Clemens Choraszy1) de Varschewo, vitricus ecclesiae et Adam, hortulanus in Raysko iurati deposuerunt, se nescire valorem plebanatus eiusdem aestimare; item dixerunt. duos esse mansos agri plebanalis, alterum hic in Raysko, alterum in Janykowo2), sitos inter agros cmethonales in omnibus villae campis; item villas deposuerunt parochianas esse has, videlicet Raysko, quae decimam manipularem totam scilicet praedialem et cmethonalem solvit; item Osczeklyno 3) de quolibet manso per duas metretas frumenti, scilicet siliginis et avenae; item Dąbrowa 1) de quolibet manso per unum modium alias Vyerthel siliginis et alterum avenae; item Radlyczyce 3) de quolibet manso per duos modios siliginis et duos avenae; item Czyeschykowo 6) ex sex mansis, quorum quidam sunt deserti, solvit de quolibet manso maldrata ista, videlicet per duas cum media metretas siliginis, per unam cum media metretam tritici, et per duas metretas avenae; item ex eadem villa praeter praefatos sex mansos de aliis tribus mansis missalia plebano solvuntur, quorum de duobus per unam metretam frumenti, scilicet siliginis et avenae, ct ex tertio duae metretae frumenti, etiam siliginis et avenae dantur; item Krovycza) dimidia villa solvit manipularem cum praediali decima plebano praefato; item altera Krovycza deserta 3) manipularem scilicet praedialem et cmethonalem; item Chutky decimam similiter praedialem et cmethonalem; item Markwacz) missalia de quolibet manso per duas metretas siliginis et avenae. Sculteti vero eiusdem villae de quolibet manso per sex grossos tantum solvunt; item Modla 10) per duos modios siliginis et duos avenae de quolibet manso; item Varschowo 11) per duas metretas siliginis et avenac de quolibet manso; item Chrząssowo 12) etiam per duas metretas frumenti de quolibet manso; item Syrzchowo 13) per duos modios siliginis et duos avenae de quolibet manso; item Janykowo decima praedialis et cmethonalis; Pyetrzykowo 14) per duos modios frumenti, scilicet siliginis et duos avenae. Sculteti vero manipularem decimam plebano solvunt; item Smolky 15) decima manipularis praedialis et cmethonalis; item Nakwaschyno 16) villa ad ecclesiam in Koszmynek 11) parochialiter pertinens, isti tamen ecclesiae in Raysko solvit decimam praedialem et cmethonalem; item Szakschyno 18), villa licet alterius parochiae, ad ecclesiam tamen in Raysko solvit praedialem et cmethonalem decimam manipularem; item patronos ecclesiae eiusdem in Raysko dicunt esse villae eiusdem dominos.

1) Klemens Chorąży, kmieć z Warszewa, wsi do parafii należącej. 2) Janikowo, 3) Oszcze klin, 4) Dąbrowa, wsie do parafii należące. ") Radliczyce, wieś parafialna. ) Cieszyków, wieś należąca do parafii Staw pod Kaliszem. 1), ) Krowica Zawodnia i Krowica Pusta, wsie parafialne. *) Markwacz, wieś parafialna niegdyś do konwiktu kaliskiego przez arcybiskupa Karnkowskiego fundowanego należąca. 10) Modła, wieś parafialna. 11) Warszew i 12) Trzęsów, wsie parafialne, niegdyś do dóbr stołowych arcybiskupich klucza opatowieckiego należące. 13) Sierzchów, wieś parafialna, własność dawniej kollegium kaliskiego oo Jezuitów, przez arcybiskupa Karnkowskiego im nadana. 14) Pietrzyków, wieś do parafii należąca, niegdyś dotacyjna archidyakonów kaliskich. 15) Smolany, wieś należąca do parafii Kościelnawieś pod Kaliszem. 16) Nakwasin, wieś i kolonia w parafii. 17) Koźminek. 18) Zakrzym, wieś i kolonia w parafii Lisków w powiecie tureckim gubernii kaliskiej. Oprócz wymie nionych należą do parafii następujące osady: Pijak, Joników, Smułki, Kolonia Smułki, Kolonia Ksawerow, Kolonia Agnieszków i Maryanów, Dąbrowa, Żabiak, Zielonka, Grab, Pinki, Murowaniec, Reforma, Wybranów, Koziary, Tumidaj.

3. KOSZCZYELYECZ.*)

Ista villa est quatuor dominorum, videlicet archiepiscopi pro dimidia, dominae Barthodzyeyska '), domini Lyczynskj 2) et Ivanowskj3) pro altera dimidia, in qua ecclesia pulchra cum choro murato, tituli S. Adalberti et dos plebanalis ampla ecclesiae contigua, in qua curia vicarii ac magistri domunculae; item honesti Joannes Nyemyecz), Joannes Kuba vitrici, Jacobys Vyrąbek 5), Martinus Voldan 6), cmethones de Koszczyelyecz iurati deposuerunt, duos mansos esse plebanales, progrediendo in omnibus villae campis inter agros cmethonales; item deponunt esse quandam agri plebanalis partem, sed iam pinetis consitam circa viam eundo de Koszczyelyecz ad Slothnyky), latitudini quasi unius stadii et quartae partis stadii longitudinis vero paulo minoris, quam agri partem sitam esse dicunt circa agrorum praedialium reverendissimi domini extremitatem, quae etiam extremitas aliqua in parte arboribus est consita, et duo prata plebanalia esse, quorum alterum in extremo agrorum, alterum post hortum et horreum plebanale quantitatis magnae ; item tres horti, duo contigui horreo et alter inter domum plebani et inter cmethonalem aream Obyegala ); item villas dicunt parochianas esse decem possessionatas et duas desertas; item Koszczyelyecz de quolibet manso agri cmethonalis maldrata solvit per tres metretas alias Czwyerthnye siliginis et per tres metretas avenae et per duas metretas tritici et per sex grossos; item de desertis agris et de praediis decima manipularis provenit; item Myczyelino ) maldratas in omnibus et per omnia ita solvit, ut Koszczyelyecz. Dominus autem eiusdem villae mansos scultetiae colit pro praedio, de quibus non aliud solvit, nisi tres metretas siliginis et totidem avenae; item Sluskowo 10) similiter in omnibus et per omnia eodem modo solvit, ut Koszczyelyecz et de agris desertis et praedialibus manipularem decimam plebano solvit; item Lyczyno 11) de quolibet manso per unam metretam siliginis, alteram avenae ac per quindecim grossos, ac praedialem decimam plebano solvit; item Przyranye12) de quolibet manso per octo grossos et unam metretam siliginis, alteram avenae et praedialem decimam plebano solvit; item Korzenyowo 13) per unam metretam siliginis, alteram avenae et per octo grossos de quolibet manso plebano solvit; item Bodzathky deserta 14) praedialem decimam plebano solvit; item Bartho

*) Kościelec (kaliski), wieś (należąca dziś do dyecezyi kujawsko-kaliskiej, w powiecie kaliskim) aż do końca wieku XVI szlachecka, odtąd własność kollegium oo. Jezuitów w Kaliszu, według zapisów w aktach konsystorza gnieźnieńskiego miała już kościół w wieku XV (Arch. Consist. Gnesn. akta luźne). Dzisiejszy kościół w presbyteryum z cegły palonej, a w nawie głównej z drzewa budowany, pięć ołtarzy mający, w roku 1761 przez wspomnione wyżej kollegium gruntownie zrestaurowany został. Dzwonnicę czyli wieżą z drzewa przybudował własnym nakładem Grzegorz Ciemski, pleban miejscowy w r. 1782 (Rubryc. dyec. kuj.-kal. z r. 1875 f. 62).

1) Bartodziejska. 2) Zapewne Łyczyński. 3) Iwanowski. 4) Niemiec. 5) Wyrąbek. ) Woldan. *) Złotniki, wieś należąca do parafii Koźminek. ) Obiegała. ) Mycielin. 10) Słuszków. 11) Łyczyn, 12) Przyranie, wsie do parafii należące. 13) Korzeniów, gniazdo Korzeniowskich, wieś parafialna. 14) Nieodgadnione.

dzyeye 1) praedialem decimam solvit plebano; item Pyetrzyky 2) praedialem et cmethonalem decimam solvit plebano; item Przydzyno 3) totam decimam praedialem et cmethonalem decimam (sic) plebano solvit; item Kuschyno 1), villa deserta, decimas manipulares; item advocati de Stavyschyn 5) solvere sunt obligati plebano quolibet anno tres marcas pecuniarum, sed nesciunt testes, quo iure; item Sthropyeschyn 6) de quolibet manso solvunt. Patronos ecclesiae praefatae decunt esse praedictos villae dominos et non alios.

4. DROSCHEWO.*)

Ista villa est nobilium Droschewsczy, in qua ecclesia tituli (Omnium Sanctorum) (sec. man.) et dos plebanalis ecclesiae contigua, in qua curia cum horto plebani, vicarii et ministri, scholae domunculis; item nobilis Nicolaus Droschewskj1), patronus ecclesiae et laboriosi Martinus Marczyn et Mathias Schulek de Droschewo, vitrici ecclesiae iurati responderunt, proventum annuum huius ecclesiae se extendere annuatim ad viginti marcas; item dixerunt agri plebanalis esse quatuor mansos inter praedia dominorum haereditariorum sitas; item dixerunt has villas esse parochianas, videlicet Droschewo, Kurowo 8), Czachory), Panyathowo 10), Charzewo 11), Galazky 12), Pawlowo 13), Pawlowko 14), Kothowyeczko 15) et Gluchowo 16), ex quibus villis nobiles praediales decimas solvunt plebano, cmethones vero de quolibet manso unam metretam siliginis, alteram avenae solvunt plebano; item mensalia quisque pater familias per grossum unum solvunt (sic); item litteras erectionis ecclesiae ex fama dicunt esse circa nobilem Mathiam Droschewskj, qui etiam eiusdem villae pro dimidia et ecclesiae patronus est; item patronos duos esse dixerunt villae dominos, videlicet nobilem Nicolaum Droschewskj testem, et nobilem Mathiam

1) Bartodzieje, wieś należąca do parafii Warta w powiecie tureckim (Skorowidz Król. Pol. str. 20) 1) Petryki, 3) Przydzyń i 1) Kuszyn, wsie parafialne. 5) Stawiszyn, miasto dawniej, dziś osada w powiecie kaliskim. ) Stropieszyn, wieś parafialna, należąca niegdyś do kolegium kaliskiego oo. Jezuitów. Później przybyły osady: Holendry, Bugaj, Dudek, Ostrówek.

*) Droszew, wieś szlachecka, gniazdo rodziny Droszewskich h. Wczele, która tam niewątpliwie kościół parafialny założyła i uposażyła najpóźniej na początku wieku XV, albowiem w roku 1449 po śmierci tamtejszego plebana, stawiło się na dniu 7 lutego przed konsystorz w Gnieźnie dwóch pretendentów do probostwa w Droszewie, żądając od officyała kanonicznej instytucyi: Jakób z Tomic, bakalarz nauk wyzwolonych, prezentowany przez Filipa Droszewskiego, dziedzica połowy większej wsi rzeczonej, i Jan Kooth, pleban z Kokanina, prezentowany przez Annę, wdowę i Mikołaja, dziedziców drugiej części tejże wsi. Ponieważ się pokazało, że dziedzice obojga części równe mieli prawo do prezentowania plebana, Kooth zrzekł się pretensyi swoich i officyal instytuował Jakóba z Tomic (Excerpta ex actis Consist. Gnesn. f. 344). Obecny kościół wystawił w miejsce dawnego spustoszałego z drzewa kostkowego dziedzic miejscowy, Kosecki, w roku 1783, który za staraniem obecnego plebana gruntownie zrestaurowany i wewnątrz przyozdobiony został (Archiv. Consist. Acta Visitat. et Acta Eccl.).

1) Mikołaj Droszewski. ) Kurow; ) Czachóry. 10) i 11) Osady dziś nie znane w okolicy. Chorzów, wieś w parafii Brzezie. 12) Gałązki Wielkie i Małe. 13) Pawłów. 14) Pawłówek. 15) Kotowiecko. 18) Miejscowość ani w parafii ani w okolicy nie znana. Później przybyły osady: Elisanki, Głoski, Kościuszkowo, Miedzianów, Miedzianówek, Trkusów, Zabory i Żakowice.

Droschewskj, inter quos prioritas iuris praesentandi non est, sed alternatim ius; de aliis non constat testibus.

5. GORZNO.*)

Ista villa est nobilis J. Volyczky 1), in qua est ecclesia tituli S. (Mathiae Apostoli et Evangelistae) (sec. man.), habens dotem plebanalem desertam et nulla aedificia, excepta schola, et hortum habet eidem ecclesiae proximum; item laboriosi Andreas Schypyen et Petrus Pyothr, cmethones de Gorzno, vitrici ecclesiae iurati dixerunt agri plebanalis esse duos mansos, qui ad praesens coluntur et conseminantur opera plebani; item proventum huius ecclesiae esse exilem et vix provenire ex tota parochia, cuius duae tantum sunt villae sc. Gorzno et Byenyewo 2), tres cum medio maldratas frumenti, ex singulis mansis solvunt metretam siliginis et metretam avenae. Patronum ecclesiae dixerunt esse unum, videlicet J. Volyczkj, de aliis nihil sciunt.

6. SKRZEBOWO.**)

Ista villa est nobilium J. Chwalczewskj et A. Dusczyna, in qua est ecclesia parochialis tituli s...... cum dote plebanali, in qua aedificia et hortus ac domuncula ministri; item laboriosi Martinus Marczyn et Paulus Kamyk, cmethones et vitrici dictae ecclesiae iurati responderunt, proventum ecclesiasticum consistere in missalibus tantum, quae ad duo maldrata frumentorum vix se extendunt, ex quolibet manso metreta una siliginis, altera avenae solvitur; item dixerunt tres mansos

*) Górzno, wieś szlachecka, w wieku XVI własność Wolickich, miała kościół parafialny wedlug zapisu w aktach konsystorskich już w wieku XIV (Arch Consist. Gnesn. akta luźne). Dzisiejszy kościół drewniany stanął w roku 1755 nakladem Fabiana i Agnieszki Moszyńskich, dziedziców, a cale wewnętrzne urządzenie swoje zawdzięcza Michałowi i Maryi Niwskim (Arch. Consist. Acta Visit. Archiep. Ostrowski). Dla zbyt szczupłego uposażenia kościół ten od dawnych czasów nie miał własnego plebana, lecz administrowany był bądź przez sąsiednich kapłanów, bądź też przez zakonników z Kalisza. Według klasyfikacyi polskiej intrata plebanii czyniła w roku 1810 tylko 380 złotych. Z tego powodu już arcybiskup Raczyński rozpoczął transakcye o afiliacyą kościoła w Górznie do pobliskiego kościoła Szczurach, którą przecież dopiero arcybiskup Przyłuski doprowadził do skutku (Acta Visit. Raczyński. Acta Ecclesiae).

W

1) J. Wolicki, dziedzic h. Nabram. 2) Biniew Stary i Biniew Nowy.

**) Skrzebowa, wieś szlachecka z kościołem parafialnym pod tyt. s. Maryi Magdaleny, o którym akta konsystorza gnieźnieńskisgo już w początku wieku XV czynią wzmiankę. W roku 1655 Szwedzi spalili kościół starożytny drewniany, zrabowawszy go poprzednio, w którego miejsce pleban ówczesny, Jan Baszyński, z ofiar wiernych wystawił nowy również z drzewa w roku 1680, który dnia 20 marca tegoż roku benedykowany i następnie kilkakrotnie restaurowany dotąd istnieje. Oprócz kościoła parafialnego miała Skrzebowa w polu ku miastu Raszkowu kaplicę murowaną z obrazem N. Maryi P. Loretańskiej cudami słynącym, którą w końcu XVI wieku fundował dziedzic miejscowy, Miłaszewski, a pleban rzeczony, Baszyński, w roku 1663 restaurował. Kaplica ta na początku tego wieku zupełnie była zdezolowaną, a po przeniesieniu z niej cudownego obrazu do kościoła parafialnego przed rokiem 1810, po kilku latach została rozebraną (Acta Visitat. Archiepiscopor. Ostrowski et Raczyński).

esse plebanales, ubique in acie ceterorum agrorum positos, iamque multa in parte arboribus consiti crescentibus. Unam tantum hanc villam dixerunt esse eius ecclesiae parochianam, ex qua praefata maldrata solvuntur. Patronos duos dixerunt esse huius ecclesiae, dominum Phalczewsky et dominam Dusczyna, villae dominos; de aliis interrogati, testibus non constat.

7. COBYERZNO.*)

Ista villa est domini Hieronimi Roszrazewskj de Nowemyastho1), in qua ecclesia est parochialis lignea, habens dotem plebanalem sibi contiguam, in qua aedificia cum horto ac schola; honorabilis Adam, plebanus, Albertus Kolano, cmetho de Cobyerzno et Joannes Jabrzych, scultetus de Dambrowa, vitrici ecclesiae praefatae iurati responderunt, unum tantum esse mansum plebanalem in omnibus eiusdem villae campis situm; item stagnum desertum in silva circa rivulum dictum Gaczky 2) esse plebanalem; item quatuor villas dixerunt iure parochiali ipsi ecclesiae esse subjectas, videlicet Cobyerzno, quae de quolibet manso per unam metretam alias Czwyerthnya frumenti scilicet siliginis et avenae solvit; item Dabrowa 3) ex singulis mansis duas metretas frumenti unam siliginis, alteram avenae cum decem grossis solvit; item Gorzub ) ex singulis mansis unam metretam siliginis et avenae cum sex grossis solvit; item Thomycze 5) de quolibet manso tres modios siliginis et tres avenae tantum solvit. Patronum ecclesiac dicunt esse unicum, videlicet praefatum villae dominum.

8. CROTOSCHYN.**)

Istud oppidum est nobilis domini J. Nyevyeschkj 6), in quo ecclesia parochialis tituli s......, habens dotem plebanalem, in qua aedificia plebani et domunculae

Kobierno, wieś szlachecka, w wieku XIII do Prusinowskich (Kod. dypl. wielkop. II, 21), w wieku XVI do Rozrażewskich, później do Potockich, a dziś do książąt Thurn u. Taxis należąca, miała według zapisów w aktach konsystorskich kościół parafialny pod tyt. s. Wojciecha już w początkach wieku XV (Arch. Consist. Gnesn.). Dzisiejszy kościół drewniany zupełnie podupadły, który w krótce nowym murowanym ma być zastąpiony, wystawił w miejsce starożytnego także drewnianego z dwiema wyniosłemi wieżami w roku 1721 pleban miejscowy, ks. Michał Odorowski, który w roku 1723 konsekrowany był przez suffragana gnieźnieńskiego, Franciszka Kraszkowskiego (Arch. Consist. Acta Visit. archiep. Poniatowski de a. 1790). Zmarły przed kilkunastu laty pleban ks. Ludwik Seeliger przekazał testamentem pozostałość swoję wynoszącą około 15,000 marek na budowlę nowego kościoła. Przed kilku laty zniesiono obiedwie wieże upadkiem grożące.

1) Hieronim Rozrażewski z Nowegomiasta h. Doliwa. 2) Gacki. 3) Dąbrowa, 4) Gorzupia, 3) Tomice wsie do parafii należące. Oprócz tego należą do niej miejscowości: Bargiel, Biadki, Biadkowskie Huby, Brzoza, Durzyn, Gorzupskie Huby, Różowepole (Rosenfeld), Smoszewo i Wygnanie. ) J. Niewieski, zapewne z familii Chebdów z Niewiesza.

**) Krotoszyn, gniazdo starożytnej familii Krotowskich, pierwiastkowo wieś, od końca zaś wieku XV miasto, będące własnością Krotowskich, następnie Niewieskich, potem Rozrażewskich, dziś powiatowe i stolica