luntate. Etenim vi metus non tollitur cognitio ex parte mentis, nisi penitus mens perturbetur, neque electio ex parte voluntatis, quae semper gaudet facultate se determinandi in oppositum. 8. Lig. n. 21. Hine habiti semper sunt ut apostatae ii, qui metu tormentorum victi fidem negarunt. Est tamen secundum quid involuntarius, et sic minuit culpae gravitatem. II. Si metus rationis usum auferat, actus voluntarius nullo modo esse potest, quia nulla est rei peragendae cognitio. Si autem non auferat quidem usum rationis, sed illum notabiliter minuat, actus erit imperfecte voluntarius ob imperfectam rei cognitionem. III. Metus sub omni respectu levis non censetur actum agentis determiDare; unde pro nihilo reputandus est, saltem per se et communiter loquendo, juxta receptum axioma: Parum pro nihilo reputatur. Resolves: 19. 1o Metus levis numquam a peccato gravi excusare potest, ubi materia praecepti violati gravis est. 2o Metus etiam gravis non excusat per se a peccato mortali, nec de mortali veniale facere potest, quoties lex non cessat propter grave aliquod incommodum, ut infra dicetur in tract. de leg. n. 108. 3° Metus, si rationem perturbet, excusat a mortali, ut dictum est supra a. 18. II. et de concupiscentia n. 15. 4° Metus ab intrinseco vel a causis naturalibus proveniens non impedit, quominus actus ex illo elicitus sit simpliciter voluntarius et possit esse validus; sic valet votum ex metu mortis in medio naufragio aut in gravi morbo emissum. Reuter n. 20. Billuart diss. 1. art 7. Elbel n. 48. Nota. Metus gravis excusat a lege humana, secluso societatis aut religionis damno, quia non censetur legislator velle obligationem legis urgere cum tanto incommodo, ut dicetur infra de leg. n. 108. 21. 1o Mulier, quae omnimode resistit violentiae, quae ipsi infertur ad eam opprimendam, nullo modo peccat, etiamsi stuprum patiatur; nemo enim peccat omnino invitus. 2o Facile peccare possunt graviter foeminae vim patientes, si pusillanimitate aut vano timore, v. g. offendendi aggressorem etc., non resistant, quantum possunt, etiam secluso periculo consensus, quia in tali casu facile aderit voluntarium simpliciter in actum pravum, quamvis adsit involuntarium secundum quid. An vero peccet mortaliter mulier vi oppressa, si ob metum mortis clamare omittat, contro vertitur. - 71. Probabiliter negandum gandi ab ea sola accipiant; ergo lex videtur, secluso consensus periculo. Imo aeterna est prima et essentialis morum valde probabiliter non tenetur mulier regula. Sic ex S. Thom. 1. 2. ad clamandum, stante periculo cujus- art. 6. libet notabilis damni, sive infamiae vel II. Essentia moralitatis secundario nimiae verecundiae; quia tunc, si ali- consistit in conformitate actus humani ter jam resistat, quantum potest, non cum recta ratione; etenim sola recta tenetur cum tanto suo incommodo vim ratio potest homini manifestare legem repellere, modo absit periculum pro- aeternam seu primariam morum reguximum consentiendi. Sic expresse S. lam.(1) Voluntas enim amplecti non Lig., de 6o praec. dec. n. 430. In potest objectum consonum regulae pripraxi tamen suadenda est contraria mariae per seipsam, quia est potentia sententia, quia hac in re facile adest consensus periculum. - S. Lig., de 5o praec. n. 358. 30 Aliquando tamen non requiritur resistentia omnino absoluta et continua illatae coactioni, scilicet ubi ex una parte inutilis foret, et ex altera agitur de materia minus periculosa. Sic martyres ducti ad templa paganorum non peccabant, quamvis ambularent. At in omni casu resistendum est, quantum requiritur ad periculum scandali vel injuriae religionis avertendum. CAPUT III. caeca; ergo necesse est, ut illud recta ratione mediante accipiat. Ergo rectae rationis est, regulam primariam ostendere et actus voluntatis ad Deum tamquam ad finem ultimum dirigere. Ergo recta ratio est regula subjectiva, primariam manifestans. Ergo essentia moralitatis consistit secundario in conformitate actus humani cum recta ratione. S. Thom. 1. 2. q. 19. art. 4. Resolves: 23. - 1o Ens igitur morale est omne et solum illud, quod substat regulae morum seu legi Dei praecipienti DE MORALITATE ACTUUM HUMA- aut vetanti vel permittenti. Per illud NORUM. enim solum ordinamur ad finem no Scilicet: 1o de essentia moralitatis; 2o de strum ultimum, vel ab eo deordinamur. ejusdem fontibus. ARTICULUS 1. DE ESSENTIA MORALITATIS. Ergo, ut actus nostri sint boni, debent esse aliquo modo conformes voluntati divinae, cum sit summa et primaria morum regula. 22. Theologi non pauci in varias sententias et in intricatissimas 2o Libertas praeexigitur ad fundaquaestiones abeunt ad explicandam determinandamque moralitatis actuum humanorum essentiam. Juxta communem autem doctrinam sequentia videntur statuenda: mentum moralitatis. Actus enim humanus, ut moralis, debet procedere a ratione deliberata; ergo debet esse liber: secus enim omnia peccata et merita de medio tollerentur. 3° Falsum est autem, essentiam moralitatis reponendam esse in sola libertate. Etenim moralitas actus humani est (2) ipsius imputabilitas ad laudem vel vi 1. Essentia moralitatis primario consistit in conformitate actus humani cum lege aeterna, quae est ratio divina seu voluntas Dei, ordinem naturalem conservari jubens et perturbari vetans. :. Ratio est, quia sola lex aeterna potest () Id intellige de disputatione hac phiesse primaria morum regula. Etenim losophice spectata (cf. infra n. 24. R. 2.); hujuscemodi regula debet esse infalli- unde nec legem Dei revelatam, nec magibilis, indefectibilis et valens obligare sterium Ecclesiae a notione moralitatis in sensu christiano excludere auctoris mens est. in conscientia; atqui talis est sola lex: (3) seu rectius: complectitur ipsius imaeterna, cum ceterae leges vim obli- putabilitatem ad laudem etc. tuperium, ad praemium vel poenam; permissam nec eam ad finem positive honestum referendo? atqui actus non est tantum dignus laude aut vituperio, quia liber est, sed etiam et maxime, quia conformis est regulis morum seu divinae voluntati et rationi. Ergo etc. Ceterum utraque sententia, licet omnino opposita in speculatione, non videtur in praxi adeo differre. Etenim juxta omnes pravus finis debet semper excludi: secus actus, quantumvis indifferens in se, malus evaderet. 4o Falsum est a fortiori, moralitatem consistere in solo voluntario. Voluntarium enim sine libertate non est Bonus finis saepe dicitur a Thomilaude neque vituperio dignum, cum stis idem, qui ut indifferens ab adverhomo sine libertate non sit actus sui sariis habetur. Agitur enim de fine dominus; et aliunde actus voluntarius naturaliter bono, cum non adhuc aginon potest esse moralis, nisi sit con- tetur quaestio de necessitate finis suformis regulae morum. Quaesita: 24. Quaer. 1o An dentur actus proprie indifferentes seu moralitate carentes, sive in specie, sive in individuo? pernaturalis.(') Porro ille bono fine ducitur, qui, secluso pravo fine, agit. propter bonum ipsum naturale operi intrinsecum seu propter id, ad quod opus naturaliter refertur. ---- 25. Quaer. 2o An actus externus addat moralitatem actui interno? Resp. 1o Per se actus internus nullam moralitatem addit actui interno, i. e. neque auget, neque minuit meritum aut demeritum substantiale actus Ratio est, quia omnis Resp. 1o Certum est, dari actus indifferentes in specie seu actus, qui in sua specie non sunt capaces moralitatis. Sunt enim actus, qui in se spectati, abstrahendo a fine et circum-interni. (2) stantiis, nullam habent cum lege aut moralitas ab intrinseco seu a voluntate recta ratione convenientiam aut re- desumitur. Etenim actus externus nulpugnantiam, seu nec boni nec mali re- lam habet imputabilitatem ad meritum putandi sunt. Sic ambulare, studere, vel demeritum sibi propriam et distinludere, scribere et innumera similia ctam ab imputabilitate actus interni, sunt actus per se indifferentes. cum omnis imputabilitas a voluntate libera repetenda sit. Actus igitur externus non est formaliter, sed tantum materialiter honestus vel inhonestus. I. Sententia communior et probaConstat etiam ex scriptura sacra, bilior negat cum Thomistis. Ratio quae saepe voluntatem pro ipso facto est, quia homo deliberate agens neces- reputat. Sic Gen. 22. 16. Deus dixit sario aliquem finem sibi proponit; de- Abrahae, qui filium immolare tantum bet enim agere ut homo. Porro finis, voluit: Quia fecisti hanc rem, et non quem sibi proponit, est necessario bo-pepercisti filio tuo.... benedicam nus vel malus, seu conformis rationi tibi. Et Matth. 5. 28. dixit ipse Chrivel non conformis; ergo in nullo casu stus: Qui viderit mulierem ad conactus proprie indifferens in individuo cupiscendam eam, jam moechatus est dabitur. Resp. 20 Controvertitur autem quoad actus in individuo seu in agente spe ctatos. II. Sententia affirmat cum Scotistis. Ratio autem eorum est, quia non constat de lege intendendi finem positive bonum in omnibus, siquidem talis lex a multis doctoribus ignoratur. Numquid enim dictat recta ratio, hominem male agere ponendo actionem a Deo (') Cf. infra n. 32. () Accuratius tamen dicendum videtur, actum internum compleri per externum. Cum vero moralitas actus interni sine dubio extendatur ad actum externum, etiam moralitas actus interni in aliquo sensu per actum externum completur, scil. non per modum additamenti diversi, sed per modum expressioris formae. eam in corde suo. Nec obstat ob- betur. Item potest esse intrinsece boligatio declarandi actum externum in num vel malum i. e. ratione sui ex exiconfessione; declarari enim debet, quia gentia recti ordinis, aut non intrinsece constituit unum eumdemque actum cum seu ratione praecepti positivi tantum. interno, et quia id exigit praeceptum divinum, ut dicetur, ubi de confessionis integritate. Resp. 2° Per accidens tamen plerumque actus externus auget moralitatem, et proinde moralitate accidentali gaudet; saepissime est occasio, cur augeatur bonitas vel malitia actus interni, v. g. ut protrahatur aut multiplicetur etc. Actus enim internus adaugetur propter arduitatem boni operis externi vel delectationem mali, aut propter longiorem temporis moram in opere externo perficiendo necessariam. Aliunde saepe adest in opere externo scandalum aut damnum proximi, aut e contra bona aedificatio, ex quibus adaugetur etiam actus interni moralitas. Ita communiter theologi contra Scotistas. ARTICULUS II. DE FONTIBUS MORALITATIS. Objectum potest esse etiam de consilio, si spectet ad ea, quae conducunt ad rectum ordinem, nec tamen praecipiuntur. Item potest esse de imperfectione, si res minus conveniant, licet non prohibeantur. Dico: Ex obiecto moraliter considerato desumitur prima et essentialis moralitas actus humani; moralitas enim, quam objectum actioni tribuit, concipitur ante omnem aliam, quae sive ex fine, sive ex circumstantiis proveniat, siquidem haec sine illa concipi nequit.(') Moralitas, quae ex objecto desumitur, moralitas, seu bonitas vel malitia objectiva appellatur. - Si objectum fuerit in se indifferens, ex fine vel ex circumstantiis moralitatem suam accipiet. Objecta autem intrinsece mala sunt triplicis classis, scilicet; 1° Quaedam talia sunt absolute et independenter ab omni circumstantia, quia ex se necesFontes moralitatis nuncupantur ea sariam involvunt repugnantiam cum principia, quae actibus humanis spe- recto ordine, ut est odium Dei, blasciem aut speciei modificationem (') tri-phemia etc. 2o Alia sunt intrin buunt. 27. Circumstantiae sunt determinationes accidentales actus, sine quibus posset actio eadem quoad substantiam exsistere, ex quibus tamen determinatur in suo esse individuo. Hinc circumstantiae non sunt objectum actus, quia secundario tantum a voluntate attinguntur. Septem numerantur circumstantiarum classes, hoc versiculo expressae: Quis, quid, ubi, quibus auxiliis, cur, quomodo, quando. Scilicet: Quis, seu qualis sit agens. cujusve conditionis. Quid, seu quae sit qualitas aut quantitas objecti. Ubi, seu quonam in loco, in sacro Uti, seu quonam in loco, in sacro vel profano etc. - Quibus auxiliis, i. e. quibusnam mediis, instrumentis etc. usus fuerit agens. Cur, seu ex quali fine('). Quomodo, nempe an malitiose vel bona fide, an modo intenso vel remisso, an advertenter necQuando, i. e. quali vel quanto ne. tempore. Dico: Actus humanus veram moralitatem desumit ex circumstantiis. Ratio est, quia, cum circumstantiae actum determinent, illum etiam determinant ut moralem, nimirum ut habentem relationem convenientiae aut disconve nientiae cum ratione et recto ordine; imo et hujus convenientiam aut disconvenientiam inducere aliquando pos sunt, scilicet in actibus ex natura sua indifferentibus. Hinc: 1o Circumstantiae aliae sunt, quae ad moralitatem actus attinent; - 2o aliae, quae ad eam nihil conferunt, quae proinde prorsus indifferentes habendae sunt; 3o aliae in eadem specie objectum relinquunt, aliae speciem ipsam mutant. Ex prioribus aliae malitiam aggravant, aliae vero minuunt, hoc autem vel graviter vel leviter efficiunt. S. Lig. n. 39. (') praesertim extrinseco Finis in genere est id, cu jus gratia aliquid fit. finis ipsi operi intrinsecus quique ab Duplex est, scilicet finis operis, i. e. opere ipso non distinguitur; et finis operantis, i. e. extrinsecus operi et ad quem agens ad libitum intentionem suam dirigit et terminat, seu quem stituit. De hoc tantum posteriori fine agens praeter ipsum opus sibi praedicendum nobis est, quippe qui solus proprie finis dicitur. Est autem finis ille: 1o intermedius vel ultimus, prout ad alium finem refertur, vel voluntas in eo quiescit. 20 Positive ultimus vel negative ultimus, prout intenditur vel non intenditur cum exclusione alterius finis. 30 Primarius vel secundarius, prout causa est totaliter motiva actus, aut partialiter tantum impulsiva. Iterum finis ultimus potest esse explicite vel implicite intentus, prout agens expresse aut virtualiter tantum hujusmodi fine impellitur. Dico: 1o Actus humanus veram moralitatem a fine desumit. Etenim finis potest dicere ordinem conformitatis et deformitatis ad rectam rationem. Sic rectae rationi conforme est non solum dare eleemosynam, sed etiam eam dare in peccatorum remissionem; sicut pariter rectae rationi repugnat non solum furari, sed etiam furari ad se in ebriandum. Dico: 2o Peccat, qui agit propter |