Sayfadaki görseller
PDF
ePub

A. C. p. 13. Sacramenta instituta sunt, non modo ut sint notae professionis inter homines, sed magis ut sint signa et testimonia voluntatis dei erga nos ad excitandam et confirmandam fidem in his, qui utuntur, proposita. Apol. A. C. p. 200. Sacramenta vocamus ritus, qui habent mandatum dei et quibus addita est promissio gratiae. Ib. p. 253. Sacramentum est cerimonia vel quo deus nobis exhibet hoc, quod offert annexa cerimoniae promissio. Vgl. p. 267.

opus, in

Conf. Helv. I. art. 20. Asserimus, sacramenta non solum tesseras quasdam societatis chr., sed et gratiae div. symbola esse, quibus ministri domino ad eum finem, quem ipse promittit, offert et efficit, cooperentur.

[ocr errors]

Conf. Helv. II. c. 19. Sunt sacramenta symbola mystica vel ritus sancti aut sacrae actiones a deo ipso institutae, constantes verbo suo, signis et rebus significatis, quibus in ecclesia summa sua beneficia homini exhibita retinet in memoria et subinde renovat, quibus item promissiones suas obsignat et quae ipse nobis interius praestat, exterius repraesentat ac veluti oculis contemplanda subiicit, adeoque fidem nostram, spiritu dei in cordibus nostris operante, roborat et auget: quibus denique nos ab omnibus aliis populis et religionibus separat sibique soli consecrat et obligat, et quid a nobis requirat, significat. Sacr. sunt rerum sacrarum symbola mystica, et signa et res significatae inter se sacramentaliter coniunguntur, coniunguntur, inquam, vel uniuntur per significationem mysticam et voluntatem vel consilium eius, qui sacramenta instituit.

Art. Angl. 25. Sacramenta a Ch. instituta non tantum sunt notae professionis Christianorum, sed certa quaedam potius testimonia et efficacia signa gratiae atque bonae in nos voluntatis dei, per quae invisibiliter ipse in nos operatur nostramque fidem in se non solum excitat, verum etiam confirmat. Conf. Scot. art. 21. (Confitemur) sacramenta non tantum visibiliter inter populum dei et eos qui extra foedus sunt, distinguere, sed etiam fidem suorum filiorum exercere; et participationem eorundem sacramentorum in illorum cordibus certitudinem promissionis eius et felicissimae illius coniunctionis, unionis et societatis, quam electi cum Ch. habent, obsignare.

[ocr errors]

Conf. Gall. art. 34. Credimus, adiuncta esse verbo sacramenta amplioris confirmationis causa, gratiae dei nimirum pignora et tesseras, quibus infirmae et rudi fidei nostrae subveniatur. Fatemur enim, talia esse signa haec exteriora, ut deus per illa sancti sui spiritus virtute operetur, ne quidquam ibi frustra nobis significetur.

Heidelb.Cat. Fr. 66. Sacramente sind sichtbare heilige Wahrzeichen u. Siegel, von Gott dazu eingesetzt, dass er uns durch den Brauch derselben die Verheissung des Evangeliums, desto besser zu verstehen gebe u. versiegle: nämlich dass er uns von wegen des einigen Opfers Christi Vergebung der Sünden u. ewiges Leben aus Gnaden schenke.

Catech. Genev. p. 519. Sacramentum est externa divinae erga nos benevolentiae testificatio, quae visibili signo spirituales gratias figurat ad obsignandas cordibus nostris dei promissiones, quo earum virtus melius confirmetur. Vim et efficaciam sacramenti non in externo elemento inclusam esse existimas, sed totam a spiritu dei manare? Sic sentio, nempe, ut virtutem suam exercere domino placuerit per sua organa, quem in finem ea destinavit.

Die Lehre der reform. Symbole über Natur u. Bestimmung der Sacramente weicht nach Obigem von der lutherischen in keinem wesentlichen Stücke ab, wie sehr auch reform. Dogmatiker den Begriff eigentlicher Gnadenmittel an den Sacramenten zurückstellen mögen. Die Sacramente sind nach den Symbolen, auch den helvetischen, 1) symbola mystica; wäre eine bloss moral. Wirkung derselben gemeint, worin läge dann das Geheimnissvolle? 2) es sind von Gott eingesetzte Zeichen seiner Gnade, mithin mehr als blosse moralische Vergegenwärtigungen des Himmlischen; solche konnte auch die Kirche einführen; 3) es sind Zeichen dessen, was der heil. Geist innerlich wirkt, Zeichen u. Wirkung trifft zusammen, obschon auf unbegreifliche Weise (Conf. Belg. art. 35.), ja nach Helv. II. sind symbola et res significatae sacramentaliter durch Gott verbunden oder vereinigt. Und Declar. Thorun. 2, 6. redet von einem exhibere gratiam mediantibus illis signis und von einer vera et infallibilis rerum promissarum modo ipsis convenienti et proprio exhibitio. Die Conf. Gall. art. 37. aber sagt: deum nobis reipsa i. e. vere et efficaciter donare, quidquid sacramentaliter figurat ac proinde cum signis coniungimus veram possessionem ac fruitionem eius rei, quae ibi nobis offertur. Hierzu nehme man noch, was Conf. Helv. II. c. 19. steht: sacramenta verbo, signis et rebus significatis constantia manent vera et integra sacramenta, non tantum significantia res sacras sed deo offerente etiam res significatas, tametsi increduli res oblatas non percipiant. Dass die obsignatio, wie es diese Symbole gern nennen, nicht eben beim Empfange der Zeichen geschehe, sagt keine Stelle ausdrücklich; übrigens wer mit dem Glauben, dass durch die Zeichen Gott selbst zu ihm rede, das Sacrament geniesst, trägt ja schon etwas anderes, als blosse moralische Wirkung davon. S. noch Consens. Tigur, No. 6-9.

Anmerk. 1. Obschon die Sacramente Katholiken u. Protestanten Gnadenmittel sind, so weichen beide Parteien doch wieder in Bestimmung der Gnade, welche die Sacramente vermitteln, ab, indem die Protestanten, ihren anderweiten Lehrsätzen gemäss, die Gnade der Sündenvergebung durch die Sacr. dargeboten werden lassen, die subjective Wirkung dieser letztern also in die Belebung und Stärkung des Glaubens setzen (Apol. C. A. p. 200. 267. 268. Helv. II. c. 19.), die Katholiken aber die Sacr. überhaupt als Kanäle, durch welche die heiligende und gerechtmachende Gnade in ihrer reichen Mannigfaltigkeit (man denke an das Sacr. des Altars, der Busse, der Ehe, der Ordination!) zufliesse, betrachten. Diese Differenz spricht negativ Conc. Trid. sess. 7. can. 5. de sacr. aus: Si quis dixerit, sacramenta propter solam fidem nutriendam instituta fuisse, anath, sit. das Positive aber s. Catech. Rom. 2, 1. 11. a. 14. vgl. Bellarmin de sacram. 2, 2. u. 8. Becani manuale controvers. I. p. 173. Indess hat die kathol. Polemik, auch die neueste, jene Aussprüche der symbol. Bücher oft dahin gemissdeutet, als ob der Protestantismus alle Wirkung der Sacr. schlechthin nur auf Befestigung des Glaubens bezöge. Aus dem Glauben erwächst aber die Heiligung in nothwendiger, unmittelbarer Folge: wird der Glaube gestärkt, so ist schon hiermit auch die Gnade der Heiligung gewährt; überdies weisen die Symbole ausdrücklich auf die innerlich erneuernde und heiligende Gnade bei den Sacr. hin (Catech. mai. p. 543 sq. Conf. Wirtemb. p. 109. s. überh. unt. 15, 2.), nur konnten sie eine solche Gnade nicht anders denken, als aufgenommen von einem gläubigen, durch ein lebendiges Gottvertrauen belebten Gemüth (Luther Opp. Jen. III. p. 287.), darum ist ihnen jedes Sacrament zunächst Stärkung des Glaubens s. Baur Gegensatz S. 239 ff. Anmerk. 2. Wie sich die Gnadenwirkung in den Sacramenten zu den sacramentirlichen Elementen verhalte, bestimmen die Symbole nirgends näher. Doch ist in den reform. Confessionen nicht undeutlich der heil. Geist, welcher das durch die Elemente Abgebildete im Gemüth wahr macht, als eine selbstständige, aber mit der äussern sacram. Handlung vermöge der Einsetzung in Verbindung tretende Kraft bezeichnet u. es soll unstreitig das ausgedrückt werden, was Calvin institut. 4, 14. 9. u. 17. lehrt. Inniger setzt Luther in der Taufe Wasser und Wort Gottes (durch letzteres wird das Taufwasser erst ein Sacrament u. Gnadenmittel) in Verbindung Cat. mai. 588. 539. Und diese Vorstellung (als Gegensatz gegen eine virtus sp. s. extrinsecus accedens, wie man die reform. Ansicht charakterisirt) ist bei den nachsymbol. lutherischen Dogmatikern die recipirte geworden vgl. Schubert institut. polem. III. p. 337 sqq. (analog der Vorstellung vom Verhältniss des heil. Geistes zum Worte Gottes s. ob. 13. Anm. 1.).

3. Socinianische Lehrsätze.

Diese s. unter Taufe u. Abendmahl. Wir merken hier nur an: 1) Nach Socins Grundsätzen über die Taufe in der Schr. de baptismo aquae hatte der Cat. Rac. in der ersten Ausg. nur ein praeceptum Ch. caerimoniale, nämlich das Abendmahl, aufgeführt und die Taufe anhangsweise, mehr negativ, abgehandelt. Da aber später die Socinianer sich rücksichtlich der Taufe mit den christlichen Hauptparteien mehr zu conformiren suchten, so wurde in der zweiten Ausg. des Catech. die T. als zweites Cärimonialgebot betrachtet u. es heisst (in der Ausg. v. 1684.) p. 228. actus externi religiosi s. ritus sacri in eccl. Chr. semper usurpati sunt baptismus et fractio panis, auch gehen die Fragen über die T. voraus. Auch in der Confess. p. 24. werden T. u. Abendm, mit einander zu den res sanctae, quarum communionem habere quisque debet, gezählt.—2) Gegen den Ausdruck sacramentum (als einen unbiblischen) vgl. Socin de bapt. aq. c. 14. p. 732. b. u. Ostorodt Unterricht, S. 330. S. auch Ziegler in Henke N. M. IV. 258. 3) Die Summa theol. Unitar. 3, 8. erweitert den Sacramentsbegriff in arminian. Weise, indem sie die Sacr. definirt als mutuae inter deum ac homines sacrae confoederationis tesserae; non enim sunt tantum testimonia obedientiae christ., sed etiam gratiae div. in nos collatae et conferendae signa.

4. Arminianische und Mennonitische Symbole.

Conf. Remonstr. 23, 1. Sacramenta cum dicimus, externas ecclesiae caeremonias seu ritus illos sacros ac solennes intelligimus, quibus veluti foederalibus signis ac sigillis visibilibus deus gratiosa beneficia sua in foedere praesertim evangelico promissa non modo nobis repraesentat et adumbrat, sed et certo modo exhibet atque obsignat, nosque vicissim palam publiceque declaramus ac testamur, nos promissiones omnes divinas vera, firma atque obsequiosa fide amplecti et beneficia ipsius iugi, et grata semper memoria celebrare velle. Vgl. Apol. Confess. p. 245. b.

Limborch theol. chr. 5, 66. 31. Restat, ut dicamus, deum gratiam suam per sacramenta nobis exhibere, non eam actu per illa conferendo sed per illa tanquam signa clara et evidentia eam repraesentando et ob oculos ponendo -tanquam praesentem, ut ita in signis istis tanquam in speculo quodam exhibitionem illam gratiae, quam deus nobis concessit, quasi conspiciamus. Estque haec efficacia nulla alia, quam obiectiva, quae requirit facultatem cognitivam rite dispositam, ut apprehendere possit illud, quod signum obiective menti offert. Operantur in nobis tanquam signa repraesentantia menti no

strae rem, cuius signa sunt. Neque alia in illis quaeri debet efficacia. Sic sacramentum confirmat fidem, quia magis persuadet, veram esse promissionem, cui confirmandae comparatum est, quia sigilli instar est, quo deus promissum suum verbo testatum visibili quodam signo confirmat nosque certos reddit, se nos foedere suo comprehendisse, seque a sua parte promissis staturum, si nos officio nostro non desimus. Nam licet in sacramento res, quae promittitur, futura spectetur, promissum tamen est praesens, et res futura ita spectatur, ut sacramentum ferme eam repraesentet. (Vorher §. 29 sq. hatte L. das contraremonstr. Dogma von der spiritualis perceptio rerum ipsarum widerlegt).

Ris Conf. art. 30. Sacramenta sunt externae visibilesque actionès et signa immensae benignitatis dei erga nos, nobis ex parte dei ob oculos ponentia internam spiritualemque actionem, quam deus per Christum exsequitur regenerando, iustificando, spiritualiter nutriendo. Nos vero quod attinet, iisdem confitemur religionem, poenitentiam, fidem et obedientiam nostram, Vergl. was art. 34. über die Wirkung des Abendmahls gesagt wird.

[ocr errors]

Den Sacramenten setzen die Mennoniten als einen von Christus vorgeschriebenen heil. Gebrauch das Fusswaschen an die Seite s. Conf. d. vereinigt. Friesen u. Deutsch. art. 13. u. Cornelis Bekenntn. art. 11. An ersterer Stelle wird das Fusswaschen nur hinsichtlich der Glaubensgenossen aus der Ferne vorgeschrieben. Es ist aber bekannt, dass die Friesen oder strengern Mennoniten bei der Abendmahlsfeier gegenseitig an einander die Fusswaschung vornehmen s. Hunzinger Kirchen- u. Schulwes. der Mennon. S. 82.

2. Differenzpunkt.

Solcher Sacramente zählt die katholische Kirche, die römische wie die griechische, sieben, nämlich Taufe, Firmelung, Abendmahl, Busse, letzte Oelung, Priesterweihe, Ehe; die protestantische aber (mit Einschluss der Arminianer) so wie die Mennoniten nur zwei, Taufe und Abendmahl. Doch legen die Katholiken nicht allen 7 Sacramenten gleiche Dignität bei.

[merged small][ocr errors]

der

Katholische u. griechische Symbole. Conc. Trid. sess. 7. sacram. can. 1. Si quis dixerit, sacramenta novae legis esse plura vel pauciora quam septem, videlicet baptismum, confirmationem, eucharistiam, poenitentiam, extremam unctionem, ordinem et matrimonium '), aut etiam aliquod horum septem non esse vere et proprie sacramentum: anathema sit.

Cat. Rom. 2, 1. 20. Cur neque plura neque pauciora (sacramenta) numerentur, ex iis etiam rebus, quae per similitudinem a naturali vita ad spiritualem transferuntur, probabili quadam ratione ostendi poterit. Homini enim ad vivendum vitamque conservandam et ex sua reique publicae utilitate traducendam haec septem necessaria videntur, ut scilicet in lucem edatur, augeatur, alatur, si in

Symbole.

Protestantische Symbole.

Die Catechismen Luthers u. die Conf. A. handelten nur 2 Sacramente, Taufe u. Abendmahl, ab, ohne die übrigen alle ausdrücklich aus der Zahl der Sacramente auszuschliessen 2). Nur die Busse als besonderes Sacrament wird Cat. mai. 549. verworfen: vides, baptismum aeque et virtute et significatione sua tertium quoque sacramentum comprehendere, quod poenitentiam appellare consueverunt, quae proprie nihil aliud est, quam baptismus aut eius exercitium. Melanchthons (Apol. p. 167.) Zugeständniss: Absolutio proprie dici potest sacramentum poenitentiae vgl. p. 159. hat keinen Einfluss auf die protest. Lehre u. Kirchenpraxis gehabt. Gegen die Siebenzahl der kathol. Sacramente s.:

Apol. C. A. p. 200. (Adversarii) iubent nos etiam septem sacramenta numerare. Nos sentimus

1) Bellarmin de sacram. in genere 2, 28. Nota, ordinem, quem servat concilium in sacramentis numerandis, non esse ordinem dignitatis, sed primo poni quinque, quae ad omnes pertinent, deinde duo, quae non ad omnes; et quidem in primis quinque servari ordinem temporis, quo ex natura sua sumi deberent.

2) Ueberhaupt polemisirt nur die Conf. Wirtemb. ausführlich gegen die fünf kathol. Sacramente. Reformirter Seits geschieht dies in der Declar. Thorun, 2, 6.

[merged small][ocr errors][merged small][merged small]

Conc. Trid. sess. 7. can. 3. Si quis dixerit, haec septem sacramenta ita esse inter se paria, ut nulla ratione aliud sit alio dignius, anath. sit. (Hierzu bemerkt Bellarmin de sacram, in genere 2, 28. Concilium praecipue intendit damnare errorem Lutheranorum de paritate baptismi et eucharistiae).

Cat. Rom. 2, 1. 22. Sacramenta non parem omnia et aequalem necessitatem aut dignitatem habent, atque ex iis tria sunt, quae, tametsi non eadem ratione, tamen prae ceteris necessaria dicuntur, baptismus, poenitentia, ordo; verum si dignitas in sacramentis spectetur, eucharistia sanctitate et mysteriorum numero ac magnitudine longe ceteris antecellit (s. über letzteres Conc. Trid. sess. 13. cap. 3.). Taufe u. Abendmahl werden von den Griechen als die Hauptsacramente betrachtet Plato Catech. p. 122. Jerem. in Actis Wirtemb. p. 240. Dagegen fügt Metroph. Critopulus c. 5. p. 72 sq. noch das Busssacrament hinzu und nennt alle drei tà noòs owτηolav ȧvayzała μvsýgia. Vgl. Heinecc. II. 239 f. Gegen Cyrill. Lucar., welcher in s. Conf. c. 15. sagt, dass nur 2 Sacr. von Christus eingesetzt u. überliefert seien, spricht sowohl des Cyrill. Berrhoeens, censura synod. p. 77. als Parthen. p. 127. das Anathema aus u. es ist an beiden Stellen kein Unterschied der Würde unter den 7 Sacramenten gemacht.

Protestantische Symbole.

praestandum esse, ne negligantur res et cerimoniae in scripturis institutae, quotcunque sunt. Nec multum referre putamus, etiamsi docendi causa alii numerant aliter, si tamen recte conservent res in scriptura traditas. Nec veteres eodem modo numeraverunt.

Conf. Helv. II. c. 19. Novi populi sacramenta sunt baptismus et coena dominica. Sunt qui sacramenta novi populi septem numerent. Ex quibus nos poenitentiam, ordinationem ministrorum, non papisticam quidem illam sed apostolicam, et matrimonium agnoscimus instituta esse dei utilia, sed non sacramenta. Confirmatio et extrema unctio inventa sunt hominum, quibus nullo cum damno carere potest ecclesia.

Conf. Gall. art. 35. Agnoscimus duo tantum sacramenta, toti ecclesiae communia cet.

Conf. Belg. art. 33. Sufficit nobis is sacramentorum numerus, quem Christus magister noster instituit: quae duo duntaxat sunt, nimirum sacramentum baptismi et sacrae coenae Jesu Christi. instituta sunt sacramenta, bapt. et coena domini. Artic. Angl. 25. Duo a Christo in evangelio Quinque illa vulgo nominata sacr. pro sacramentis evangelicis habenda non sunt, ut quae partim a prava apostolorum imitatione profluxerunt, partim vitae status sunt in scripturis quidem probati, sed sacramentorum eandem cum baptismo et coena dom. rationem non habentes, ut quae signum aliquod visibile seu cerimoniam a deo institutam non habeant. Vgl. Conf. Scot. art. 21. Cat. Heidelb. Fr. 68.

Auch die Arminianer erkennen Conf. 23, 2. nur zwei eig. Sacramente an, obschon sie andere heil, Gebräuche, z. B. Handauflegung bei Ordination u. Confirmation, Einsegnung der Ehe etc. beizubehalten gestatten, modo absit vana superstitio s. opinio divini cultus, item praecisae necessitatis cet. 27, 6. Dem widerspricht auch nicht Limborch, welcher theol. chr. 5, 77. die fünf den Katholiken eignen Sacramente weitläuftig bestreitet.

[ocr errors]

Was die Mennoniten anlangt, so weiss Ris Conf. art. 30 sqq. nur von 2 Sacramenten, dag. ist der Conf. der vereinigten Frisen u. Deutschen art. 13. das Fusswaschen nach Joh. 13. den Sacr. als ritus praeceptus beigefügt vgl. a Schyn. plen, deduct. p. 183.

Anmerk. Unter den 7 Sacramenten der kathol. Kirche sind drei, Taufe, Firmelung und Priesterweihe, welche einen unauslöschlichen Charakter in dem (der Seele des) Empfänger (character indelebilis) zurücklassen und daher unter keiner Bedingung wiederholt werden können Conc. Trid. sess. 7. sacr. can. 9. Cat. Rom. 2, 1. 30 sq. vgl. Bellarmin sacr. 2, 19-22, Auch die Protestanten verwerfen die Wiederholung der Taufe, ohne deshalb von diesem Sacramente einen character indelebilis herzuleiten s. Chemnit. Exam. Čoncil. Trid. 2, 1. 8. Baumgarten Polem. III. 288 ff.

3. Differenzpunkt.

Die Frage, wovon die Wirkung (nicht die Kraft) der Sacramente abhängig sei, beantworten die beiden Hauptkirchen verschieden, indem 1) die Katholiken lehren, dass alle Sacramente ex opere operato (durch die objective sacr. Handlung) wirken, doch nur dann, wenn der Priester sie mit Intention verrichte (welches letztere auch die Griechen fordern); 2) die Protestanten dagegen, dass die den Sacramenten inwohnende Kraft nur mittelst des Glaubens in den Empfängern wirksam werde, wobei nichts auf die Intention des administrirenden Geistlichen ankomme. Beide Kirchen stimmen aber (gegen Donatisten A. C. art. 10. Wiedertäufer1) und Schwenkfeldianer F. C. p. 829.) darin überein, dass der Gnadenstand des Administrirenden dabei ohne Einfluss sei und ein Unwiedergeborner das Sacrament eben so kräftig spenden könne, wie ein Wiedergeborner.

Stellen der

Katholische Symbole.

Conc. Trid. sess. 7. sacram. can. 8. Si quis dixerit,

Symbol e.

Protestantische Symbole.

C. A. p. 13. Damnant igitur illos,

per ipsa novae legis sacramenta ex opere operato non con- qui docent, quod sacramenta ex opere ferri gratiam, sed solam fidem divinae promissionis ad gra- operato iustificent, nec docent, fidem requiri in usu sacramentorum, quae credat remitti peccata.

tiam consequendam sufficere, anathema sit.
[Bellarmin, de sacram. 2, 1. Id quod active et
proximè atque instrumentaliter efficit gratiam iustificationis
est sola actio illa externa, quae sacramentum dicitur, et baec
vocatur opus operatum, accipiendo passive (operatum),
ita ut idem sit sacramentum conferre gratiam ex opere ope-
rato, quod conferre gratiam ex vi ipsius actionis sacramen-
talis a deo ad hoc institutae, non ex merito agentis vel su-
scipientis
Voluntas dei, quae sacramento utitur, con-
currit quidem active, sed est causa principalis. Passio Christi
concurrit, sed est causa meritoria, non autem effectiva, cum
non sit actu, sed praeterierit, licet maneat obiective in mente
dei. Potestas et voluntas ministri concurrunt necessario, sed
sunt causae remotae, requiruntur enim ad efficiendam ipsam
actionem sacramentalem, quae postea immediate operatur.
Probitas ministri requiritur, ut ipse minister non peccet sa-
cramenta ministrando, non tamen ipsa est causa gratiae in
suscipiente nec juvat suscipientem per modum sacramenti,
sed solum per modum impetrationis et exempli. Voluntas,
fides et poenitentia in suscipiente adulto necessario requi-
runtur ut dispositiones ex parte subiecti, non ut causae
activae, non enim fides et poenitentia efficiunt gratiam sacra-
mentalem neque dant efficaciam sacramenti, sed solum tol-
lunt obstacula, quae impedirent, ne sacramenta suam effi-
caciam exercere possent, unde in pueris, ubi non requiritur
dispositio, sine his rebus fit iustificatio. Exemplum esse po-
test in re naturali. Si ad ligna comburenda primum exsic-
carentur ligna, deinde excuteretur ignis ex silice, tum ap-
plicaretur ignis ligno et sic tandem fieret combustio: nemo
diceret, causam immediatam combustionis esse siccitatem aut
excussionem ignis ex silice aut applicationem ignis ad ligna,

Apol. C. A. p. 203. Damnamus totum populum scholasticorum doctorum, qui docent, quod sacramenta non ponenti obicem conferant gratiam ex opere operato, sine bono motu utentis. Haec simpliciter iudaica opinio est, sentire, quod per ceremoniam iustificemur, sine bono motu cordis, hoc est sine fide. At sacra

[ocr errors]

menta sunt signa promissionum. Igitur in usu debet accedere fides. Loquimur hic de fide speciali, quae praesenti promissioni credit, non tantum, quae in genere credit deum esse, sed quae credit offerri remissionem peccatorum.

[Conf. Bohem. art. 11. Docent, quod sacramenta per se vel ex opere operato his, qui prius bono motu non sunt praediti et intus per spiritum sanctum vivificati, non conferunt gratiam nec fidem illam iustificantem largiuntur. Praecedere enim fidem oportuit (de adultis loquimur), quae hominem per sp. s. vivificet et cordi bonos

1) Vgl. Luthers deutsche Werke XIX. 685. (d. Leipz. A.). Im Allgemeinen sind auch die Quäker der Meinung non posse hominem absque vera dei gratia esse evangelii ministrum et animabus prodesse (Barclaii Apol thes. 4.)..

« ÖncekiDevam »