Sayfadaki görseller
PDF
ePub

Die Quäker reden so gut wie Katholiken u. Protestanten von dem Versöhnungstode Christi (in biblischen Ausdrücken), sie unterscheiden aber eine doppelte Erlösung, die eine factische oder äusserliche, welche durch den Tod Christi bewirkt worden ist u. dem Sünder die Fähigkeit, das Heil zu erlangen, gebracht hat, die andere innere, durch Mittheilung der von Christus ausströmenden Lebenskraft des innern Lichtes. Beide in Verbindung wirken die Entsündigung der Menschen, eine ist so nothwendig wie die andere. Ueber den Umfang der Erlösung durch Christus s. No. 9,

[ocr errors]

Barclaii Apol. thes. 7, 2. Quoniam omnes homines, qui aetatem virilem adepti sunt (Jesu homine solum excepto) peccarunt: igitur omnibus salvatore hoc opus est, ad dei iram peccatis eorum debitam amovendam. Hoc igitur respectu vere dicitur omnium peccata tulisse in corpore suo super lignum ideoque solus mediator est, iram divinam amovens, ut peccata praeterita nobis non obvient, cum virtute sacrificii eius condonentur. Neque iudicamus, remissionem peccatorum alio ullo modo exspectandam, inquirendam aut obtinendam esse aliis quibuscunque operibus vel sacrificiis (licet, ut ante dictum est, huius remissionis participes fieri possint, qui historiae ignari sunt); sic igitur Christus morte et passione sua nos deo, dum inimici essemus, reconciliavit, id est, nobis reconciliationem offert nosque capaces reconciliationis facit. -Redemtionem igitur nostram duplici respectu consideramus, quorum uterque natura sua perfectus est, licet in applicatione quoad nos se invicem ita habeant, ut separari nequeant. Prima est redemtio a Christo peracta in corpore suo crucifixo extra nos. Altera est redemtio, quam Christus in nobis operatur, quae non minus proprie et dicitur et aestimatur redemtio, quam praecedens. Prior igitur illa est, qua homo, prout in lapsu stat, in salutis capacitate ponitur, et in se transmissam habet mensuram aliquam efficaciae, virtutis spiritus vitae et gratiae istius, quae in Christo Jesu erat, quae quasi donum dei potens est superare et eradicare malum illud semen, quo naturaliter, ut in lapsu stamus, fermentamur, Secunda illa est, qua possidemus et cognoscimus puram et perfectam hanc redemtionem in nobis ipsis, nos purificantem, liberantem et redimentem a potestate corruptionis, et in favorem, unitatem, gratiam et familiaritatem cum deo inducentem. Priore illa redemtione nos, qui in Adamo perditi eramus, in amaro et corrupto semine immersi et non solum ex nobismetipsis ad omne bonum agendum incapaces, sed etiam naturaliter malo adhaerentes et ad omnem iniquitatem proclives, potestatis et spiritus tenebrarum servi, nihilominus hucusque deo reconciliati sumus filii eius morte, dum inimici eramus, ut in salutis capacitate positi simus et bonum evangelii pacis nuncium nobis oblatum habeamus; et deus quasi nobis in Christo reconciliatus invitat et vocat nos ad se. Secunda hac cognoscimus potentiam hanc in actum reductam, qua, non resistentes sed recipientes mortis eius fructum, videlicet lumen, spiritum et gratiam Christi in nobis revelatam, obtinemus et possidemus veram, realem et internam redemtionem a potestate et praevalentia iniquitatis, sicque evadimus vere et realiter redemti et iustificati, unde ad sensibilem cum deo unionem et amicitiam venimus. Et sic dedit semetipsum pro nobis, ut nos redimeret ab omni iniquitate, et tunc cognoscimus eum et virtutem resurrectionis eius et societatem passionum illius, configurati morti eius. Postrema haec priorem in ordine sequitur, et consequentia eius est quasi effectus a causa procedens. Sicut igitur (ita volente deo) nemo potuit posteriore frui absque priore, sic etiam nemò priore frui absque posteriore potest: nobis igitur utraque iustificationis causae sunt. Prior est causa procurans et efficiens, secunda causa formalis. 7, 4. p. 129. Obedientia et passio Ch. illud est, quo anima remissionem peccatorum obtineat, cum sit causa procurans istius gratiae et seminis, cuius internis operationibus Ch. intus formatus et anima illi conformis fit cet. thes. 5. u. 6, 15. p. 85. Sicut credimus, necessarium fuisse Christum advenire, ut morte et passione sua semetipsum deo pro peccatis nostris sacrificium offerret, qui peccata nostra ipse pertulit in corpore suo super lignum: ita credimus, quicunque remissionem peccatorum habet, non aliunde, nisi virtute sacrificii illius quam satisfactorii habet; nam huius solum obedientia donum gratuitum in omnes supervenit ad iustificationem.

[ocr errors]

2. Differenz punkt.

Diejenigen Religionsparteien, welche an eine Versöhnung der Welt durch Christi stellvertretenden Tod glauben, weichen wieder darin von einander ab, dass einige diese Versöhnung Christi für völlig zureichend, andre für nur zum Theil zureichend, noch andre für überzureichend halten. Als völlig zureichend erscheint dieselbe den Protestanten, indem sie glauben, dass der Tod Christi als Lösegeld der Schuld und

Strafe der Sünde derer, die er erlösen sollte, vollkommen proportionirt (eine plenaria satisfactio) gewesen sei; als nur zum Theil zureichend a) ihrem Werthe nach (intensiv) den Arminianern, sofern dieselben behaupten, dass der stellvertretende Tod Christi als eines Einzigen in sich nicht die Kraft gehabt habe, die Sünden Aller zu tilgen, und dass blos das Erbarmen Gottes ihn für vollkommen ausreichend (ein unproportionirtes Lösegeld für ein den Sünden proportionirtes) habe gelten lassen '); b) ihrer Anwendung nach a) gewissermassen den Katholiken, insofern sie meinen, dass Christi Tod nur für die vor der Taufe entstandene Verschuldung volle Genugthuung geleistet, hinsichtlich der nach der Taufe begangenen Todsünden aber blos die Schuld und ewigen Strafen getilgt habe, wogegen die etwaigen zeitlichen Strafen der Sünden von den Christen selbst gebüsst werden müssten; P) den Calvinisten, nach welchen Gott nur den electis das Verdienst Christi applicirt s. unt. Auf der andern Seite erblicken die Katholiken in dem Tode Christi ein überschüssiges Verdienst, sofern nämlich das Leiden des Gottmenschen einen unendlichen Werth gehabt habe, die Anwendung seiner Satisfaction aber auf Menschen stets eine endliche sei. Ueber die Anwendung dieses überschüssigen Verdienstes für die Gläubigen s. No. 17, 2. Anm. 3.

Stellen der Symbole.

1. Katholische Lehrsätze.

Ueber die Satisfaction Christi, welche in der Taufe applicirt wird, s. unt. 15, 2. vgl. Bellarmin. poenit. 4, 14. Hoc discrimen agnoscimus, quod in baptismo ita plene, ita perfecte, ita copiose Christi sanguis operatur, ut peccata omnia non solum quoad culpam, sed etiam quoad omnem poenam alterius vitae cum aeternam tum etiam temporalem deleat; in sacram. autem poenitentiae idem Christi sanguis culpam quidem et poenam aeternam delet, sed poenam temporalem totam, nisi propria satisfactione cooperante, non expiat. Die Nothwendigkeit der eignen Satisfaction der Christen geht von dem Grundsatze aus: falsum omnino esse et a verbo dei alienum, culpam a domino nunquam remitti, quin universa etiam poena condonetur Conc. Trid. sess. 14. cap. 8. can. 12. u. sess. 6. can. 30. Bellarmin. poenit. 4, 1. u. 2. Es wird nun angenommen, dass der Christ, welcher Todsünden begangen hat, um Christi willen Vergebung der Schuld u. Erlass der ewigen Strafe erlange, dagegen selbst zeitlich für seine Sünde (hier oder einst im Fegfeuer) büssen Trid, sess. 6. can. 30. d. h. entweder gewisse von Gott über ihn etwa verhängte zeitliche Leiden erdulden oder durch beschwerliche Leistungen genugthun müsse Conc. Trid. sess. 14. can. 13. Die satisfactorische Wirkung solcher Büssungen jedoch, wird erinnert, geht erst von dem Verdienste Christi aus u. ist daher weit entfernt, dasselbe zu beeinträchtigen oder zu verdunkeln Trid. sess. 14. poenit. cap. 8. Cat. Rom. 2, 5. 72. vgl. auch Bellarmin. poenit. 4, 7. u. 14. u. 15.

Concil. Trid. sess. 14. de poenit. cap. 8. Sane et divinae iustitiae ratio exigere videtur, ut aliter ab eo in gratiam recipiantur, qui ante baptismum per ignorantiam deliquerint, aliter vero, qui semel a peccati et daemonis servitute liberati et accepto spiritus sancti dono scienter templum dei violare non formidaverint; et divinam clementiam decet, ne ita nobis absque ulla satisfactione peccata dimittantur, ut occasione accepta peccata leviora putantes in graviora labamur. Accedit, quod dum satisfa

Ne

ciendo patimur pro peccatis, Christo, qui pro peccatis nostris satisfecit, conformes efficimur. que vero ita nostra est satisfactio haec, quam pro peccatis nostris exsolvimus, ut non sit per Christum; nam qui ex nobis tanquam ex nobis nihil possumus, eo cooperante omnia possumus. Ita non habet homo unde glorietur, sed omnis gloriatio nostra in Christo est cet.

Cat. Rom. 2, 5. 65. Docendi sunt, duo esse, quae peccatum consequuntur, maculam et poenam. Ac quamvis semper culpa dimissa simul etiam aeternae mortis supplicium ap. inferos constitutum condonetur, tamen non semper contingit, ut dom. peccatorum reliquias et poenam certo tempore definitam, quae peccatis debetur, remittat. Ueber die (vom Priester aufzuerlegenden oder freiwillig zu überneh

[ocr errors]

1) Unsere Theologen nennen dies acceptilatio. Acceptatio dagegen ist ihnen die Annahme oder Genehmhaltung des Gott im Tode Jesu dargebotenen (ausreichenden) Lösegeldes. Vgl. Wyttenbach theol. dogm. II. 786 sq. Baumgarten Polem. II. 221. Neuere (auch Hase u. Wegscheider) unterscheiden beide Wörter nicht.

menden Büssungen s. qu. 63 sq. 73 sq., über die zeitlichen Leiden, sofern sie satisfactorisch sind, qu. 75. Vgl. unten 17, 2.

-

[ocr errors]
[ocr errors]

Conc. Trid. sess. 14. de poen. can. 13. Si quis dix., pro peccatis quoad poenam temporalem minime deo per Christi merita satisfieri poenis ab eo inflictis et patienter toleratis vel a sacerdote injunctis, sed neque sponte susceptis -, anathema sit. Can. 15. Si quis dix., fictionem esse, quod, virtute clavium sublata poena aeterna, poena temporalis plerumque exsolvenda remaneat, anath, sit. Vgl. Confut. A. C. p. 84 sq.

Protestantische Gegensätze aus den Symbolen.

Apol. A. C. p. 184. Fatentur adversarii, quod satisfactiones non prosint ad remissionem culpae. Verum fingunt, satisfactiones prodesse ad redimendas poenas seu purgatorii seu alias. Sic enim docent, in remissione peccati deum remittere culpam, et tamen, quia convenit justitiae divinae punire peccatum, mutare poenam aeternam in poenam temporalem. Addunt amplius, partem illius temporalis poenae remitti potestate clavium, reliquum autem redimi per satisfactiones. pag. 185. Et has satisfactiones dicunt valere, etiamsi fiant ab his, qui relapsi sunt in peccatum mortale, quasi vero divina offensa placari queat ab his, qui sunt in peccato mortali. Haec tota res est commenticia, recens conficta, sine auctoritate scripturae et veterum scriptorum ecclesiasticorum. Ac ne Longobardus quidem de satisfactionibus hoc modo loquitur. Ib. pag. 189. Cum scripturae citatae non dicant, quod operibus non debitis poenae aeternae compensandae sint, temere affirmant adversarii, quod per satisfactiones canonicas poenae illae compensentur. Ib. pag. 192. Cum mors Christi sit satisfactio pro morte aeterna, et cum ipsi adversarii fateantur, illa opera satisfactionum esse opera non debita, sed opera traditionum humanarum, de quibus Christus inquit, quod sint inutiles cultus: tuto possumus affirmare, quod satisfactiones canonicae fon sint necessariae jure divino ad remissionem culpae aut poenae aeternae aut poenae purgatorii. Sed objiciunt adversarii, vindictam seu poenam necessariam esse ad poenitentiam, quia Augustinus ait, poenitentiam esse vindictam punientem cet. Concedimus vindictam seu poenam in poenitentia necessariam esse, non tanquam meritum, seu pretium, sicut adversarii fingunt satisfactiones, sed vindicta formiter est in poenitentia, hoc est quia ipsa regeneratio fit perpetua mortificatione vetustatis. Ib. pag. 193. At, inquiunt, convenit justitiae dei, punire peccatum. Certe punit in contritione, cum in illis terroribus iram suam ostendit, sicut significat David, cum orat: (Ps. 6, 1.) domine, ne in furore tuo arguas me. Et Jeremias cap. 10, (24.) corripe me, domine; veruntamen in judicio, non in furore, ne ad nihilum redigas me. Hic sane de acerbissmis poenis loquitur. Et fatentur adversarii contritionem posse tantam esse, ut non requiratur satisfactio. Ib. pag. 194. Objiciunt de Adam, de Davide, qui propter adulterium punitus est. Ex his exemplis faciunt universalem regulam, quod singulis peccatis respondeant propriae poenae temporales in remissione peccatorum. Prius dictum est, sanctos sustinere poenas, quae sunt opera dei, sustinent contritionem seu terrores, sustinent et alias communes afflictiones, ita sustinent aliqui proprias poenas a deo impositas, exempli causa. Ib. pag. 195. Ubi docet hoc scriptura, non posse nos a morte aeterna liberari, nisi per illam compensationem certarum poenarum praeter communes afflictiones? At contra saepissime docet, remissionem peccatorum gratis contingere propter Christum, Christum esse victorem peccati et mortis: quare non est assuendum meritum satisfactionis. Et quamvis afflictiones reliquae sint, tamen has interpretatur praesentis peccati mortificationes esse, non compensationes aeternae mortis seu pretia pro aeterna morte.

Conf. Helv. II. cap. 14. Improbamus illos, qui suis satisfactionibus existimant se pro commissis satisfacere peccatis. Nam docemus, Christum unum morte vel passione sua esse omnium peccatorum satisfactionem, propitiationem vel expiationem. Vgl. Conf. Gall. art. 17. u. 24. Conf. Angl. p. 97. Conf. Belg. art. 23. Declar. Thorun. 2, 6. poenit. 3., insbesondre aber Calvin, institut. 3, 4. 25 sqq. (auch Limborch theol. christ. 5, 77. 16.). Wie auch das Messopfer eine Beschränkung der Kraft des Kreuzestodes Christi zu sein geschienen hat, s. A. C. p. 25. Apol. p. 265. Art. Angl. 31. Conf. Angl. p. 97.

Ueber die satisfactio superabundans Chr., worauf das Institut des Ablasses begründet ist, enthalten die kathol. Symbole keine vollständige Belehrung, der Cat. Rom. 1, 5. 15. deutet nur darauf hin:

pretium, quod Ch. pro nobis persolvit, debitis nostris non par solum et aequale fuit, verum ea longe superavit. Dagegen findet sich eine klare Auseinandersetzung bei Bellarmin. de indulg. 1, 2.: Exstat in ecclesia thesaurus satisfactionum ex Christi passionibus infinitus, qui nunquam exhauriri poterit, Nam Christi passio pretii fuit infiniti, cum esset passio personae infinitae. Deus est, qui sanguinem fudit pro ecclesia. Dignitas autem satisfactionis mensuram accipit a dignitate personae satisfacientis. Deinde Christus pro hominibus omnibus mortuus est. Certum est autem, non omnibus hominibus, qui hactenus vixerunt, pretium mortis Christi re ipsa applicatum fuisse ad eorum expianda peccata, imo maiorem partem hominum morti aeternae addictam esse. Superest igitur multum illius pretii, quod semper applicari possit, praesertim cum tota Christi satisfactio nobis applicari possit, cum ipse per se nulla satisfactione indiguerit, qui peccatum non fecit, nec facere potuit. c. 4. Verissime scripsit Clemens VI. in constitut. Unigenitus, unam sanguinis Ch, guttam propter unionem ad verbum toti mundo reconciliando satis esse potuisse. Et cum Ch. non unam sang. guttam, sed totum sanguinem pro nobis fuderit, dubium esse non potest, quin semper supersit pretium, idque iustissimum, quo debita nostra solvi possint. Vgl., Klee Dogmat. II. S. 475. III. S. 285.

[ocr errors]

Die prot. Symbole verwerfen zwar den auf obigen Lehrsatz gegründeten Ablass s. unt. 17, 2. Anm. 3., gehen aber auf den Lehrsatz selbst nicht ein. Dageg. s. Limborch theol. christ. 5, 77. 17. 19. Curcellaei instit. 7, 15. 10 sq.

2. Arminianische Lehrsätze.

Die Conf. Remonstr. enthält keine klare Bestimmung über den Werth der von Chr. geleisteten Satisfaction u. die Lehransicht wurde überh. erst nach der Dordrechter Synode ausgebildet, liegt aber in den Schriften der angesehensten armin. Theologen vor.

Limborch Apol. thes. 3, 22. 5. Quaeri hic posset, quomodo unius hominis victima sufficere possit et revera suffecerit ad tot hominum myriades eorumque peccata innumera expiandum. Resp. Suf-^ ficit illa duplici respectu. Primo, respectu voluntatis divinae, quae ad generis humani liberationem nihil ultra requisivit, sed in unica hac victima acquievit. Secundo, respectu dignitatis personae Jesu Christi. Quamvis enim Jesus non sit passus nisi in humana sua natura, tamen quia illa in personae unitatem assumta est a natura divina, recte ipse dei filius aeternus tulisse dicitur, quidquid homo Jesus Christus in carné pro peccatoribus sustinuit. Quin et, licet Christus solummodo consideretur ut homo, excellentia personae ipsius tanta est, ut omnium hominum longissime superet. 21, 6. Satisfactio Christi dicitur, qua pro nobis poenas omnes luit peccatis nostris debitas, easque perferendo et exhauriendo divinae iustitiae satisfecit. Verum illa sententia nullum habet in scriptura fundamentum. Mors Christi vocatur sacrificium pro peccato; atqui sacrificia non sunt solutiones debitorum, neque plenariac pro peccatis satisfactiones; sed illis peractis conceditur gratuita peccati remissio. Ib. 21, 8. In eo errant quam maxime, quod velint redemtionis pretium per omnia aequivalens esse debere miseriae illi, e qua redemtio fit. Redemtionis pretium enim constitui solet pro libera aestimatione illius, qui captivum detinet, non autem solvi pro captivi merito.

Curcella ei rel. christ. instit. 5, 19. 15 sq. Non ergo, ut vulgo putant, satisfecit Ch. patiendo omnes poenas, quas peccatis nostris merueramus; nam primo istud ad sacrificii rationem non pertinet, sacrificia enim non sunt solutiones debitorum; secundo Ch. non est passus mortem aeternam, quae erat poena peccato debita, nam paucis tantum horis in cruce pependit et tertia die resurrexit, Imo etiamsi mortem aeternam pertulisset, non videtur satisfacere potuisse pro omnibus totius mundi peccatis; haec enim fuisset tantum una mors, quae omnibus mortibus, quas singuli pro suis peccatis meruerant, non aequivaluisset. Quarto ista sententia non potest consistere cum illa remissione gratuita omnium peccatorum, quam deum nobis in Ch, ex immensa sua misericordia concedere, sacrae literae passim docent.

[ocr errors]

8. Bekehrung des Menschen unter Einfluss des heil. Geistes (Gnade).

Differenzpunkt.

[ocr errors]

Alle christliche Parteien stimmen darin überein, dass die Wiedergeburt des Menschen, wodurch er zu Gottwohlgefälliger Gerechtigkeit in Christo sich emporrichtet, unter Einfluss der göttl. Gnade, des heil. Geistes, geschehe; nur weichen sie (gemäss ihren Lehrmeinungen über die Verderbtheit des natürlichen Menschen (s. ob. Nr. 5.) von einander ab in der Bestimmung des Grades, mit dem dieser Einfluss wirke, und des Verhältnisses, in dem er zur menschlichen Kraft stehe. Die Einen sprechen dem Menschen, wie er von Natur ist, alle Kraft, die Wiedergeburt zu beginnen, ab (Katholiken, Protestanten, Arminianer, Mennoniten, Quaker), die Andern, (Socinianer) behaupten, dass der Mensch vermöge seiner natürlichen Kraft, durch die Verheissungen Gottes unterstützt, die Besserung beginne, aber wenn er sie begonnen habe und gläubig geworden sei, von Gott den heil. Geist zur Versiegelung empfange. Jene theilen sich wieder hinsichtlich der Entwickelung der vom heiligen Geist allein anzufangenden Besserung in zwei Klassen. Die Katholiken nämlich, so wie die Arminianer und Mennoniten, lehren, dass der heil. Geist die im natürl. Menschen schlummernde Kraft wecke und stärke, der Mensch aber diesem (in keiner Weise von ihm zu verdienenden) Einflusse sich mit freier Entschliessung hingeben müsse, um durch seine mit der göttlichen verbundene Kraft die Wiedergeburt zu bewerkstelligen; die Protestanten dagegen führen die Wiedergeburt ganz auf die Wirkung des heil. Geistes zurück, welcher im natürl. Menschen die Willenskraft herstelle, und nur mit dieser neu gewährten Kraft cooperire dann der Wiedergeborne im Verlaufe der Wiedergeburt. Die Quäker, alle Wiedergeburt von dem im Gemüth angezündeten göttl. Lichte herleitend, sind weit entfernt, von einer Mitwirkung menschl. Kraft mit der göttl. Gnade zu reden: sie schreiben der menschl. (geistigen) Natur nur Capacität für das innere Licht zu und betrachten sie als die Unterlage für die Gnadenwirksamkeit des göttlichen Geistes.

Stellen der Symbole.

A. Dass die göttliche Gnade zur Besserung unentbehrlich sei.
Katholische Symbole.

Protestant. Symbole.

Conc. Trid. sessio 6. can. 1. Si quis dixerit, A. C. p. 14. De libero arbitrio docent, quod hominem suis operibus, quae vel per legis doctrinam humana voluntas non habeat vim sine spiritu fiant, absque divina per Christum gratia, posse iu- sancto efficiendae iustitiae dei seu iustitiae spirituastificari coram deo, anathema sit. Ib. can. 2. lis, sed haec fit in cordibus, cum per verbum Si quis dixerit, ad hoc solum divinam gratiam per spiritus sanctus concipitur. Vergl. Apol. A. C. p. Christum dari, ut facilius homo iuste vivere ac vi- 84 sq. tam aeternam promereri possit, quasi per liberum Conf, Helv. I. art. 9. Sic homini liberum arbitrium arbitrium sine gratia utrumque, sed aegre tamen et tribuimus, ut qui scientes et volentes agere nos bodifficulter, possit, anathema sit. Ib. can. 3. Si na et mala experimur, mala quidem agere sponte quis dixerit, sine praeveniente spiritus sancti inspi- nostra queamus, bona vero amplecti et persequi, ratione atque eius adiutorio hominem credere, spe- nisi gratia Chr. illustrati, excitati atque impulsi non rare, diligere aut poenitere posse, sicut oportet, ut queamus cet. ei iustificationis gratia conferatur, anathema sit. Vgl. noch cap. 3.

[Bellarmin de amiss. grat. 6, 16. Nos libenter admittimus, non posse homines solis viribus naturae corruptae quidquam boni praestare, quod ad pietatem et vitam aeternam pertineat].

Art. Angl. 10. Ea est hominis post lapsum Adae conditio, ut sese naturalibus suis viribus et bonis operibus ad fidem et invocationem dei convertere ac praeparare non possit. Quare absque gratia dei, quae per Christum est - ad pietatis opera facienda, quae deo grata sunt et accepta, nihil valemus. Vgl. Conf. Scot art, 12.

1

« ÖncekiDevam »