Sacramentorvm brevis elvcidatio. Simulque nonnulla peruersa Martini Luther dogmata excludens, Per Evstachivm de Zichenis. INLEIDING. De opkomende Hervorming is voor Eustachius van Zichem eene onaangename verrassing, eigenlijk een raadsel geweest. Nooit te voren kon men als in zijne dagen bogen op zulk eene talrijke schaar van schrijvers, die de uitmuntendste leerboeken hadden vervaardigd voor de kennis van de eischen van het Christelijke leven en van de Katholieke waarheid. Nooit werden de voorschriften der tucht of de waarheid van het geloof zoo duidelijk in het licht gesteld als thans. Men zou gezegd hebben, dat aan de kerk in dit opzicht niets ontbrak, dat zij nooit gelukkiger tijd had beleefd. Toch worden juist nu velen afvallig 1). Men ziet zelfs hun aantal dagelijks aangroeien 2). Ofschoon het naar Van Zichem's oordeel spoedig weder anders worden zal, dreigt de meerderheid op het oogenblik hunne zijde te kiezen 3). Inzonderheid wordt de pauselijke stoel door de meesten losgelaten; hij is een voorwerp van verachting geworden 4). In zijn vorig werk heeft de schrijver de vuilste en ergste dwalingen niet aangeroerd, in de verwachting dat die wegens hare ongerijmdheid van zelf op niets zouden uitloopen. Maar 1) Eustachius de Zichenis, Sacramentorvm brevis elucidatio, quat. a, fol. ijr; hierachter, blz. 297. Geen andere editie van het werk is bekend dan die, waarop deze herdruk berust. Een exemplaar werd mij op de meest welwillende wijze ter leen verstrekt uit de universiteits-bibliotheek te Gent. Het boekje is gedrukt met Romeinsche letter. Formaat: in-4°. Aantal bladen: 62, ongenummerd. Signatuur: a iij-piij. (het laatste vel heeft een insteekblad). Aantal regels per bladzijde: 28, buiten den hoofdregel. Hoogte: 19,2 c.M. Breedte: 13,4 c.M. 2) Dezelfde, Ibidem, a, fol. ijv; hierachter, blz. 297 vlg. 3) Dezelfde, Ibidem, a, fol. iiijr; hierachter, blz. 300. 4) Dezelfde, Ibidem, d, fol. iij; hierachter, blz. 314. III. 19 het tegendeel is het geval '). Daarom heeft hij zich opnieuw aan den arbeid gezet. De hoofdaanval is weder tegen Luther gericht. Van Zichem geeft te verstaan dat deze schuldig is aan halsmisdaad 2). Maar naast hem zijn andere tegenstanders opgekomen, die minstens even krachtig verdienen bestreden te worden. Deze lieden gaan verder dan Luther 3). Zij steunen enkel op eigen oordeel 4). Terwijl zij aan geen universiteit in tel zijn, laten zij al wat aan de universiteiten geleerd wordt, al wat de bekwaamste wijsgeeren en scholastieke theologen hebben voortgebracht, links liggen en trachten de geheele Christenheid terug te voeren tot den tijd, toen haar godsdienst nog in den staat der kindsheid verkeerde 5). Zij verwerpen alle gezag in den staat en in de kerk 6), gispen niet alleen gebreken maar veroordeelen alle kerkelijke waardigheidsbekleeders, zeggen, dat alle aartsbisschoppen en bisschoppen zondaars zijn ), meenen, dat zij zonder iemands leiding den Bijbel wel kunnen verstaan en uitleggen ), ruien het volk op om aan wellust bot te vieren 9) en hebben geen ander doel dan de wereld met misdaden te vervullen, de wetten af te schaffen en de vrijheid om te zondigen in te voeren 10). Op wie heeft hij het oog? Kennelijk op de opkomende Doopersche beweging 11). Daarom houdt hij, bij de behandeling van het doopsacrament, een uitvoerig betoog voor de noodzakelijkheid van den kinderdoop 12). De zaak is te merkwaardiger daar dit geschrift dagteekent uit het j. 1523. Andere betrouwbare berichten omtrent een zóó vroegtijdig optreden der bedoelde be 1) Dezelfde, Ibidem, a, fol. ijv; hierachter, blz. 298. 2) Dezelfde, Ibidem, e, fol. iv; hierachter, blz. 317 (capitalis). Zie voor de beteekenis van dit woord het gebruik ervan quat. 1, fol. iv; hierachter, blz. 347. Vgl. verder e, fol. ijv; i, fol. iiijv, hierachter, blz. 318, 341. 3) Dezelfde, Ibidem, a, fol. ijv, iijr; vergel. b, fol. ir; hierachter, blz. 298, 301 vlg. 4) Dezelfde, Ibidem, b, fol. ir; hierachter, blz. 302. 5) Dezelfde, Ibidem, a, fol. iiijv; b, fol. ir; hierachter, blz. 301. 6) Dezelfde, Ibidem, c, fol. iijv-d, fol. iiij; hierachter, blz. 309-316. 7) Dezelfde, Ibidem, a, fol. iiijr; b, fol. iv; hierachter, blz. 300, 302. 8) Dezelfde, Ibidem, b, fol. ijr; hierachter, blz. 303. 9) Dezelfde, Ibidem, a, fol. iiijr; hierachter, blz. 300. 10) Dezelfde, Ibidem, d, fol. iiijr; hierachter, blz. 315. 11) Dezelfde, Ibidem, a, fol. iijv; hierachter, blz. 309: »Sed aliud hominum genus succurrit, qui nescio quam sibi suo baptismo libertatem promittentes" etc. 12) Dezelfde, Ibidem, c, fol. i-ij; hierachter, blz. 306-308. weging in deze gewesten bestaan, voorzoover mij bekend is, niet. Het Christenvolk is volgens Van Zichem van nature niet vrij, maar onderworpen aan slavernij (Christianus populus suapte natura seruus est, non liber, vtpote ab exordio seruituti obnoxius) 1). De hoogmoed echter is de bron der ketterij 2). Tegenover de dwaalleer stelt Van Zichem het gezag der kerk. Op haar zijn de aanvallen der ketters van alle kanten gericht in deze dagen 3). Maar Gods geest heeft door alle eeuwen aan de heiligen de waarheid geopenbaard). Christus zal zijne kerk altijd door blijven leiden, haar niet laten berooven van hare instellingen en kostelijken schat van leeringen 5). Wat beteekent uw geloof, zoo wordt aan Luther gevraagd, als gij niet aan de kerk gelooft ?6) Onderstel, dat de kerkleer ten opzichte van het Avondmaal eens niet waar mocht bevonden worden, zou men dan niet mogen vragen: waarom heeft Christus de kerk niet voor deze dwaling behoed?) Men komt op tegen de onthouding van den kelk. Maar waarom gehoorzamen wij hierin niet liever aan de kerk, welke zoovele geleerden, vromen en heiligen telt, wier leven ook door wonderen verheerlijkt is, voor wie Christus niet zou toelaten dat de vrucht van zijn lijden verloren ging?) Bij de verdediging van de leer, dat de mis een offer is, komt de schrijver weder tot een hartstochtelijk beroep op 't geloof der kerk, de heiligen, de orakels, de wonderen, o. a. op het bekende Gregorius-wonder 9). Waarom zou Christus aan de kerk tot herstel van allerlei schade geen ander offer hebben verschaft dan een dat de mensch in zijne armoede en zwakheid voortbrengen kon? 10) Door goddelijk licht is de kerk, is de H. Thomas van Aquino bestraald geworden 11). De verbreiders der ketterij hadden dan ook moeten wijken voor de heilige mannen, die vroeger over het geloof ge 1) Dezelfde, Ibidem, m, fol. iv; hierachter, blz. 351. 2) Dezelfde, Ibidem, b, fol. iv; h, fol. iiijr; hierachter, blz. 302, 335. 9) Dezelfde, Ibidem, h, fol. iiijv; i, fol. ir; hierachter, blz. 335 vlg. 11) Dezelfde, Ibidem, h, fol. ir; hierachter, blz. 331. |