molendino Czyzemski 1), item Sczuqwyn 2), Thuszevj 3), Vola Cazubowa 4), Dylow 5), necnon duplex Gorka, maior et minor) spectant et pertinent et incolae ipsarum in eadem parochiali percipiunt ecclesiastica sacramenta; eademque ecclesia ex antiquo habet pro dote et fundo infrascripta, quorum et modernus ipsius rector extat in pacifica possessione, et primo habet unum spatium terrae seu sortem intra limites praefati oppidi et villae Thuschyn satis magnum, spatiosum et competens, protendens se in longitudine continuo, incipiendo ab eadem ecclesia parochiali, quae situm habet ante curiam regalem, usque ad limites haereditatum et camporum villarum praedictarum Czyzemyn, Kozubowa Vola et Dylow, progressiveque ab eadem ipsa ecclesia se in latitudine protensione continua per modum triklyny dilatantem, in cuius spatii principio circa eam ipsam ecclesiam habet plebanus eiusdem ecclesiae areas speciales pro curia plebanali et circa cimiterium pro duobus vicariis et ministro, cum hortis eisdem adiacentibus, et in eis habet nedum commoditates hortorum, sed etiam pro vicariis. Insuper ultra aream et situm curiae plebanalis habet alias areas speciales pronunc quatuor pro hortulanis seu cmethonibus sufficientes etiam (cum) hortis eisdem areis adiacentibus hinc inde iacentes, duas videlicet pronunc ad latus villae versus orientem ultra areas cmethonales, quondam ad advocatiam spectantes et alias in latere, in quo est ecclesia et curia plebanalis. Ultra quas areas versus oppidum se protendentes habet in postico earum prata et ab earundem situ campus (sic) pro praedio plebanali et hortulanis absque quavis interruptione versus villas praedictas Czyzemyn, Vola Kazubowa et Dilow cum borris, silvis, mericis, rubetis et aliis nemoribus continue protenditur extensive in maiori latitudine versus haereditates praedictas; in quo quidem spatio campi, silvae et borrae habet prata, piscinas, pronunc quatuor, duas prope villam Thuschyn in torrente seu alveo, qui decurrit a silva, dicta Curzyna, et piscina regali in eadem, alias duas in borra, unam in torrente seu alveo decurrente a Dilow et (in) eadem piscina molendinum cum campis, pratis et borris ex omni parte adiacentibus, quartam vero in palude alias ug, dicto Trezenyecz 7). Possunt tamen et plures in eodem spatio seu sorte haereditaria piscinae erigi et mellificia in borra ultra facta fieri, quodque spatium terrae seu sors iacet in eadem haereditate utriusque tam oppidi quam villae Thuschyn, inter vias, ab una parte viam, quae vadit in Dilow, et ab alia in molendinum, quod iacet inferius molendino praedicto plebanali in torrente decurrente ex Dilow, et hoc quoad borram, silvas, nemora et agros ultra piscinas in torrente ex Cyrzyna decurrente sita; item molendinum praedictum inferius molendino plebanali saepedicto situm ex fama in bonis praedictae sortis dotis ecclesiae parochialis per quendam olim .... Kolyba . . . . . . . bonorum Thuschyn erectum et extunc per tenutarios occupatum, negligentia plebanorum circa ipsam ecclesiam non residentium. Item ultra praedictum spatium terrae et areas superius descriptas

cam

..

1) Młyn czyżemski. 2) Szczukwin, 3) Tążowy. 4) Wola Kazubowa. 5) Dylów, dziś nie znany w parafii. 6) Górki Wielkie i Górki Male. Powstały później osady: Modlica, Rydzynki, Zofiówka, Bądzyn, Bleszyn, Maleniec, Garbów, Głuchów, Kruszów, Tuszynek Duchowny, Tuszynek Majoracki. Do parafii dłutowskiej należą dziś miejscowości: Dłutów w. i folw., Budy, Smyki, Erywangród, Huta, Leszczyny, Leszczynki, Łaziska, Mierzączka Wielka i Mala, Orszak, Slądkowice, Depcik, Molenda, Lipieniec, Póltalarek, Kociołki, Żeronie, Jastrzębieniec, Kłóciarz, Lisieniec, Zalesie, Helenów, Podstola, Swierczyna, Piętków, Redociny, Stoczki, Porąbki. 1) Trzciniec,

eadem ipsa ecclesia habet unam aliam aream specialem pro taberna, in qua aliquando fuit domus hospitum cum stabulo, cum horto eundo ab ipsa ecclesia versus oppidum inter hortum curiae regalis et scabella descensus in oppidum sitam, in qua modo est fabricata domus et locatur in censu annuo mediae marcae, et protenditur dicta area in longitudine unius stadii citra vel ultra, in latitudine vero citra vel ultra duodecim sulcorum, praeter id, quod occupatum est pro curia ad praedictum hortum curiae regalis, ex eo, quia eadem area cum horto per multos annos iacebat deserta et non septa. Item ultra praemissa habet eadem ipsa ecclesia et pro tempore ipsius plebanus certa alia prata seu spatium silvae dictae Radzenyek 1) pro pratis, quod iacet in eadem silva Radzenyek eundo in Pabyanycze 2) in latere sinistro stratae publicae ducentis in praedictum oppidum Pabyanycze, in quo quidem spatio plebanus habuit prata nedum pro se et necessitate curiae suae, sed et pro hortulanis et molendino, et colebantur aliquando; ex quo pro curia plebani tres vel aliquando quatuor acervi de foeno, modo tamen ex non residentia plebanorum et desertatione hortulanorum ipsa prata nemoribus silvarum excreverunt. Item hortulani locati aliquando et locandi seu cmethones in sorte plebanali, prout et modo tres duntaxat possessionati, non habuerunt neque habent aliquos agros alibi, quam in praedicto campo praediali seu allodiali dotis plebanalis hinc inde per partes, similiter et molendinator ex molendino plebanali praedicto emensuratos, cuius quidem molendini plebanalis molendinator pro tempore existens in emolumentis subsistere non potest, ex eo, quia aquam solum ex inundationibus pro tempore habere solet, et solet solvere praedictus molendinator pro censu tam ex emolumentis quam ex agris, quos colit, unam marcam et quatuor capones pro festo S. Martini, necnon et decimas manipulares ex agris eidem ecclesiae et plebano, et non habet aliquod privilegium molendinator in perpetuitate aliqua, tamen tenetur etiam plebano frumenta absque mensura molere, aggerem absque adiutorio quovis plebani reformare et scamna, mensas in curia plebani pro necessitate reformare et mellificia providere; percipit tamen ex molendino omnia emolumenta et tertium mellificium in borris. Hortulani vero de tribus areis plures agros habentes, solvit eorum quilibet pro censu per unum fertonem et quartus, qui pauciores agros et peiorem hortum habere solebat, per sex grossos; item per duos capones, triginta ova, item duos dies curribus eorum fimum educere, tres dies pro frumentis hiemalibus et tres pro aestivalibus agros colere, et eosdem agros cultos per tres dies praeparare, seminare frumentis plebanalibus et segetes satas colligere et conducere et similiter prata per tres dies falcastrare, falcastrata colligere et conducere; insuper pinum pro hieme et necessitate curiae plebanalis adducere; item quilibet eorum per quinque currus lignorum pro solemnitate Natalis Christi et non ad plura obligantur et tenentur (sic)

Item ex praefato oppido Thuschyn ipsiusque molendino necnon et villa alias agris ipsorum tam oppidanis quam villanis curiae regalis et plebanalibus omnibus et singulis praedictis decimae manipulares provenientes in toto spectant et pertinent ad eandem parochialem ecclesiam et plebanum in Thuschyn, et conducunt eas incolae agros colentes eorum propriis curribus in horreum plebani, alias ubi

1) Radzeniek. 2) Pabianice,

eis locum designare et deputare contigerit absque aliqua solutione canapalium aut lini, et ultra praemissa incolae eiusdem oppidi et villae tam hospites quam inquilini solvunt columbationem eorum quilibet per unum grossum.

Gorka duplex, villae praedictae sub eadem parochiali in Thuschyn, in quibus decima manipularis tam ex agris praedialibus quam cmethonalibus omnibus et singulis proveniens in toto spectat ad eandem parochialem et plebanum in Tuschyn, et conducunt eam ex agris cmethonalibus cmethones ipsorum curribus in horreum a plebano seu eius factore ponendum absque solutione canapali, ex agris vero praedialibus nobilium conducitur opera plebani; solvunt etiam cmethones tam hospites quam inquilini columbationem per unum grossum et annualia sancti Petri more solito.

Vola Cozubova, Dilow et Tanzovy, villae sub eadem parochiali praedicta, in quibus dempta Tanzovj1) sunt curiae nobilium agros praediales habentes, decima tamen manipularis nedum ex agris praedialibus, sed etiam cmethonalibus omnibus et singulis proveniens in toto spectat ad eandem parochialem in Thuschyn et eius plebanum, et conducunt eam cmethones in praedictis tribus villis ipsorum curribus in horrea a plebano deputanda absque solutione quavis canapalium seu lini, ex agris vero praedialibus conducitur opera plebani; solvunt etiam cmethones columbationem more aliarum villarum per unum grossum plebano ipsorum.

Calno duplex, maius et minus 2), in quarum una est curia, videlicet in minori nobilium, habens agros praediales, videlicet duos mansos, qui pro curia coli solent, de quibus decima manipularis proveniens spectat ad eandem parochialem et plebanum in Thuszyn, quam solet consignare plebanus ipsius ecclesiae ministro pro salario; ex agris vero cmethonalibus utriusque villae decima manipularis proveniens spectat ad praeposituram collegiatae ecclesiae Lanciciensis, pro praefata vero ecclesia parochiali ipsorum in Thuschyn cmethones et incolae nihil aliud solvunt, solum columbationem per unum grossum more aliarum villarum.

Molendina Jaxinskj et Stroskj3) sub eadem parochiali in Thuschyn consistentia, habent agros, de quibus decima manipularis spectat ad eandem parochialem in Thuschyn et eius plebanum, occasione cuius, unius videlicet Stroskj, habetur controversia inter plebanos praefatae parochialis in Thuschyn et alterius in Rzgow, et solvunt molendinatores eorundem molendinorum columbationem ecclesiae in Thuschyn ultra decimas.

Rakowska Vola, villa sub eadem parochiali ecclesia in Thuschyn, in qua non sunt aliqui agri praediales, solum cmethonales, de quibus decima manipularis datur pro ecclesia parochiali in Rzgow et pro praedicta parochiali in Thuschyn incolae ipsius villae nihil aliud solvunt, solum columbationem per unum grossum, tam hospes quam inquilinus.

Czyzemyn, Orzek, Dluthow, villae praedictae sub parochiali eadem in Thuschyn, in quibus non sunt aliquae curiae neque agri praediales, solum cmethonales, de quibus omnibus decimas manipulares percipit praepositus Lanciciensis, quamvis praefata Orzek noviter et in nova radice est erecta; pro praefata vero parochiali

1) Tążowy. 2) Kalino i Kalinko po utworzeniu nowej parafii w Rzgowie do niej przyłączone zostały. 3) Obadwa młyny dziś nie znane.

in Thuschyn ipsarum villarum incolae duntaxat solvunt columbationem per unum grossum more aliarum villarum eiusdem parochiae.

Molendinum villae Czyzemyn, habens agros noviter exstirpatos, solvit decimam manipularem ex ordinatione factorum curiae in Pabyanycze ecclesiae parochiali in ibidem de facto et pro parochiali in Thuschyn solum columbationem.

Jutroschow, villa, in cuius excrescentiis, agris videlicet noviter exstirpatis et exstirpandis, per modernum episcopum Wladislaviensem, videlicet reverendissimum dominum Mathiam de Drzevycza1), villa erigitur et locatur, quae nondum alicui aliquid solvit aut contribuit et libertate gaudet; ex agris tamen praefatae villae Jutroschow cmethonalibus et scultetiae decima manipularis datur pro scolastico Lanciciensi et similiter in Sczuqwyn et pro parochiali ecclesia in Thuschyn columbatio per unum grossum. Molendinator vero eiusdem villae Jutroschow, dictus Koczelek, nondum decimam manipularem ex agris circa molendinum ibidem exstirpatis noviter alicui solvit, solum columbationem ecclesiae praefatae in Thuschyn.

Korczow 2), villa sub decanatu Schathkoviensi, in qua est ecclesia parochialis, cuius villae decima manipularis ex omnibus et singulis agris cmethonalibus, quorum magna pars extat ex desertatione inculta, decima manipularis (sic) proveniens in toto spectat ad parochialem ecclesiam in Thuschyn praefatam; ex agris vero praedialibus percipit decimam manipularem plebanus in ibidem; item plebanus tenet donatos certos agros pro eadem ecclesia, quondam cmethonales, de quibus etiam manipularis (decima) debetur ecclesiae praefatae in Thuschyn.

Stanschycze triplex 3), villae sub parochiali ecclesia praefata in Corczow, in quibus sunt speciales agri praediales ab agris cmethonalibus ex antiquo distincti, ex quibus agris praedialibus duntaxat decima manipularis proveniens spectat ad eandem parochialem ecclesiam et plebanum in Korczow; ex agris vero cmethonalibus omnibus et singulis, etiam quos colunt nobiles, hinc inde desertos pro praediis psorum, proveniens in toto spectat ad parochialem ecclesiam et plebanum in Thuschyn, et conducunt eam cmethones in horrea per ipsum plebanum de Thuschyn ordinanda curribus ipsorum absque solutione canapalium.

Rzgow, quondam villa et novissime in oppidum erecta et quondam ad ecclesiam parochialem una cum villa Grodzysko iure parochiali pertinens, in qua ecclesia parochialis et ipsius pro tempore plebanus ex certa concordia et in actis olim reverendissimi domini Frederici S. Romanae ecclesiae tituli S. Luciae in septem soliis presbyteri Cardinalis archiepiscopi Gnesnensis ) descripta tanquam filialis solvit et solvere singulis annis obligatur praefatae ecclesiae in Thuschyn pro contributione et denario S. Petri quatuor grossos.

Item praefata ecclesia taxata est ad duas cum media marcas argenti pro contributione solvenda, pro contributione vero camerae apostolicae pro denario S. Petri solvit unum fertonem usualem et unum grossum.

1) Maciej Drzewicki od r. 1513 biskup kujawski. 2) Korczew. 3) Stężyce, wieś należąca do parafii Zduńska Wola. 1) Fryderyk Jagiellończyk.

2. RZGOW.*)

Oppidum noviter citra vel ultra a sex annis ex villa erectum, in quo ecclesia parochialis ex parochia in Thuschyn citra vel ultra a quadraginta annis est fundata, tituli S. Stanislai, de iure patronatus et praesentandi capituli Cracoviensis, ad quam iure parochiali duntaxat praefatum oppidum et villa Grodzisko 1), ad praefatam ecclesiam in Thuschyn quondam spectans, necnon Utha 2), postea saltem sub eodem tempore erectionis ecclesiae in nova radice locata, spectant et pertinent. Quam modo obtinet quidam Mathias de Yuthrkowycze 3), actu presbyter, ex praesentatione

*) Rzgów, pierwotnie wieś kapituły krakowskiej z kościołem parafialnym w roku 1469 nowo przez nią fundowanym i uposażonym, który arcybiskup Jan Gruszczyński na jej prośby wyniósł do godności kościoła parafialnego, ustąpiwszy na utrzymanie plebana dziesięcinę stołu arcybiskupiego w Woli Rakowskiej i przyłączywszy do nowo utworzonej parafii wsie dotąd do parafii tuszyńskiej należące: Wolą Rakowską, Kalno Wielkie i Kalno Małe, nadto Dalków i Kurowice należące do parafii Czarnocin, oraz Wiskitno i Chojny położone w parafii Mileszki (Długosz, Liber Beneficior. I, 275). Z tej nowo utworzonej parafii powstały w następstwie czasów dwie nowe: Chojny w r. 1493 (Rubr. archid. warszawskiej z r. 1860 f. 89) i Kurowice w r. 1530 (Rubryc. dyec. kuj.-kal. z r. 1878 f. 136). Chojny i Mileszki należą dziś do archidyecezyi warszawskiej, Kurowice zaś do dyecezyi kuj.-kaliskiej. Kapituła krakowska, uwzględniając nader korzystne wsi Rzgowa położenie nad traktem publicznym i rzeką Nerem, postanowiła zamienić ją na miasto i na ten cel zakupiła od Andrzeja z Pabijanic, plebana w Targowisku za 130 grzywien wójtostwo rzgowskie i młyn na rzece Nerze (Długosz l. c. I, 275). Jak opis powyższy świadczy, rzeczona kapituła dopiero na początku wieku XVI otrzymała od króla przywilej zamienienia Rzgowa na miasto. Myli się zatem Rubryc. dyec. kuj.-kal. z r. 1878, podając rok erekcyi tego miasta 1360. W miejsce pierwotnego kościoła drewnianego, chylącego się ku upadkowi, kapituła krakowska wystawiła w roku 1630 dzisiejszy murowany kościół z wyniosłą wieżą, która w roku 1812 razem z dachem kościelnym zgorzała. Za staraniem ówczesnego plebana, późniejszego biskupa kujawsko-kaliskiego, ks. Tomaszewskiego, dach został zrestaurowany, lecz wieża czeka na odbudowanie (Rubryc. dyec. kuj-kal. z r. 1878 f. 137. 138).

Na tem miejscu skwapliwie prostujemy omyłkę popełnioną z przemiany dwóch równobrzmiących nazw tyluż parafii w dyecezyi kujawsko-kaliskiej dziś położonych. W pierwszym tomie bowiem niniejszego dzieła przy opisie Rzgowa położonego w dekanacie i powiecie konińskim zamieszczone zostały notatki odnoszące się do Rzgowa powyżej opisanego, należącego do powiatu łódzkiego i dekanatu piotrkowskiego. Podajemy zatem tu następujący krótki opis kościoła rzgowskiego w dekanacie konińskim do pierwszego tomu Libri Beneficiorum str. 283:

Rzgów, niegdyś miasto szlacheckie, dziś wieś, z kościołem parafialnym w roku 1209 z drzewa modrzewiowego zbudowanym i uposażonym, lecz przez kogo, nie wiadomo. Rubryc. dyec. kuj -kal. z r. 1876 mylnie podaje, jakoby w roku 1601 kościół ten zapewne po odbudowaniu lub gruntownej restauracyi konsekrował był Wierzbowski, suffragan gnieźnieński, gdyż suffragana gnieźnieńskiego tego nazwiska nigdy nie było, a dwóch biskupów Wierzbowskich Stefanów żyło daleko później, jeden biskup poznański † 1687, drugi biskup dardanieński, suffragan warmiński, kantor gnieźnieński † 1712 (Ks. Korytkowski 1. c. Ms.). W roku 1760 pleban miejscowy, Malachiasz Maliński, kazał własnym kosztem cały kościół obić deskami. Według wizyty z roku 1767 było tam 6 ołtarzy, przy jednym z nich ustanowiony był osobny prebendarz, uposażony czynszami i rolami, lecz nie wiadomo, przez kogo. Nową wieżę i dzwonnicę wystawił z drzewa pleban Maryan Głoskowski około roku 1790. W roku 1867 kościół rzeczony chylący się ku upadkowi za staraniem rządzcy swego, Juliana Skupieńskiego, gruntownie został zrestaurowany (Rubr. dyec. kuj.-kal. z r. 1876 f. 57. 58).

1) Grodzisko. 2) Huta wiskicka. 3) Maciej z Jutrkowic, pleban. Do parafii należą dziś następujące miejscowości. Gospodarz, Guzew, Prawda, Kalino, Kalinko, Czyżeminek, Starowa Góra, Romanów, Grodzisko, Hula wiskicka, Gemzów, Przypusta, Tadzin, Bronisin, Konstantynowo, Rzgów i Wandalin.