Sayfadaki görseller
PDF
ePub

Katholische u. Griechische Symbole.

Ueber den Unterschied, welchen das kathol. Kirchenrecht zwischen excommunio maior u. minor macht, 8. Walter Kirchenrecht S. 365 ff.

tv

Conf. orthod. p. 174. Els Tv olxovouíav ταύτην (μυςηρίων θεοῦ 1 Cor. 4, 1.) δύο πράγματα περιέχονται, πρῶτον ἡ δύναμις καὶ ἡ ἐξουσία τοῦ λύειν τὰς τῶν ἀνθρώπων ἁμαρτίας, δεύτερον ἡ ἐξουσία καὶ ἡ δύναμις τοῦ διδάσκειν.

Metroph. Critop. Conf. c. 11. p. 108. wird das geistliche Amt erklärt für eine διακονία τοῦ λόγου καὶ τῶν μυςηρίων ἱερουργία vgl. p. 110. u. Jer. in Actis Wirtemb. p. 105.

Die griechischen Confessionen enthalten Nichts über den Kirchenbann; er ist aber in der griechischen Kirche sehr gewöhnlich, obschon mit manchem Aberglauben und Missbrauche verwachsen s. Heinecc. I. S. 53. III. S. 418 sq.

Protestantische Symbole.

ties vel incredulis et contumacibus regni coelorum ianuam occludit illisque vindictam dei et sempiternum supplicium edicit, vel publice excommunicatos ecclesiae gremio excludit. Sententiam autem, quamcunque ministri dei ad hunc modum tulerint, deus ipse ita comprobat, ut quidquid illorum opera solvitur et ligatur in terris, idem ipse solvere et ligare velit et ratum habere in coelis.

Aus den Stellen der ref. Symbole ist klar, dass unter excommunicatio eine Ausschliessung aus der Kirchengemeinschaft (nur ohne bürgerl. Folgen) verstanden wird vgl. a. A. C. p. 39. Ueber A. Sm. p. 333., Wo nur Ausschliessung vom Sacrament u. Gottesdienst verstattet ist, s. Walch introduct. in libros symb. p. 518 sq. Die in praxi gemachte Unterscheidung zwischen excommun, maior u. minor, welche längst keine Bedeutung mehr hat, gehört als nachsymbolisch nicht hieher vgl. Baier theol. posit. p. 759 sq.

Die Grundsätze der übrigen Kirchenparteien über den Bann s. Conf. Remonstr. 24, 2. 6. Cat. Racov. qu. 516. Ris Conf. Mennon. art. 35. 36. u. Brev. Conf. der Frisen u. Deutschen art. 18. Barclaii Apol. theol. 14, 1.

Anmerk. Die Gewalt, Sünden zu vergeben oder zu behalten, heisst in den Symbolen sowohl der Katholiken, wie der Protestanten, nach Matth. 16, 19. potestas clavium Conc. Trid. sess. 14. de poenit. c. 8. Cat. Rom. 1, 11. 4. Apol. A. C. p. 199. A. Sm. p. 330. Conf. Bohem. art. 14. Doch steht dieser Ausdruck keineswegs in solchem Sinne fest; die ref. Confessionen fast ohne Ausnahme u. die luther. hie u. da beziehen ihn auch auf das ministerium evang. überh., durch welches der Eintritt in das Himmelreich geöffnet oder verschlossen wird, u. dann fasst die Schlüsselgewalt, da die Verkündigung des Worts zugleich eine Lossprechung von der Sünde oder eine Androhung ewiger Verdammniss ist, jenes Binden u. Lösen als Bestandtheil unter sich, u. die disciplinar. Schlüsselgewalt speciell wird aus Mt. 18, 17 f. erwiesen Calvin institut. 4, 11. 1 sq. Bellarmin de rom. pontif. c. 18., die Worte Mt. 16. auf den Primat des Petrus beziehend, will unter claves (coeli) die summa potestas in omnem eccles. verstanden wissen.

Stellen der Symbole etc.

[ocr errors]

A. C. p. 37. Sic sentiunt, potestatem clavium seu potestatem episcoporum iuxta evangelium potestatem esse seu mandatum dei praedicandi evangelii, remittendi et retinendi peccata et administrandi sacramenta. Nam cum hoc mandato Christus mittit apostolos.

Conf. Helv. II. cap. 14. De clavibus regni dei traditis a domino apostolis multi admiranda garriunt et ex his cudunt enses, lanceas, sceptra et coronas, plenamque in maxima regna, denique in animas et corpora potestatem. Nos simpliciter iudicantes secundum verbum dei dicimus, omnes ministros legitime vocatos habere et exercere claves vel usum clavium, cum evangelium adnunciant, id est populum suae fidei creditum docent, hortantur, consolantur et increpant inque disciplina retinent. Ita enim regnum coelorum aperiunt obsequentibus et inobsequentibus clauduut. Rite itaque et efficaciter ministri absolvunt, dum evangelium Christi et in hoc remissionem peccatorum, quae singulis promittitur fidelibus, sicuti et singuli sunt baptizati, praedicant et ad singulos peculiariter pertinere testantur.

Cat. Heidelb. Fr. 83. Was ist das Amt der Schlüssel? Die Predigt des heil. Evangeliums und die christliche Busszucht, durch welche beide Stücken das Himmelreich den Gläubigen aufgeschlossen u. den Ungläubigen zugeschlossen wird.

Vgl. noch Conf Helv. I. art. 16. Conf. Angl. p. 91 sq. Conf. Tetrap. c. 13. Calvin institut. 4, 6. 3. u. 11, 1.

[ocr errors]

Bellarmin 1. c. Nos et catholici omnes per claves datas Petro intelligimus summam potestatem in omnem ecclesiam. Id tribus rationibus confirmamus. Primum ipsa metaphora clavium, ut in scripturis accipi solet cf. Jes. 22, 15-22. Hic aperte per claves non intelligitur remissio peccatorum aut ministerium verbi, sed principatus ecclesiasticus. Secundo probatur verbis illis quodcunque ligaveris cet., nam in scripturis ligare dicitur, qui praecipit et qui punit Mt. 23, 4. 18, 18. Tertio probatur ex patribus cet.

21. Gottesdienst. Liturgie.

Mit Ausnahme der Quäker haben alle christl. Religionsparteien eine ordentliche Form des Gottesdienstes. Die nothwendigen Bestandtheile desselben sind Verkündigung des Wortes Gottes und Ausspendung der Sacramente (bei den Katholiken und Griechen zugleich das Messopfer). Diese Elemente können aber mit erbaulichen Cerimonien umkleidet und (zu einer Liturgie) unter sich verbunden werden. Solche relig. Cerimonien erscheinen den Protestanten ihrem Wesen nach als adiaphora (d. i. als für Erlangung der Seligkeit nicht nothwendig) u. jede Partikularkirche hat das Recht, sie nach dem christlichen Bedürfnisse im Einklange mit Gottes Wort zu ordnen. Die Katholiken u. Griechen sehen die Kirchengebräuche für nothwendig zu beobachtende Gebote an u. leiten jene, welche bei den Sacramenten u. der Messe stattfinden, aus (apostolischer oder kirchlicher) Ueberlieferung her. Ihr Cultus ist zugleich weit reicher mit Cerimonien ausgestattet, als der protestantische; in der protest. Kirche selbst aber erscheint der reformirte Gottesdienst fast ganz von Cerimonien frei u. die ref. Symbole gestatten ausdrücklich nur wenige Gebräuche.

Mit den Kirchencerimonien parallel gehen die frommen Uebungen, welche in der kathol. Kirche ad promerendam gratiam angestellt wurden (Fasten, Wallfahrten etc.). Die Erklärungen der (luther.) Symbole gegen solche traditiones humanas s. oben Nr. 1. Die priesterl. Weihungen (des Salzes, Heues etc.), welche noch jetzt üblich sind, werden Conf. Wirtemb. p. 129 sq. bestritten, vgl. a. Conf. Scot. neg. p. 127. Declar. Thorun. p. 59. Mehreres dergleichen pflegt von den Katholiken unter dem Namen sacramentalia oder ritus sacramentales befasst zu werden Eichhorn Kirchenr. II. 563 f. Walter Kirchenr. S. 524 f.

[blocks in formation]

Barclaii theol. chr. apol. thes. 11. Omnis verus cultus et deo gratus oblatus est spiritu suo movente interne ac immediate ducente, qui nec locis nec temporibus nec personis praescriptis limitatur. Nam licet semper nobis colendus sit, quod oporteat indesinenter timere coram illo, tamen, quoad externam significationem in precibus, elogiis aut praedicationibus, non licet ea perficere nostra voluntate, ubi et quando nos volumus, sed ubi et quando eo ducimur motu et secretis inspirationibus spiritus dei in cordibus nostris, quae deus exaudit et acceptat, qui nunquam deest nos ad precandum movere, quando expedit, cuius ille solus est iudex idoneus. Omnis ergo alius cultus, elogia, preces sive praedicationes, quas propria voluntate suaque tempestivitate homines peragunt, quas et ordiri et finire ad libitum possunt, perficere vel non perficere, ut ipsimet videtur, sive formae praescriptae sint, sicut liturgiae cet., sive preces ex tempore per vim facultatemque naturalem conceptae, omnes ad unum sunt cultus superstitiosus, graece 29λo9onoxɛía, et idololatria abominabilis in conspectu dei, quae nunc in die spiritualis resurrectionis eius deneganda et reiicienda sunt, a quibus separare nos oportet, utcunque illi placuerit (qui temporibus ignorantiae connixit, habito respectu ad simplicitatem et integritatem quorundam, causa innocentis sui seminis hominum cordibus, quasi sub superstitionis illius massa sepulti) istis afflare et suspiria aliqua sua suscitare et exaudire, idque tantisper, dum dies clarius illucesceret et exoriretur.

Ib. 11, 3. Condemnamus, quod praedicatores (protestantt.) non illuc veniant, ut cum domino conveniant et internos motus et operationes spiritus attendant et tunc orent aut praedicent, sicut in illis spiritus movet, spirat et elocutionem dat, ac sic verbum opportune ad reficiendam animam languentem

[ocr errors]

et ut praesens populi conditio et status postulat, loquantur, patiendo dei spiritum populi corda praeparare, et praedicatori eloqui dare, quod expedit et iis opportunum est.

-

Ib. 11, 6. Quod ad cultum publicum attinet, omnium munus esse iudicamus, diligentes esse in simul congregando et cum congregantur, uniuscuiusque opus esse debet, deo attendere et ex propriis cogitationibus et imaginationibus egredientes vel eas potius ex se pellentes dei praesentiam sentire et in nomen eius revera congregationem cognoscere, ubi ipse in medio est secundum pollicitationem ipsius; et sicut unusquisque hoc modo congregatus est, et intus in spiritu non minus quam extra in corpore simul conveniunt, ibi secreta virtus et vis vitae noscitur animam reficere et puros motus, et respirationes dei spiritus sentiunt emanare, a quibus sicut verba declarationis, orationis vel laudis exsurgunt, cultus acceptabilis praestatur, quo ecclesia aedificatur, et deo placet, et nemo hic dei spiritum limitat nec commentos suos et confictos sermones producit, sed unusquisque illud producit, quod ponit dominus in corde eorum, et eloquuntur non in hominis voluntate et sapientia, sed in evidentia et demonstratione spiritus et virtutis. Imo licet ne vel verbum pronuncietur nec audiatur externe, tamen verus spiritualis cultus praestatur ac exercetur et Christi corpus aedificatur; imo saepe accidit, integras quasdam conventiones sine verbo transactas fuisse, attamen animae nostrae magnopere satiatae et corda mire secreto divinae virtutis et spiritus sensu repleta fuerunt, quae virtus sine verbis de vase in vas transmissa fuerit.

Kathol. u. Griech. Symbole.

Conc. Trid. sess. 22, sacrific. missae cap. 5. Cum natura hominum ea sit, ut non facile queat sine adminiculis exterioribus ad rerum divinarum meditationem sustolli, propterea pia mater ecclesia ritus quosdam, ut scilicet quaedam summissa voce, alia vero elatiore in missa pronunciarentur, instituit; ceremonias item adhibuit, ut mysticas benedictionès, lumina, thymiamata, vestes aliaque id genus multa ex apostolica disciplina et traditione, quo et maiestas tanti sacrificii commendaretur et mentes fidelium per haec visibilia religionis et pietatis signa ad rerum altissimarum, quae in hoc sacrificio latent, contemplationem excitarentur.

Ib. can. 7. Si quis dixerit, ceremonias, vestes et externa signa, quibus in missarum celebratione ecclesia catholica utitur, irritabula impietatis esse magis, quam officia pietatis, anathema sit.

Ib. sess. 7. sacram. can. 13. Si quis dixerit, receptos et approbatos ecclesiae catholicae ritus, in solemni sacramentorum administratione adhiberi consuetos, aut contemni aut sine peccato a ministris pro libito omitti, aut in novos alios per quemcunque ecclesiarum pastorem mutari posse: anathema sit.

Cat. Rom. 2, 2. 59. werden die Cerimonien (bei den Sacramenten) nicht undeutlich auf die Apostel als Urheber (Anordner) zurückgeführt.

[Bellarmin de sacram, 2, 30. Fatemur omnes catholici, ceremonias eccle

Protestantische Symbole.

C. A. p. 13. De ritibus ecclesiasticis docent, quod ritus illi servandi sint, qui sine peccato servari possunt et prosunt ad tranquillitatem et bonum ordinem in ecclesia, sicut certae feriae, festa et similia. De talibus rebus tamen admonentur homines, ne conscientiae onerentur, tanquam talis cultus ad salutem necessarius sit.

Apol. A. C. p. 151. Damnant adversarii , quod diximus ad veram unitatem ecclesiae satis esse consentire de doctrina evangelii et administratione sacramentorum, nec necesse esse, ubique similes traditiones humanas esse seu ritus et ceremonias ab hominibus institutas. Vergl. A. C. p. 19 sq.

-

[ocr errors]

F. C. p. 615. Credimus, quod ceremoniae s. ritus ecclesiastici, qui verbo dei neque praecepti sunt neque prohibiti, sed tantum decori et ordinis causa instituti, non sint per se cultus divinus aut aliqua saltem pars cultus divini. Credimus, ecclesiae dei ubivis terrarum et quocunque tempore licere pro re nata ceremonias tales mutare iuxta eam rationem, quae ecclesiae dei utilissima et ad acdificationem eiusdem maxime accommodata iudicatur. P. 616. Credimus, quod ecclesia alia aliam damnare non debeat propterea, quod haec vel illa plus minusve externarum ceremoniarum, quas dominus non instituit, observet, si modo in doctrina eiusque articulis omnibus et in vero sacramentorum usu sit inter eas consensus, Hoc enim vetus et verum dictum est: Dissonantia ieiunii non dissolvit consonantiam fidei.

[ocr errors]

S. auch Conf. Wirtemb. p. 136 sq. vgl. die Concordanz aus Luthers Werken I. S. 393 ff.

Conf. Angl. p. 96. De multitudine otiosarum ceremoniarum scimus Augustinum graviter suo tempore conquestum

Protestantische Symbole. esse. Itaque nos magnum earum numerum resecavimus, quod illis sciremus affligi conscientias hominum et gravari ecclesiam dei. Retinemus tamen et colimus non tantum ea, quae scimus tradita fuisse ab apostolis, sed etiam alia quaedam, quae nobis videbantur sine ecclesiae incommodo ferri posse. Art. Angl. 34. Traditiones atque ceremonias easdem non omnino necessarium est esse ubique aut prorsus consimiles, nam et variae semper fuerunt et mutari possunt pro regionum, temporum et morum diversitate, modo nihil contra verbum dei instituatur. Quaelibet ecclesia particularis s, nationalis auctoritatem habet instituendi, mutandi aut abrogandi ceremonias aut ritus ecclesiasticos, humana tantum auctoritate institutos, modo omnia ad aedificationem fiant.

--

[ocr errors]

Kathol. u. Griech. Symbole. siasticas non esse praecipuum cultum, nec ab iis pendere essentiam et efficaciam sacramentorum, nec habere vim iustificandi, ut habent sacramenta, proinde inferiora esse sacramentis nec esse approbandos ritus, qui pugnant cum verbo dei, nec esse nimis multiplicandas, ita ut sua multitudine obruant quodammodo religionem, cui servire debent. Nota, totam controversiam consistere in sex capitibus. Primum est, an sint aliquae ceremoniae a Christo vel apostolis institutae, quae non habeantur in scriptura, sed ex traditione sola cognoscantur; secundum est, an ceremoniae, quae non sunt sacramenta, habeant vim aliquam spiritualem, ut coërcendi daemones; tertium Conf. Belg. art. 32. Reiicimus omnia humana inventa est, an ecclesia possit instituere novas ce- omnesque leges, quae pro cultu dei a quocunque introduci remonias; quartum, an possit eas ita in- possunt, ut iisdem conscientiae ullo omnino modo devincianstituere, ut teneantur fideles in conscientia tur atque constringantur. Illud itaque solum suscipimus, eas servare etiam circa scandalum; quin- quod ad conservandam et alendam concordiam atque unitatum, an eiusmodi ceremoniae sint res bo- tem omnesque in dei obedientia retinendos idoneum est. nae et meritoriae et pars aliqua divini cul- Ad id vero inprimis requiritur excommunicatio iuxta vertus; sextum, an lingua latina sacramenta bum dei usurpata cet. celebranda et ministranda sint. Ad haec omnia catholici respondent affirmative, ad eadem capita solo excepto tertio omnes fere Lutherani et Calvinistae respondent negative. Id. de missa 2, 13. Chemnitius dicit, apud catholicos ita necessarium existimari ceremoniarum observantiam, ut pronuncient mortaliter peccare, qui aliquid in illis neglexerint. At hoc mendacium est, non enim ap. nos quaelibet negligentia peccatum est mortale, sed contemtus aut notabilis negligentia in rebus gravibus.]

Die Griechen halten ihre Liturgie nicht nur für sehr vollkommen, sondern legen auch den Gebräuchen überhaupt einen eben so hohen Werth bei, wie die Katholiken, Vgl. vorzügl. Simeon Thessalon. TɛQì To ναοῦ καὶ ἐξήγησις εἰς τὴν λειτουργίαν in Goari Euchol. p. 212 sqq. s. auch Heineccii Abbild. I. 28. Augusti Progr. I. p. 6 sqq. Die Messgebräuche werden auf apostol. Autorität zurückgeführt Jerem, in Act. Wirtemb. p. 103., die Cerimonien bei den Sacramenten aber leitet Metroph. Critop. Conf. c. 7. p. 85. aus einer nagάdoois èxxheo1a5., bei welcher der heil. Geist wirksam gewesen, her.

Conf. Helv. I. art. 23. Ceteras vero (es war vorher von Predigt, Abendmahl etc. die Rede) ceremoniarum ambages inutiles ac innumerabiles, vasa, vestes, vela, faces, aras, aurum, argentum, quatenus pervertendae religioni serviunt, idola praesertim, quae ad cultum prostant et offensionem praebent, ac id genus omnia prophana a sacro nostro coetu procul arcemus.

Conf. Helv. II. cap. 27. Quanto magis accedit cumulo rituum in ecclesia, tanto magis detrahitur non tantum libertati christianae, sed et Christo et eius fidei, dum vulgus ea quaerit in ritibus, quae quaereret in solo lesu Christo per fidem. Sufficiunt itaque piis pauci moderati, simplices nec alieni a verbo dei ritus. Quod si in ecclesiis dispares inveniuntur. ritus, nemo ecclesias existimet ex eo esse dissidentes. Et nos hodie ritus diversos in celebratione coenae domini et in aliis nonnullis rebus habentes in nostris ecclesiis, in doctrina tamen et fide non dissidemus, neque unitas societasque ecclesiarum nostrarum ea re discinditur. Semper vero ecclesiae in huiusmodi ritibus, sicut mediis, usae sunt libertate. Id quod nos hodie, quoque facimus.

--

S. noch Conf. Bohem. art. 15. Declar. Thorun. p. 59. auch die Conf. Remonstr. 23, 6—8.

Anmerk. 1. Da im protestant. Cultus Alles auf Erbauung durch das (göttliche) Wort berechnet ist, so haben die Bekenntnisse schon den Gebrauch der Landessprache beim Gottesdienste als nothwendig dargestellt, während der symbol. Cultus in der kathol. Kirche eine Anwendung der lat. Sprache bei den heil, Handlungen gestattet. In der Messe ist letztere durch das Concil. Trid. sogar vorgeschrieben.

Stellen der Symbole.

Katholische Symbole.

Conc. Trid. sess. 22. sacrific. missae cap. 8. Etsi missa magnam contineat populi fidelis eraditionem, non tamen expedire visum est patribus, ut vulgari passim lingua celebraretur. Quamobrem rétento ubique cuiusque ecclesiae antiquo et a sancta Rom. ecclesia, omnium ecclesiarum matre et magistra, probato ritu, ne oves Christi esuriant neve parvuli panem petant et non sit, qui frangat eis, mandat s. synodus pastoribus et singulis curam animarum gerentibus, ut frequenter inter missarum celebrationem, vel per se vel per alios, ex iis, quae in missa leguntur, aliquid exponant atque inter cetera sanctissimi huius sacrificii mysterium aliquod declarent, diebus praesertim dominicis et festis. Vergl. Bellarmin Controv, de missa 2, 11 sq.

Confut. A. C. p. 99 sq. Cum persona communis sit sacerdos totius ecclesiae, non solum circumstantium, ideo non mirum, quod sacerdos latine in latina celebrat ecclesia. Proficit autem auditori, si in fide ecclesiae audit missam. Neque necessarium est, ut omnia verba missae audiat vel intelligat et etiam intelligens semper attendat: praestat enim intelligere et attendere finem, quia missa celebratur, ut offeratur eucharistia in memoriam passionis Christi.

Protestantische Symbole.

A. C. p. 23 sq. Servantur usitatae cerimoniae fere omnes (in missa), praeterquam quod latinis concionibus admiscentur, alicubi germanicae, quae additae sunt ad docendum populum cet.

A. C. p. 250. Adversarii longam declamatio-. nem habent de usu latinae linguae in missa, in qua suaviter ineptiunt, quomodo prosit auditori indocto in fide ecclesiae missam non intellectam audire; videlicet fingunt, ipsum opus audiendi cultum esse et prodesse sine intellectu. Latinam linguam retinemus propter hos, qui latine discunt et intelligunt. Et admiscemus germanicas cantiones, ut habeat et populus, quod discat et quo excitet fidem et timorem. S. noch Conf. Wirtemb. p. 118. Conf. Helv. II. c. 22. Taceant omnes peregrinae linguae in coetibus sacris. Omnia proponantur lingua vulgari et quae eo in loco ab hominibus in coetu intelligatur.

Conf. Angl. p. 122. Precamur ea lingua, quam nostri, ut par est, omnes intelligant, ut populus, quemadmodum Paulus monet, a communibus votis utilitatem communem capiat, quemadmodum omnes pii patres et catholici episcopi, non tantum in veteri, verum etiam in novo testamento, et precati sunt ipsi et populum precari docuerunt: ne, ut Augustinus ait, tanquam psittaci et merulae videamur sonare, quod nescimus. Vgl. Art. Angl. 24. S. noch Declar. Thorun. p. 57.

Anmerk. 2. Die hauptsächlichste Differenz zwischen Lutheranern und Reformirten hinsichtlich des Cultus betrifft die Verzierung der Kirchen durch Bilder (u. Altāre). Die Lutheraner nämlich halten dieselbe für erlaubt, obschon gleichgültig, die Reformirten aber für verwerflich.

Conf. Helv. II. cap. 4. Reiicimus Christianorum simulacra. Tametsi enim Ch. humanam assumserit naturam, non ideo tamen assumsit, ut typum praeferret statuariis atque pictoribus. Ut instituantur homines in religione praedicare iussit evangelium dominus, non pingere et pictura laicos crudire; sacramenta quoque instituit, nullibi statuas constituit.

Die Symbole der luther. Kirche äussern sich nirgends über die Bilder in den Kirchen. Luthers eigene Meinung erhellt aus Folgendem :

Werke v. Walch VI. 2747. Wenn das Anbeten hinweggethan wird, so kann man der Bilder gebrauchen, wie der Buchstaben, die uns derer Dinge erinnern u. sie gleichsam vor die Augen stellen. VI. 2746. Wer ist doch so starrblind, der nicht siehet, dass, gleichwie christliche Historien ohne Sünde auch mit Frucht der Zuhörer erzählt werden, also auch um der Unverständigen willen solche Historien ohne Sünde könnten gemalet u. geschnitzet werden, nicht allein daheim in den Häusern, sondern auch öffentlich Cat. Heidelb. Fr. 98. Mögen nicht die in den Kirchen. XX. 212. Ich weiss gewiss, dass Gott

« ÖncekiDevam »