vel spe vitae aet. certiore atque adeo gaudio ac gustu quodam futurae felicitatis ac singulari ardore complentur. Spem vitae aet, concipimus quidem per ipsam evangelii praedicationem; veruntamen ad inserendam animis nostris firmiorem et certiorem spem videtur. requiri, ut ea promissio, exterius per evang. proposita, interius a deo in cordibus nostris per sp. s. obsignetur. Dass diese ordentliche u. regelmässige Einwirkung des göttl. Geistes eine ausserordentliche auf einzelne Menschen nicht ausschliesse, versichert Ostorodt Unterricht. c. 34. S. 285. ausdrücklich.

1) Hiernach würde eine ausserordentliche Erleuchtung Einzelner durch den heil. Geist unmittelbar auch in der Kirche denkbar sein. Luther leugnet aber auch diese ab und führt sogar die Inspiration der Propheten auf das verbum vocale zurück A. Sm. p. 333. S. dagegen Baumgarten Polemik III. 60. und Apol. Conf. Remonstr. p. 159. b.

[In den Confessionen der Mennoniten kommen keine ausdrücklichen Belehrungen über das Wort Gottes als Gnadenmittel vor, doch kann verglichen werden, was Ris Confess. 20. vom Glauben sagt, er sei certissima cognitio s. scientia per gratiam dei ex sacra scriptura acquisita.]

S. oben S. 86 f.

c. Quäkerische Symbole.

Anmerk. 1. Ueber die Art der Verbindung der göttlichen Kraft mit dem Worte Gottes erklären sich die symbol. Bücher nicht näher; was diesfalls von luther. Theologen vorgetragen worden ist, sind dogmatische Hypothesen, welche wir der Dogmengeschichte überlassen. Gegen die Particularisten, welche die Kraft des heil. Geistes, weil nur in den electis wirkend, von dem Worte G. als ein besonderes Element schieden (Calvin institut. 4, 14. 10 sq.), behauptet der Arminianismus ein Ungetrenntsein des Wt. G. u. des h. Geistes Apol. Conf. Rem. p. 159. Limborch theol. christ. 4, 12. Externa vocatio dei fit per externum dei verbum vel- ore. prolatum vel scripto traditum. Interna vocatio est, quae fit per spir. dei, qui in corda hominum influens ea movet, excitat et exstimulat, ut vocationi externae per verbum factae obtemperent. Haec autem int, vocatio non est virtus sp. seorsim operans a verbo, sed per verbum et verbo semper inest, adeo ut revera una eademque sit vocatio, sed quae secundum diversos respectus vocatur externa et interna. Quia enim spir. nunquam operatur absque verbo neque verbum unquam destitutum est spiritu, hinc qui verbo vocantur, etiam spiritu, quantum ad conversionem et fidem sufficit, donantur. Non dicimus duas esse (verbi et spiritus) actiones specie distinctas, sed unam eandemque actionem, quoniam verbum est spiritus, h. e. spiritus verbo inest verbumque propterea spiritualem nos convertendi vim habet. Et quaecunque hic sit spiritus actio, ea alia non esse videtur, quam sensus ex verbo percepti validior in mente hominis impressio, quo et dé officio suo et magnitudine ac certitudine divinorum promissorum plenius persuasus excitatur ad fidem et perpetuum sanctimoniae studium. Gleicher Weise haben die ältern luther. Theologen nach einem richtigen Tacte behauptet, spiritum s. cum verbo dei indiyulse coniunctum esse u. dies zugleich gegen Schwenkfeld u. Weigel, wie gegen Rathmann u. seine Anhänger vertheidigt s. Hollaz Examen p. 986 sqq. Walch Religionsstreit. d. luth. Kirche IV. 596 ff. Schubert theol. polem. IV. 811 sqq.

Anmerk. 2. Die protestant. Symbole, indem sie die durch das Wort Gottes bewirkte Besserung in ihrer Art und Fortschreitung betrachten, scheiden nicht nur die beiden Bestandtheile des göttlichen Worts, Gebote und Verheissung, und nennen den Inbegriff der erstern Gesetz ), den der letztern Evangelium 2), sondern bestimmen auch den Einfluss, welchen beide auf die Bekehrung, und den Werth, welchen das Gesetz für die bereits Wiedergebornen habe, wozu die Lutherischen durch die antinomistischen Streitigkeiten (Baumgarten Polem. III. 237 ff. Planck Gesch. d. prot. Lehrbegr. V. I. S. 1 ff.) veranlasst wurden.

Apol. A. C. p. 60. Universa scriptura in hos duos locos praecipuos distribui debet, in legem et promissiones. Alias enim legem tradit, alias tradit promissionem de Christo, videlicet, cum aut promittit Christum venturum esse et pollicetur propter eum remissionem peccatorum, iustificationem et vitam aeternam, aut in evangelio Christus, postquam apparuit, promittit remissionem peccatorum, iustificationem et vitam aeternam. Vocamus autem legem in hac disputatione decalogi praecepta, ubicunque illa in scripturis leguntur; de ceremoniis et iudicialibus legibus Moisi in praesentia nihil loquimur.

Ib. p. 170. Haec sunt duo praecipua opera dei in hominibus, perterrefacere et iustificare ac vivicare perterrefactos. In haec duo opera distributa est universa scriptura. Altera pars lex est, quae ostendit, arguit et condemnat peccata. Altera pars evangelium, hoc est promissio gratiae in Christo donatae, et haec promissio subinde repetitur in tota scriptura, primum tradita Adae, postea patriarchis, deinde a prophetis illustrata, postremo praedicata et exhibita a Christo inter Judaeos, et ab apostolis sparsa in totum mundum. Vgl. p. 67. 166. 3).

A. Sm. p. 319 sq. Praecipuum officium et évéoyau legis est, ut peccatum originale et omnes fru

1) Die Grundlage des Gesetzes, der Inbegriff der göttl. Gebote, ist der Decalogus Apol. A. C. p. 60. Helv. II. c. 12. vgl. Baumgarten Polemik III. 226 ff. Ueber die Abtheilung derselben, in 10 einzelne Gebote besteht zwischen Lutheranern u. Reformirten (Calvin instit 2, 8. 12. u. 50.) dieselbe Differenz, wie zwischen der römischen u, griechischen Kirche, und sie ist in den symbol. Katechismen ausgedrückt worden 8. Baumgarten a. a. O. III. 250 fr. Gegen die röm. u. luther. Abtheilung erklärt sich umständlich Catech. Racov. p. 176 sq.

[ocr errors]

2) Dies die herrschende und symbolisch gewordene Scheidung und Benennung. Kaum in Betracht kommt, dass Luther im grossen Catech. praecepta u. fides statt lex u. evangelium sagt (p. 503) und vereinzelt steht die Benennung lex für das ganze alte Test. (einschliesslich der Verheissungen) A. Sm. p. 318 sq.

3) Nicht Widerspruch hiegegen, sondern ein anderer Sprachgebrauch ist es, wenn Apol. p. 71. 165. dem Evangelium das arguere peccata zugeschrieben wird. Doch wurde diese Ausdrucksweise, welche in der Conf. A. var. 4. u. 5. wiederholt ist, eine Veranlassung mit, diesen veränderten Text der Conf. in Misscredit zu bringen.

ctus eius revelet et homini ostendat, quam horrendum in modum natura eius lapsa sit et funditus ac totaliter depravata, ita ut lex ei dicat, hominem nec habere nec curare deum et adorare alienos deos, id quod antea et sine lege homo non credidisset. Hac ratione perterrefit, humiliatur, prosternitur, desperat de se ipso, et anxie desiderat auxilium nec scit, quo fugiat, incipit irasci deo et obmurmurare prae impatientia. Hoc officium legis retinetur in N. T., et in eo exercetur. Huic officio Novum Test. statim adiungit consolationem et promissionem gratiae evangelii, cui credendum est.

F. C. p. 592. Credimus, legem esse proprie doctrinam divinitus revelatam, quae doceat, quid iustum deoque gratum sit; quae etiam quicquid peccatum est et voluntati divinae adversatur, redarguat. Quare, quicquid exstat in sacris literis, quod peccata arguit, id revera ad legis concionem pertinet. Evangelion vero proprie doctrinam esse censemus, quae doceat, quid homo credere debeat, qui legi dei non satisfecit et idcirco per eandem damnatur, videlicet, quod illum credere oporteat,- Jesum Christum omnia peccata expiasse atque pro iis satisfecisse et remissionem peccatorum, iustitiam coram deo consistentem et vitam aeternam, nullo interveniente peccatoris illius merito, impetrasse. Cum autem vocabulum (evangelii) non semper in una eademque significatione in sacra scriptura usurpetur, docemus et confitemur, si vocabulum (evangelii) de tota Christi doctrina accipiatur, quam ipse in ministerio suo (quemadmodum et eius apostoli) professus est (in qua significatione Mrc. 1, (15.) et Act. 20, 24. vox illa usurpatur) recte dici et doceri, evangelium esse concionem de poenitentia et remissione peccatorum.

Ib. p. 593., Etsi concio illa de passione et morte Christi, filii dei, severitatis et terroris plena est, quae iram dei adversus peccata ostendit, unde demum homines ad legem dei propius adducuntur, postquam velum illud Moisis ablatum est, ut tandem exacte agnoscant, quanta videlicet dominus in lege sua a nobis exigat, quorum nihil nos praestare possumus, ita ut universam nostram iustitiam in solo Christo quaerere oporteat: tamen, quam diu nobis Christi passio et mors iram dei ob oculos ponunt et hominem perterrefaciunt, tam diu non sunt proprie concio evangelii, sed legis et Moisis doctrina, et sunt alienum opus Christi, per quod accedit ad proprium suum officium, quod est, praedicare de gratia dei, consolari et vivificare. Haec propria sunt praedicationis evangelicae.

-

Ib. p. 595. Credimus, etsi vere in Christum credentes et sincere ad deum conversi a maledictione et coactione legis per Christum liberati sunt, quod ii tamen propterea non sint absque lege, quippe quos filius dei eam ob causam redemit, ut legem dei diu noctuque meditentur atque in eius observatione sese assidue exerceant. Credimus, concionem legis non modo apud eos, qui fidem in Christum non habent et poenitentiam nondum agunt, sed etiam apud eos, qui vere in Christum credunt, vere ad deum conversi et renati et per fidem iustificati sunt, sedulo urgendam esse. Etsi enim renati et spiritu mentis suae renovati sunt, tamen regeneratio illa et renovatio in hac vita non est omnibus numeris absoluta, sed duntaxat inchoata. Et credentes illi spiritu mentis suae perpetuo luctantur cum carne, hoc est cum corrupta natura, quae in nobis ad mortem usque haeret. Et propter veterem Adamum, qui adhuc in hominis intellectu, voluntate et in omnibus viribus eius infixus residet, opus est, ut homini lex dei semper praeluceat, ne quid privatae devotionis affectu in negotio religionis confingat et cultus divinos verbo dei non institutos eligat; item, ne vetus Adam pro suo ingenio agat, sed potius contra suam voluntatem, non modo admonitionibus et minis legis, verum etiam poenis et plagis coerceatur, ut spiritui obsequatur seque ipsi captivum tradat.

Ad hunc modum una eademque lex est manetque, immota videlicet dei voluntas, sive poenitentibus sive impoenitentibus, renatis aut non renatis proponatur. Discrimen autem, quoad obedientiam, duntaxat in hominibus est: quorum alii non renati legi obedientiam qualemcunque a lege requisitam praestant, sed coacti et inviti id faciunt (sicut etiam renati faciunt, quatenus adhuc carnales sunt); credentes vero in Christum, quatenus renati sunt, absque coactione, libero et spontaneo spiritu talem obedientiam praestant, qualem alias nullae quantumvis severissimae legis comminationes extorquere possent.

Conf. Helv. II. c. 13. Evangelium opponitur legi. Nam lex iram operatur et maledictionem annuntiat, evangelium vero gratiam et benedictionem praedicat. Quamvis patres nostri in scripturis prophetarum habuerint evangelium, per quod et salutem in Christo per fidem consecuti sunt, evangelium tamen proprie illud dicitur laetum et felix nuntium, quo nobis primum per Joannem baptistam, deinde per ipsum Christum dominum, postea per apostolos eius apostolorumque successores praedicatum est, mundo deum iam praestitisse, quod ab exordio mundi promisit, ac misisse, imo donavisse nobis filium unicum, et in

.

hoc reconciliationem cum patre, remissionem peccatorum, omnem plenitudinem et vitam aeternam. Historia ergo descripta a quatuor evangelistis, explicans quomodo haec sint facta vel adimpleta a Christo, quae docuerit et fecerit Christus, et quod in ipso credentes omnem habent plenitudinem, recte nuncupatur Evangelium. Praedicatio item et scriptura apostolica, qua nobis exponunt apostoli, quomodo nobis à patre datus sit filius et in hoc vitae salutisque omnia, recte dicitur doctrina evangelica, sic ut ne hodie quidem, si sincera sit, adpellationem tam praeclaram amittat. Ib. 12. Docemus, legem non datam esse hominibus, ut eius iustificentur observatione, sed ut ex eius indicio infirmitatem potius, peccatum atque condemnationem agnoscamus, et de viribus nostris desperantes, convertamur ad Christum in fide. Hactenus itaque abrogata est lex dei, quatenus nos amplius non damnat, nec iram in nobis operatur. Sumus enim sub gratia, et non sub lege. Attamen legem non ideo fastidientes reiicimus. Meminimus enim verborum domini dicentis: non veni legem et prophetas solvere, sed implere (Mt. 5, 17.). Scimus, lege nobis tradi formulas virtutum atque vitiorum; scimus, scripturam legis, si exponatur per evangelium, ecclesiae esse utilem, et idcirco eius lectionem non exterminandam essè ex ecclesia.

[ocr errors]
[ocr errors]

Conf. Gall. art. 23. Credimus, omnes legis figuras adventu Jesu Christi sublatas esse, quamvis earum veritas et substantia nobis in eo constet, in quo sunt omnes impletae. Legis tamen doctrina et prophetis nobis utendum est, tum ad vitam nostram formandam, tum ut eo magis in promissionibus evangelicis confirmemur. Aehnlich Conf. Belg. art. 25. Conf. Hungar. (Czenger.) p. 157. Lex ad peccata arguenda et evangelium propter annunciandam remissionem peccatorum praedicandum est. Neque enim poenitentia praedicari potest neque peccata argui possunt sine lege. Vgl. noch über den Nutzen u. die Verbindlichkeit des (mos. Sitten-) Gesetzes für Christen Calvin instit. 2, 7. 14. Art. Angl. 7. [Dass und warum die Particularisten das Evangelium des N. T. nicht Gesetz genannt wissen wollen, zeigt die Apol. Conf. Remonstr. p. 143. a.]

Die Socinianer, welchen das Judenthum, wie das Christenthum, eine durch göttl. Verheissungen unterstützte Gesetzgebung ist, hätten in der Bibel gleich den Protestanten Gesetz u. Evangelium unterscheiden können, aber sie mochten die Verheissungen nicht auf gleiche Linie mit den Geboten stellen u. bedienen sich daher der Wörter Gesetz u. Evangelium für das A. u. N. T. vergl. F. Socin Opp. II. p. 106 sqq. Ostorodt Unterricht. 146 ff. Auch die Arminianer befolgen diesen Sprachgebrauch Curcell. rel. christ. institut. 5, 16. 14 sqq. Limborch theol. chr. 3, 17. 20 sqq. Unter den Katholiken erklärt sich Bellarmin iustific. 4, 2., um,die necessitas bonorum operum ad salutem zu retten, gegen die protestantische Unterscheidung zwischen Gesetz und Evangelium, und sucht cap. 3. u. 4. diese Begriffe anders zu bestimmen. Dagegen schliesst sich Plato Catech. S. 49. den Protestanten an.

14.

Sacramente überhaupt.

1. Differenz punkt.

Mit Ausschluss der Quäker, welche dem Aeussern in der Religion feind, Alles auf das Leben im Geiste u. dessen einzige Quelle, das innere Licht zurückführen, feiern sämmtliche christliche Religionsparteien gewisse von Christus eingesetzte heilige Handlungen, weichen aber, was zuerst die Bestimmung derselben betrifft, darin von einander ab, dass die Katholiken, Griechen und Protestanten sie als eigentliche Gnadenmittel') betrachten 2); die Arminianer, Mennoniten u. Socinianer aber diesen Gesichtspunkt aufgeben. Es finden nämlich letztere, die (ältern) Socinianer, in den Sacramenten (welche sie aber lieber cerimo

1). In der Conf. Belg. art. 33. heisst es ausdrücklich von den Sacramenten: per quae ceu media deus virtute spiritus s. in nobis operatur.

2) Die Auffassung der Sacram. als Bekenntnisszeichen ist hierbei nicht ausgeschlossen, tritt aber hinter die Bestimmung derselben als Gnadenmittel zurück A. C. p. 13. Apol. p. 144. Helv. II. c. 19. Árt. Angl. 25.

1

niae nennen) nur äussere, zunächst den christl. Glauben beurkundende Gebräuche (praecepta cerimonialia Christi), bei welchen der Christ nicht als etwas empfangend, sondern als etwas leistend erscheint ). Den Arminianern u. Mennoniten aber sind die Sacr. Zeichen nicht blos des christlichen Bekenntnisses, sondern zugleich der von Gott verheissenen Gnade, welche als solche moralisch auf das Gemüth wirken.

[blocks in formation]

Begriff und Ausdruck Sacrament verwerfen die Quäker; nihil aliud, sagt Barclai. Apol. 12, 2., hereditatis nostrae signaturam et arrhabonem nominat scriptura praeter spiritum dei. Ueber die beiden gewöhnlich so genannten Sacramente vgl. den Catech. der Quäker cap. 11., wo die Taufe Christi als eine Taufe mit dem heil. Geist von der Wassertaufe Johannis unterschieden (Mt. 3, 11.) und aus Rom. 14, 17. Col. 2, 16-22. erwiesen wird, dass das Abendmahl nicht fortdauern sollte.

Ueber die Taufe insbesondre s. Barclaii thes. 12. Sicut unus est deus et una fides, ita et unum baptisma, non quo carnis sordes abiiciuntur, sed stipulatio bonae conscientiae apud deum per resurrectionem Jesu Christi, et hoc baptisma est quid sanctum et spirituale, scilicet baptisma spiritus et ignis, per quod consepulti sumus Christo, ut a peccatis abluti et purgati novam vitam ambulemus. Dazu den Commentar §. 6. Qui baptismum aquae necessariam christianae rel, institutionem faciunt, quae pura et spiritualis est et minime cerimonialis, novi foederis dispensationi derogant et rursus pro parte legales ritus et cerimonias constituunt, quarum hic baptismus seu aquae lavatio una erat.

Ueber das Abendmahl thes. 13. Communio corporis et sanguinis Christi est quid spirituale et internum. h. e. participatio carnis et sanguinis Christi, qua homo interior quotidie nutritur in cordibus eorum, quibus Christus inhabitat, cuius rei fractio panis per Christum cum discipulis erat figura, qua aliquando in ecclesia etiam utebantur illi, qui rem figuratam receperunt, imbecillium causa: sicut abstinere a rebus strangulatis et a sanguine, lavare invicem pedes, infirmos oleo unguere, quae omnia iussa sunt non minore auctoritate et solennitate, quam priora illa duo (Taufe und Abendmahl), sed cum tantum fuerint umbrae meliorum, illis cessant, qui substantiam assecuti sunt. Und im Commentar §. 3. p. 292. Coena domini et participatio carnis et sanguinis eius nullo modo limitatur ad ceremoniam frangendi panis vel bibendi vini statutis temporibus, sed realiter et vere possidetur, quandocunque anima introvertitur ad lumen domini et sentit et participat de coelesti vita, qua homo interior nutritur, quod saepe cognoscitur et fruuntur fideles omni tempore.

2. Begriffsbestimmungen der Sacramente aus kathol., griech. und protest. Symbolen. Conc. Trident. sess. 7. Sacramenta, per quae omnis vera iustitia vel incipit vel coepta augetur vel amissa reparatur.

Cat. Rom. 2, 1. 11. Ut explicatius quid sacramentum sit declaretur, docendum erit, rem esse sensibus subiectam, quae ex dei institutione sanctitatis et iustitiae tum significandae tum efficiendae vim habet: ex quo sequitur, ut facile quivis possit intelligere, imagines sanctorum, cruces et alia id genus, quamvis sacrarum rerum signa sint, non ideo tamen sacramenta dicenda esse.

Conf. orthod, pag. 155. Τὸ μυστήριον (Sacrament) εἶναι μία τελετὴ ἡ ὁποία ἀποκάτω εἰς κάτ ποιον εἶδος ὁρατὸν εἶναι αἰτία καὶ φέρει εἰς τὴν ψυχὴν τοῦ πιστοῦ τὴν ἀόρατον χάριν τοῦ θεοῦ· διαταχθὲν ὑπὸ τοῦ κυρίου ὑμῶν, δι ̓ οὗ ἕκαστος τῶν πιστῶν τὴν θείαν χάριν λαμβάνει.

1) So Zwingli de vera et falsa rel. (Opp. III. pag. 231.). Sunt sacramenta signa vel ceremoniae (pace tamen omnium *dicam sive neotericorum sive veterum), quibus se homo ecclesiae probat aut candidatum aut militem esse Christi, redduntque ecclesiam totam potius certiorem de tua fide quam te. Si enim fides tua non aliter fuerit absoluta, quam ut signo ceremoniali ad confirmationem egeat, fides non est: fides enim est, qua nitimur misericordiae dei inconcusse, firmiter et indistracte, ut multis locis Paulus habet. Etwas anders lautet die Definition eines Sacraments in der Fidei ratio ad Carolum imp.: Credo, omnia sacramenta tam abesse, ut gratiam conferant, ut ne offerant quidem aut dispensent. Credo, sacramentum esse sacrae rei, h. e. factae gratiae signum. Es ist aber dies mit obiger Bestimmung wohl vereinbar, zeigt jedoch wieder, dass Z. in den Sacr. keine Gnadenmittel sah u. weit entfernt von der Behauptung der A. C. war: per sacramenta, tanquam per instrumenta, donari spiritum

sanctum.

« ÖncekiDevam »