Dialogus, An Theologo sit necessaria trium linguarum peri- A iijr Diem faustum, ac foelicem, quam bene mecum actum est, quod hoc triduo me continui domi. JO. Quid est mi Petre quod sic gestis? an aliquid boni preter spem euenit hoc triduo dum abfuimus? PE. Quid gestiam? scis he sterna die inchoatam professionem linguae graeciae lipsiae? JO. Quid audio? PE. O mi Joannes, si audisses professorem maximo conuentu principum ciuitatis orantem, de triplici lingua, quam ornate dicebat trium linguarum periciam 2), cum omni professioni, tum precipue Theologicae esse necessariam, Deus bone, quam ardenter, et splendide inuehebatur in istos scolasticos theologistas luculenta oratione demonstrans, eos tota via errare, qui sine trium linguarum peritia, existiment sese theologos esse, si affuisses, scio illis eternum valefecisses, Addebat etiam nisi Rhetoricam callerent, parum vtiliter res theologicas habituros, vt qui intellecta effari non valerent, aut tam inepte, et frigide, vt pigeat audire, calcar addidit sponte currenti, certum est posthac vnum hoc, alijs omissis actu rum 3), his magistris me dedam, ceteros valere sinam. JO. Me miserum qui tum abfuerim cum minime oportuit, Sed age amabo, rationes eius meministi? PE. Et memoriter, et inuictas quidem rationes. JO. Quas neque acuti isti sophistae valeant dissoluere? PE. Dissoluere? tam mutos quam pisces reddidit, tametsi sunt 1) Erasmus, Apologia, I, num. 9, col. 81: »wat Latomus Joannes tegen Petrus laat zeggen joco quam seriis videntur propiora". 2) Voor: peritiam. 3) Erasmus meent, dat Latomus den verdediger der rhetorica (of der humanistische studiën) wel wat beter Latijn had mogen laten spreken. Er had hier »agere" moeten staan. De echte »rhetores" zijn ook niet zoo stom als deze Petrus, dat zij op zulke gezochte aanmerkingen niet zouden weten te antwoorden: Apologia, I, num. 10, col. 81. decretis. ranis loquatiores. AL. Oportune huc veni, priusquam imprudens in aliquod theologorum genus inciderim. JO. Quoniam feriae sunt, et sumus ociosi, recita si videtur Alberto hoc audiente. AL. Ob secro mi Petre ne graueris. PE. Desine orare, magis cupio narrare Argumentum quam vos audire, Dicebat inter cetera Pontificum decretis caueri ex Pontificum dist. IX. vt nouum testamentum latinum emendaretur collatione codicum graecorum 1). JO. Etsi sum inter scolasticos aliquamdiu versatus, qui mihi satis placent, tamen quia fateor ingenue me ista nescire, et doceri cupere, sine parumper sophistam agam, ac eius A iij verbis // vtar. PE. Permitto quin potius opto, vt te iudice eluceat, quam illi sint rationis inopes, qui totos dies terunt rixis et nugis. JO. Dicet fortasse ca. vt veterum dist. IX esse Augustini, qui Pontifex vnicus fuit, ac ob id non recte agis, qui id tribuis decretis Pontificum. PE. Vide acumen? quam graphice sophistam agis? ni te nossem dicerem esse te sophistam, non agere. JO. Sic placuit inter nos, vt eius geram interim personam. PE. Quamuis Augustini non sit leuis autoritas, tamen dicere volebam hoc Augustini verbum canoni insertum, et (vt barbari loquuntur) canonizatum 2). JO. Capio, Sed sophista instat cum Panor. 3) dicens eum librum nusquam a Papa, aut generali concilio approbatum ), et licet aliquot Pontificum decreta contineat, vnumquodque tamen tantum autoritatis habere, quantum id vnde sumptum est. PE. Ob hanc sophisticam calumniam elidendam adducebat clementinam, in qua Clemens quintus in concilio generali praecipit, vt publico salario linguarum professores alantur 5). JO. Petet sophista, an in huius sacrae constitutionis 1) Bedoeld is in het Decretum van Gratianus, c. 6 der negende Distinctio: »Ut ueterum librorum fides de ebreis uoluminibus examinanda est, ita nouorum greci sermonis normam desiderat". In het Corpus iuris canonici, rec. Ae. Friedberg, Lips. 1879, P. I, col. 17. 2) Erasmus merkt op dat de wijze, waarop hier het gezag van Augustinus wordt verkleind, weinig strookt met het gezag, dat grifweg wordt toegekend aan de Scholastieken, ja zelfs (hierachter, in het tweede gesprek) aan een onbekenden grijsaard: Apologia, I, num. 11, 12, col. 81. 3) Panormitanus. 4) Erasmus: »certe publico scholarum ac totius orbis usu receptum est: atque huic ab aliis Theologis tantum tribuitur, ut cum adornarem Editionem Hieronymi, serio monerent, ne quid rejicerem aut mutarem in hujus Libris, quod esset à Gratiano citatum": Apologia, I, num. 13, col. 81. 5) Bedoeld is een dekreet van paus Clemens V, uitgevaardigd op het concilie te Vienne, 1311, en opgenomen in het Corpus iuris canonici, Clem. 1. De magistris (5. 1): »scholas in subscriptarum linguarum generibus, ubicunque Romanam curiam residere contigerit, nec non in Parisiensi et Oxoniensi, Bononiensi et Salamantino studiis providimus erigendas, statuentes, ut in quolibet locorum ipsorum teneantur viri catholici, sufficientem habentes hebraicae, arabicae et chaldaeae linguarum notitiam, duo videlicet uniuscuiusque linguae periti, qui scholas regant inibi, et libros de linguis ipsis in latinum fideliter transferentes, cis dominicae. verbis precisis haereas, an cum iurisperitis, qui dicunt, Ratio est anima legis, ad limites rationis eam extendas. PE. Non satis intelligo, nec video quid sit periculi, vtrouismodo fiat. IO. Dicet si praecisis verbis agas clement. non meminisse linguae latinae, vel graecae, sed tantum hebraeae, caldaicae, et arabicae, Quod si rationem sequeris, apparebit publico salario ali oportere Gottos, Vandalos, aut extremos Garamantas. PE. Proh deum immortalem? non pudet ineptiae? an publico edicto cauebitur, quo bonae literae funditus pereant? quod si facis perinde est, ac si ab anno ver, a ciuitate iuuentutem, a mundo solem auferas. IO. Ne me intuere, ego ista non dico, ex pacto ineptorum gero personam, quid possum aliud quam ineptias dicere? Attamen vide, Ista est ratio clement. vt hebraeorum, arabum, et caldeorum libri, in nostram, et nostri in suam linguam vertantur, et eis possit euangelium predicari, perpendamus an Christi decretis consonet, vt aliqua gens ab euangelio excludatur, maxime cum iusserit, Ite predicate euangelium omni creaturae. PE. Dicebat etiam satis acute, et eleganter, quod hae Argumentum tres linguae in cruce Christi fixae, eius precioso sanguine sint con- ex titulo crusecratae 1). IO. Dicet forsan sophista, vt est semper captiosus, titulum supra crucem fuisse, et sanguine precioso non tactum. PE. Non pudet in re tam seria verbis ludere? 2) IO. // Quid aliud faciam, [A iiij'] nam si tu serio loquaris, id tibi potius videndum ne impij milites eo nomine sibi placeant, ac asserant lanceas, et bellum Christi sanguine consecrata, quod enim sacro sanguine lancea tincta fuerit, quam titulus crucis, certius est, Vide ne multo probabilius sit, omnem omnino linguam illic fuisse sanctificatam, propter eum qui dixit, Si exaltatus fuero a terra, omnia vel omnes traham ad me, Atque latissimum summi principis beneficium, male contrahis in trium linguarum angustias. ALBER. Volebam quidem fieri theologus, sed tam multis presidijs opus habet haec institutio si vera narrat Petrus, vt an ad iura aut medicinam me potius conuertam dubius sim. PE. Quare? AL, Totos septem annos sub latinitatis magistris, non malis, neque negligentibus egi, inter continue loquentes latine, loquens ipse, scribensque latine, et tamen in re latina (id quod scio) quota pars est eorum quae nescio, Adde quod lingua graeca (vt alias omittam) dicitur latina, copiosior scriptu et pronunciatu difficilior, et pauci sunt qui graece perpetuo loquantur, alios linguas ipsas sollicite doceant, earumque peritiam studiosa in illos instruc- 2) Erasmus: >>puduit me joci, quem adfert illic.” Apologia, I, num. 15, col. 82. indicare possis. quod vt optime succedat nonne alijs septem annis opus erit 1), et dum loqui disco, res ipsas ignoro quas eloquar 2). PE. Bis erras mi Alberte, principio res et linguam vna disces, assidue legendo et Quod dicitur audiendo bonos autores, deinde sufficit tibi mediocris graecae linsatis esse, si guae cognitio, tantum vt iudicare valeas, quae non multis annis opus habet, sed satis breui comparabitur, si sedulo operam dederis. AL. An breui tam graece loquar quam Theodorus gaza latine? PE. Quid ais? Nihil esse apparet quisquis infra summum est? ALBER. Hoc est quod me male habet, Theodorus fuit vtriusque linguae peritissimus, et tamen parum idoneus qui iudicaret de latinis, Nec id assequutus est homo natura graecus, vt recte iudicaret de Cicerone, vel Hieronymo, Meministi enim iocum qui fertur imprimis, quo Hieronymum taxat tanquam non iure vapulauerit, quod esset Ciceronianus? Vides ergo quam male iudicat de latinorum principibus? Accedit quod et Cicero ipse latinitatis et eloquentiae parens Ita graece sciuit vt admodum adolescens aeconomicun zenophontis verterit, Deinde Demostenis quaedam, atque Platonis, Qui teste Fabio, cum se ad graecos contulit vim Demostenis, Iocundi[Aÿj] tatem Ysocratis, copiam Platonis effinxit, qui // et Athenis graece declamauerit Atticis mirantibus, et dolentibus, Hanc quae sola restabat gloriam in latium quoque translatam, et tamen vt ex illo doctissimo professore graecitatis heri audiebamus 3), ipse satis male de graecis iudicauit, Itaque conscius meae tenuitatis a sacra Theologia resilio, quamquam inuitus leuiora studia sequar. PE. Siccine Quod dicitur agis? AL. Stat sententia. PE. Et tamen ne erres mi Alberte et iplegibus et medicinae neces- sum ius, et medicina, et mathematica opus habent linguarum peritia, Ius quidem graece quod leges multae a graecis acceptae, vt duo saria. 1) Erasmus: ik heb beweerd paucis annis tantum Linguarum percipi posse, quantum ad judicandum satis sit, praesertim cum oratio divinorum Voluminum simplex sit ac facilis, quod ad sermonis negotium attinet: tum quod magna ex parte juvemur aliorum industria. Postremo duas Linguas, Graecam ac Latinam, citius percipi, si non desit praeceptor idoneus, et animus discendi cupidus, quam solam Latinam. Hic cavillans cum septem annos contriverit in Lingua Latina, totidem annos assignat discendae Graecae, quasi vero parum actum esset, si adolescens ante decimum octavum annum ex utriusque Linguae Sciptoribus, Latini Graecique sermonis peritiam hausisset, aut quasi non satis superesset aetatis ad Theologiam perdiscendum. Ook verlangt hij niet, dat allen de talen leeren; en >>compendia" veroordeelt hij niet. Apologia, I, num. 17, col. 83. 2) Erasmus: als iemand Homerus, Pindarus, Theocritus, Hesiodus, Euripides, Sophocles, Herodotus, Thycidides, Xenophon, Demosthenes, Plutarchus, Lucianus bestudeert, zal hij dan niets opdoen, dat de moeite waard is om gekend te worden? Als iemand bij de beoefening der Grieksche taal Aristoteles of de Evangeliën en de brieven der Apostelen of Chrysostomus leest, zal hij dan niets leeren? Apologia, I, num. 18, col. 83. 3) Mosellanus in zijne Oratio. decim tabularum et in Iustiniani codice plurima sunt vocabula graeca, Item in toto iuris ciuilis corpore, non paucae leges habent graecum intertextum, vt interim ethimologias, allusiones patentes aut latentes, silentio preteream, Medicis vero preter graecam in qua Hypocrates et Galenus scripsere, opus est et Arabica, propter Auicennam, et alios eius scientiae principes, Mathematici autem ne vocabula quidem suae artis sine lingua graeca norunt, quantominus res ipsas, Hinc perspicuum euadit quam bene de re Christiana, et omnibus bonis artibus merentur qui linguarum professores alunt aut fouent, Sine quibus cum Accursijs, Baldis, et Bartolis auctoribus (vt nihil aliud dicam) plane barbaris torquebere frustra. IO. Attende mi Alberte, nec cito ab incepto mouearis, nedum laborem fugis, ipsum non tam vites quam mutes. PE. Recte. IO. Qui generosae indolis adolescentes hortatur vt barbare discant, precio redimant barbararum vocum magistros, quid meretur? PE. Crucem, aut quod haereticis minantur theologi fasciculos. IO. Sic apparet, Corrumpere enim videtur iuuentutem et bonas literas, Quid si vrgeat et quemadmodum modo faciebas argumentetur ac dicat a pontificibus et concilijs parum latinis, imo plane barbaris, non paucos sacros canones editos quos ignorare non expedit, et barbaras voces complures decretalibus epistolis haberi, vt guerra, treuga, pedagium, et huius farine sexcentas, Quid respondebimus si addat legem bonam et sanctam barbare posse scribi, nec idem esse sanctum quod graecum aut latinum? PETRVS Et si non sit prudentis ad cuiuslibet ineptias respondere, tamen ne putes nos penuria solutionis declinare certamen, primum non desunt qui sentiant multos canones 1) citra rei christiane periculum posse antiquari, // si id non Bir recipitur, potius quam admittatur insulsa barbaries latine scribantur canones, et eradantur e codicibus barbara vocabula latina substituantur. IO. Hoc esset periculosum in bullis pape propter penam corrumpentium litteras papales. In alijs autem optimum consilium est. Nam vt nunc multi sunt vtriusque linguae periti conducemus dato bono stipendio aliquem, qui a iure ciuili 2) tollat graeca, et latina ponat, et in medicina 3) similiter, atque Theologia, hoc vtili compendio redimentes tempus, et tedium discendi graece, hebraice, aut caldaice 4), interim horas melius collocabimus. ALBER. Nunquam vidi melius consilium. PE. Bene dicta alio inuertis more 1) Nl. in het Corpus iuris canonici. 2) Nl. uit het Corpus iuris civilis. 3) Boeken over de medische wetenschap. 4) Terugslag op hetgeen Mosellanus beweerd heeft over de noodzakelijkheid voor medici om deze talen te kennen: Oratio, D, fol. iijr en v. |