schreven hebben 1). Het gezag der kerk, welke de hier bestreden dwalingen bijna alle heeft veroordeeld, had voldoende moeten zijn om Christenen er van terug te brengen 2).

Veelbelovend is des schrijvers toezegging aan het begin, dat hij, daar de meeste afvalligen het gezag der kerk bijna geheel loochenen, zich beroepen zal op argumenten der Schrift en der rede 3). In werkelijkheid bekleedt hier echter het Schriftgezag doorloopend een veel geringere plaats dan men met het oog op deze toezegging had mogen verwachten. De kerkelijke overlevering wordt met de Schrift geheel op ééne lijn gesteld ). Dat het sacrament van het vormsel niet in de Schrift voorkomt, zegt niets. De Schrift diende voor allen, maar zij was niet bestemd om te bevatten, wat slechts aan weinigen medegedeeld moest worden. Als men den vorm van dit sacrament aan allen geopenbaard had, zou dit maar aanleiding gegeven hebben tot bespotting, zooals thans bij de Lutheranen; de overlevering moest hier dus liever geschieden door de handen dan door het schrift (per manus potius quam scriptura tradenda) 5). In tegenstelling met Latomus (boven, blz. 33) spreekt Van Zichem uit, dat het gezag der Schrift enkel berust op dat der kerk. De kerk moet voor ons beslissen wat de ware Schrift is; men moet dus eerder aan de kerk dan aan de Schrift gelooven 6).

Ook in dit opzicht verschilt Van Zichem van Latomus, dat hij den paus de hoogste macht, niet alleen op geestelijk, maar ook op wereldlijk gebied 7) en volstrekte onfeilbaarheid toekent ). Eene wereldlijke heerschappij wordt toegekend door menschen, maar het pausdom is van goddelijken oorsprong "). Zoowel de eenheid als de vastheid der kerk vereischen het pausdom 10). De paus heeft macht, niet alleen om de overgeleverde wetten te handhaven, maar ook

1) Dezelfde, Ibidem, a, fol. ijv; hierachter, blz. 298. 2) Dezelfde, Ibidem, a, fol. iij; hierachter, blz. 299.

3) Dezelfde, Ibidem, a, fol. iijv; hierachter, blz. 299.

4) Dezelfde, Ibidem, p, fol. vv, vjr; hierachter, blz. 371 vlg.

5) Dezelfde, Ibidem, n, fol. iiij en v; hierachter, blz. 360.

6) Dezelfde, Ibidem, n, fol. iiijv; hierachter, blz. 360.

7) Dezelfde, Ibidem, d, fol. iij; hierachter, blz. 314.

8) Dezelfde, Ibidem, m, fol. iijr-—iiijr; hierachter, blz. 353 vlg.
9) Dezelfde, Ibidem, m, fol. iijr; hierachter, blz. 353.
10) Dezelfde, Ibidem, 1, fol. iijr; hierachter, blz. 348.

om, naar gelang der behoeften, nieuwe te maken; zelfs mag hij dwingen om in te gaan 1).

Bij de behandeling van de sacramenten tracht de schrijver vooral te betoogen, dat zij de genade werkelijk mededeelen 2). Op zijn kortst uitgedrukt is een sacrament een zichtbaar symbool, door hetwelk de werking der onzichtbare genade wordt afgebeeld en tevens medegedeeld 3). Bij de meer uitvoerige algemeene beschrijving der sacramenten nadert Van Zichem in de bewoordingen soms tot de lijn der Hervormingsgezinden. De mensch, aldus verklaart hij, heeft in tweeërlei opzicht jegens God verplichtingen, 1o. wegens alle natuurlijke gaven, 2o. wegens de zonde ). Hij kan echter aan die verplichtingen niet beantwoorden zonder de hulp van Gods genade 5). Voorzoover het eerste punt betreft, zou hij het vermogen hiertoe wel bezeten hebben, als hij in den staat der rechtheid gebleven was. Thans zonk hij dieper en dieper, totdat Christus kwam om de medicijn te brengen, waardoor de mensch, tot zijnen oorspronkelijken aard teruggevoerd, met de heilsgaven gesterkt, aan God den verschuldigden eerbied bewijzen kan 6). De gelijkenis van den barmhartigen Samaritaan maakt alles aanschouwelijk. De Samaritaan is Christus. De olie en de wijn vertegenwoordigen de medicijn van de genade des sacraments. De herberg is de kerk. De waard zijn de dienaren der kerk. De aanbieding der genade is individueel. Vorm en wijze zijn door Christus bepaald, die hierin, gebruik makende van een eigenschap der menschelijke natuur, het juiste middel heeft aangewend om ons van de zichtbare dingen te trekken tot de onzichtbare. De teekenen (signa), welke daartoe dienen, noemen wij sacramenten. Elk sacrament deelt eene bijzondere genadegave mede 7). Hierbij worden geloof, hoop en liefde geoefend ). Wie het sacrament aanneemt met geloof, ontvangt de genade 9). Woorden vergezellen het sacra

1) Dezelfde, Ibidem, d, fol. iv-ijv; hierachter, blz. 312.

2) Zie o. a. k, fol. iv, ij; hierachter, blz. 342, 343.

3) Dezelfde, Ibidem, e, fol. iije; k, fol. iv; hierachter, blz. 318, 342. 4) Dezelfde, Ibidem, b, fol. ijr; hierachter, blz. 303.

ment om het afbeelden van de onzichtbare genade gave te voltooien. God is er de eerste oorsprong van; aan Christus alleen hebben wij alle verdienste van het genade werk dank te weten; den priester komt de bediening toe; als hij het sacrament uitwendig toedient, en de mensch het waardiglijk ontvangt, werkt God in hem om de wille van Christus' lijden genade 1).

De onthouding van den kelk aan de leeken wordt uitvoerig verdedigd 2). Luther's verzet hiertegen is gemakkelijk te begrijpen, als men beseft dat hij, vluchtende uit de kerk, zijn heil zoekt bij de Bohemers, in wier nabijheid hij woont en wier dwalingen hij overneemt 3). Hij zet een grooten mond op, waar hij de theologen aanvalt, die de mis somtijds een opus operatum" noemen. Maar ook hier weder heeft de dwaling de onkunde tot moeder, daar hij niet begrijpt, wat deze uitdrukking beteekent ). Luther wil evenmin, dat men dit sacrament een goed werk zal heeten, ofschoon het stellig een goed werk is, nl. van Christus 5).

Men beweert, dat Christus noch de Schrift van de priesterwijding gewaagt. Maar deze priesterwijding ligt in de instelling der sacramenten opgesloten 6). Voor het algemeene priesterschap der geloovigen beroept men zich op 1 Petr. II: gij zijt een koninklijk priesterdom. Doch als men het Fransche volk een koninkrijk noemt, omdat het door een koning geregeerd wordt, volgt hieruit nog niet, dat iedere Franschman koning is 7). Behalve hen, die de sacramenten bedienen, moeten er bisschoppen zijn die de zoodanigen aanwijzen. Ook de bisschoppen moeten hun ambt van iemand ontvangen. Dit is de reden van bestaan van den paus 8).

Over het sacrament des huwelijks wordt door dezen monnikauteur op waardige wijze geschreven, zonder dat hij rept van de meerdere voortreffelijkheid van den ongehuwden staat 9).

1) Dezelfde, Ibidem, b, fol. iiijr; hierachter, blz. 305.

2) Dezelfde, Ibidem, h, fol. ij-iiij; hierachter, blz. 333–336.
3) Dezelfde, Ibidem, h, fol. ijr; hierachter, blz. 333.
4) Dezelfde, Ibidem, i, fol. iij; hierachter, blz. 340.
5) Dezelfde, Ibidem, i, fol. iiijr; hierachter, blz. 340.
6) Dezelfde, Ibidem, k, fol. iiijv; hierachter, blz. 345.
7) Dezelfde, Ibidem, 1, fol. ir; hierachter, blz. 346.

8) Dezelfde, Ibidem, 1, fol. ir en ▾ ; hierachter, blz. 346.

9) Dezelfde, Ibidem, o, fol. iijr—p, fol. iiijˇ; hierachter, blz. 363–370.

SACRAMEN

TORVM BREVIS ELVCIDATIO. Simulque nonnulla peruersa MARTINI Luther dogmata excludens, quibus et sa cramenta temerare ausus est, tum ecclesiasticam ierarchiam prorsum abolere. Pro inde et hac tempestate quam impie, cum in Romanam sedem, tum in caeteros ecclesiasticos ordines a nonnullis debacchatur, palam faciens, Per venerabilem Sacrae The ologiae professorem, Fratrem EVSTACHIVM de Zichenis, ordinis Predica torum edita. (.?.) · (i.) .. (.?.)

ར་