solam delectationem. Ratio est, quia ad proximum e periculo liberandum. ille agit inordinate, pervertens ordi- Item, vice versa, qui adhibet medium nem rerum ab auctore naturae insti- honestum ad finem malum, contrahit tutum. Etenim juxta ordinem ab au- tantum malitiam finis. ctore naturae institutum delectatio est 4o Qui adhibet medium indifferens propter operationem, et non vice versa; ad finem bonum vel malum, contrahit scilicet delectatio est velut sal et con- tantum bonitatem vel malitiam finis. dimentum quoddam, quod non quae- Sic v. g., si studeas, ut alium ab erreretur propter se ab agente rationali, rore retrahere valeas, habes tantum sed quod inservit ad alliciendum ad meritum finis. Pariter si iter peragas, actiones vitae necessarias vel utiles. ut jejunii praecepti incapax fias, solam Igitur delectatio est tantum medium malitiam legis violatae contrahis.

In

ad actiones facilius, melius, constan- confessione autem peccati necesse non tius efficiendas, non autem finis actio- est tale medium declarare, ut patet. nis. Sic enim S. Thomas: Divinus intellectus, qui est institutor naturae, delectationes apposuit propter operationes. (1. 2. q. 4. art. 2.)

Quaesita:

30.

Quaer. 1o An finis quilibet malus totam actus bonitatem corrumpat?

Confirmatur ex prop. 8" ab Innocentio XI. damnata, quae sic sonat: Resp. 1o Finis graviter malus semComedere et bibere usque ad satie- per actum omnino inficit, quantumvis tatem ob solam voluptatem non est bonum sit objectum in se. Actus enim peccatum, modo non obsit valetudini, ille nulla ex parte bonus esse potest, quia licite potest appetitus natura- siquidem agens peccando mortaliter a lis suis actibus frui. Attamen Deo totaliter recedit. haec deordinatio per se non est gra- Resp. 2o Finis leviter malus etiam vis, et proinde peccatum veniale non totum actum corrumpit, si sit finis toexcedit, quia ordinarie finis ultimus talis vel saltem primarius agentis. non excluditur, ne implicite quidem, Etenim, si sit totalis, totum objectum nisi agatur de iis, de quibus ait apo- complectitur, et proinde totum inficit, stolus Philipp. 3. 19. Quorum Deus quia agens malo fine vult bonum sub

venter.

Resolves:

29. 1o Omnis electio mali medii est mala, sed non e converso omnis electio boni medii est positive bona. Sic nemo laudatur ex eo, quod abstineat a potu ex avaritia: reus autem habendus est, qui furatur pecuniam ad eleemosynam faciendam.

2o Qui eligit medium honestum ad finem honestum, ponit actum duplicis honestatis, si utraque honestas sit intenta. Item duplicis malitiae reus est, qui eligit medium malum ad finem malum, puta si quis pecuniam furetur, ut se inebriet.

3o Qui adhibet medium malum ad finem bonum, contrahit tantum malitiam medii, v. g. si quis mentiatur

ratione mali et ideo, prout volitum est ab eo, malum est.“ S. Thom. 1. 2. q. 19. art. 7. Constat etiam ex verbis Christi Matth. 6. 23.: Si oculus tuus fuerit nequam, totum corpus tuum tenebrosum erit. Hinc Deo displicuerunt dona Cain, licet in se bona, utpote a malo fine provenientia.

Si vero duplex habeatur finis, et malus sit primarius, eodem modo est resolvendum, quia actus ille adhuc eligitur, ut sit instrumentum ad malum, et proinde substantialiter vitiatur. Hinc apostolus 1. Cor. 5.6.: Modicum fermentum totam massam corrumpit.

Resp. 3o Si autem finis leviter malus sit mere secundarius, probabilius non corrumpit totum actum. Ratio est, quia actus ille bonitatem suam pro majori parte ex objecto retinet. Tunc

enim, licet bonitas objecti tantisper care, dum intuitu aeternae mercedis imminuatur, non tamen tollitur sub- bene operatur, anathema sit.(1) stantialiter, quia finis malus se habet tantum concomitanter, quin in ipsam

32. Quaer. 4° An omnes actiones nostrae ad Deum referri debeant actionis substantiam influat. Si secus ex motivo supernaturali (2)? esset, pauciores actus boni reperirentur. Billuart diss. 4. art. 4. Gerdil, de act. hum. et alii communiter.

Resp. Dantur variae sententiae inter theologos.

Alii affirmant, dari verum praeceptum omnes actiones ad Deum reContradicunt tamen plures cum An- ferendi, non actualiter, quod est imtoine c. 3. art. 4. Ratio eorum possibile, siquidem in hac terra imest, quia non potest dari duplex finis possibile est, de Deo semper cogitare, oppositus circa unum eumdemque actum, sed virtualiter, i. e. vi intentionis quin malus bonum inficiat, juxta effa- prius elicitae et interdum renovatae. tum: Bonum ex integra causa, ma- Innituntur praesertim verbis apostoli lum ex quocumque defectu. Sed 1. Cor. 10. 31., dicentis: Sive ergo respondetur, finem principalem non manducatis, sive bibitis, sive aliud posse destrui per finem accidentalem. quid facitis, omnia in gloriam Dei Axioma autem theologicum, quod ob- facite; et epist. ad Coloss. 3. 17.: jicitur, semper verum est, quoties ob- Omne, quodcumque facitis in verbo jectum est malum, vel circumstantiae aut in opere, omnia in nomine Doaut finis substantialiter illud inficiunt. mini nostri Jesu Christi. Ita S. Lig. Hoc autem in nostro casu locum nul- n. 44., ubi relato textu apostoli ad latenus habet. Corinth. ait: „Scio, adversarios dicere, in verbis apostoli contineri consilium et non praeceptum; sed falso: Patres enim agnoverunt praeceptum, non consilium.“

31. Quaer. 2o An omnes actiones nostrae ad Deum necessario referri debeant?

Resp. Affirmandum videtur, saltem si agatur de relatione naturali et actiones nostrae deliberate fiant. Sic tenendum est, si admittatur cum sententia communi, non dari actus indifferentes in individuo juxta dicta superius n. 24. Sed facilis est haec relatio actionum ad Deum: etenim eo ipso, quod quis a pravo fine abstinet, non obstante naturae in malum proclivitate, actum suum ad Deum tamquam principium omnis recti ordinis implicite referre censetur.

Quaer. 3o An omnes actiones motivo caritatis informari debeant?

Resp. Neg. Actus enim ex motivo aliarum virtutum eliciti sunt boni, ut sunt actus fidei, spei etc. Constat enim ex concilio Trid. sess. 14. c. 4., ubi declaravit, attritionem esse donum Dei et disponere poenitentem ad justificationem. Et sess. 6. can. 31. sic definivit:

Alii nihilominus contendunt, praeceptum non sufficienter in praefatis apostoli verbis manifestari, et satis esse, si homo, ad ordinem supernaturalem elevatus, ad Deum supernaturaliter apprehensum saepe et per actus suos praecipuos tendat.

Alii demum melius sic distinguunt: duplex hic datur praeceptum, negativum alterum, alterum positivum. Praeceptum negativum prohibet, ne quid faciamus ex pravo fine; positivum vero non urget continuo: praecepta siquidem positiva non urgent singulis momentis; sed sufficit ad illud implendum, ut praecipuae actiones ad finem super

(1) Constat iterum ex propositione 8* ab Alexandro VIII. damnata, quae sic jacet: Necesse est, infidelem in omni opere peccare. (Nota auctoris.) Cf. etiam infra n. 218.

(2) scil. ex motivo, quod per fidem apSi quis dixerit, justificatum pec- prehenditur.

Gary, theol. mor. Ed. IV.

2

Dico: 20 Homo etiam peccator et infidelis quaedam dona supernaturalia mereri potest de congruo. Constat ex variis s. scripturae locis, in quibus referuntur exempla peccatorum et gentilium, quibus copiosas gratias, intuitu ipsorum bonorum operum, largitus est Deus. Sic Act. Apost. 10. perhibetur Cornelius suis eleemosynis et precibus conversionem ad veram fidem obtinuisse. Quaesita:

naturalem referantur. (1) Haec inter- dex. - Constat etiam ex Trident. pretatio consonat omnino cum doctrina sess. 6. c. 16., ubi declaratur, vitam S. Thomae in epist. ad Coloss. c. 3. aeternam esse mercedem ex Dei prolect. 3., ubi, loquendo de verbis supra missione bene operantium meritis redrelatis apostoli, dicit: Quidam dicunt, dendam. quod hoc est consilium; sed hoc non est verum... sed dicendum est, quod non est necessarium, quod omnia referantur ad Deum actu, sed habitu. Qui enim facit contra gloriam Dei et praecepta ejus, facit contra hoc praeceptum. Nihilominus in praxi audiendus omnino est S. Ligorius, qui sic ait loco citato n. 44.: Oportet saepius in die, saltem semel mane, generaliter offerre Deo omnes actus suos, ut sic adimpleatur praeceptum 34. Quaer. 1° Quid requiratur apostoli, saltem intentione virtuali ad meritum de condigno? omnia faciendi in gloriam Dei. Hoc modo omnis actus etiam indifferens in specie fit bonus et supernaturaliter

meritorius in individuo.

33. Actus supernaturaliter meritorius est opus in obsequium Dei positum et praemio seu retributione (2) dignum.

liber et voluntarius: secus enim non
Resp. Requiritur: 1° ut actus sit
esset actus humanus; 2o ut sit hone-
stus: secus praemio dignus non esset;
3o ut ponatur ex motivo supernaturali
seu in obsequium Dei('): alioquin ad
vitam supernaturalem referri non pos-
set; 4o ut agens sit in statu gratiae:
quia peccatori vita aeterna non debetur.
sit de condigno?
Quaer. 2o Quid homo mereri pos-

Resp. 1° Potest mereri augmentum gratiae sanctificantis, et gloriae aeterstat ex conc. Trident. sess. 6. c. 16., nae, quae illam consequitur. - Conut supra et ibid.

Meritum duplex distinguitur: 1o Meritum de condigno, cui merces ex justitia, i. e. ex Dei promissione debetur. 2o Meritum de congruo, cui merces non debetur ex justitia, sed ex quadam de condigno mereri perseverantiam Resp. 2o Homo justus non potest

decentia et Dei liberalitate.

Dico: 1o Homo justus per gratiam operans vere et proprie mereri potest de condigno. Constat ex Matth. 5. 12.: Merces vestra copiosa in coelis.

Et 2. Tim. 4. 8.: Reposita est mihi corona justitiae, quam reddet mihi Dominus in illa die justus ju

haec sunt dona omnino gratuita, quae
finalem neque gratias efficaces, quia
Deus non promisit.

reri de congruo?
Quaer. 3° Quid possit homo me-

Resp. 1o Peccator per bona opera, nes, mereri potest de congruo gratiae v. g. per jejunia, eleemosynas, oratioauxilium, ut peccatum vitet et ad justificationem perveniat per contritionem perfectam.

Resp. 2. Justus mereri potest de congruo: 1° sibi gratias efficaces et

(') V. notas ad n. 32.

perseverantiam finalem; 2° aliis gratiam eliciatur. Haec sententia probabilior | primam et ulterioris gratiae auxilia. videtur. Alii tandem asserunt, omne Quaer. 4° An opus, ut sit meri- opus bonum hominis justi, etiam in torium de condigno, debeat esse su- ordine naturali et sine relatione (1) pererogationis seu non praeceptum? actuali aut virtuali ad Deum, esse vere Resp. Neg. Constat enim ex Tri- de condigno meritorium; sed non satis dent. ibid. can. 26., omnia opera, quae liquet. Quidquid sit, in praxi induin Deo sunt facta, vitam aeternam pro- cendi sunt fideles, ut actus suos fremereri. Opera autem, quae sunt prae- quenter ad Deum referant ex motivo cepti, sunt etiam in Deo facta. Ergo amoris et divinae gloriae, illud videetiam per ea homo vitam aeternam licet frequentius inter agendum dictipromeretur. tando: Ad majorem Dei gloriam.

35. - Quaer. 5o An ad meritum de condigno requiratur actus naturali facta triplicis sunt generis, ut seNota: Bona opera ex motivo superelicitus ex caritate?

Resp. Controvertitur. Alii affirmant, quia actus aliarum virtutum non sunt sat perfecti, ut augmentum caritatis mereantur. Alii dicunt, sufficere, si opus in finem supernaturalem referatur, sive ex caritate, sive ex alia quacumque virtute imperatum sit. Ratio est, quia probari non potest neque ex rei natura, neque ex lege divina, ad meritum requiri, ut opus ex caritate

quitur ex dictis, scilicet: 1° Opera viva,
seu opera bona propter Deum facta in
statu gratiae sanctificantis.
2o Opera
mortificata, seu opera bona, quae quidem
in statu gratiae peracta sunt, sed meri-
tum omne per subsequens peccatum mor-
tale amiserunt, recuperata autem gratia
sanctificante reviviscunt. -3° Opera mor-
tua, quae fiunt in statu peccati mortalis.

Haec nullius sunt valoris ad vitam aeter-
nam; attamen ad meritum de congruo
prodesse possunt, ut supra dictum est.

TRACTATUS

DE CONSCIENTIA.

CAPUT I.

36. Definitio: Conscientia est | ut ex motivo gravi aut infirmo judidictamen practicum rationis seu judi- cium efformat. De singulis seorsim. cium practicum, quo judicamus, aliquid faciendum, quia bonum, vel omittendum, quia malum. Hinc differt a synteresi, quae principia tantum generalia dictat.

Divisio: Distinguitur conscientia 1o Recta vel erronea, prout verum

vel falsum dictat.

2o Certa vel dubia, prout firmiter judicat, aliquid esse bonum vel malum, aut e contra suspensa haeret circa actionis honestatem.

3° Scrupulosa vel laxa, prout inani ratione apprehendit peccatum, ubi non est, vel e contra leviori de causa peccatum abesse praesumit.

4o Probabilis vel improbabilis, pro

DE CONSCIENTIA RECTA ET ER

37.

RONEA.

Definitio: Conscientia recta ea est, quae repraesentat vere objectum, sicut in se est; secus erronea

est dicenda.

III. Conscientia invincibiliter erronea permittens eximit ab omni peccato, quia ibi nullum potest esse peccatum, ubi nulla malitia apprehenditur. -S. Lig. ibid.

eam deponere et postea operari; talis enim error est vincibilis et culpabilis.

Quaer. Quibus signis confessarius cognoscere possit, errorem esse vincibilem aut invincibilem in poenitente?

Resp. Interroget: 1o An aliquam indecentiam in hoc actu adverterit. 2o An ipsi sua conscientia dictaverit, esse saltem interrogandum confessarium vel alium prudentem virum. 3o An occasionem interrogandi ex verecundia aut metu neglexerit. Si respondeat affirmative poenitens ad unum vel alterum ex his, censendus est in culpabili errore versari; secus, si ad omnia neget.

CAPUT II.

ARTICULUS I.

DE CONSCIENTIA CERTA.

39. Definitio: Conscientia certa ea est, qua quis certe seu absque errandi formidine judicat, aliquid esse bonum vel malum.

IV. Non licet sequi conscientiam DE CONSCIENTIA CERTA ET DUBIA. vincibiliter erroneam permittentem, quia agens cum tali conscientia errat voluntarie, cum ex hypothesi error sit vincibilis. (1) Nec licet agere contra eam praecipientem, quia agens tunc faceret id, quod judicaret prohibitum, ideoque peccaret. Proinde ante actionem illa conscientia, inquisitione facta veritatis, omnino deponenda est. S. Lig. n. 4.

38. 1° Qui putat, esse jejunium, quando non est, peccat contra praeceptum, si non jejunet, ob erroneam conscientiam.

2o Si quis mentiatur ad liberandum proximum e periculo vitae, putans, se ex misericordia ad id teneri, actum bonum facit; et si non mentiatur, contra misericordiam peccat.

Divisio: Certitudo triplex distingui

solet:

1o Metaphysica, quae competit iis propositionibus, in quibus attributum subjecto essentialiter convenit. Immutabilis est.

2o Physica, quae fundatur in ordine constanti, quo mundus regitur. Remanebit, quamdiu leges physicae constantes stabunt.

30 Moralis, quae nititur legibus, quibus homines in suis actibus reguntur.

Iterum certitudo moralis subdividitur in perfectam et imperfectam. Prior est ea, quae ita fundatur legibus mo3o Scrupulosus, licet putet, involun- ralibus, ut clare percipiatur, non posse tarias distractiones esse peccata, non falsam esse propositionem. Haec ad tamen peccat, quia non sunt liberae. certitudinem metaphysicam mediate re4o Qui putat, graviter tamen dubitat, sibi mentiendum vel furandum esse, ut proximo succurrat, non potest talem conscientiam sequi, nec contra eam facere, sed debet, si possit, inquirere,

(') De vincibilitate erroris cf. tamen n. 13. versus finem, n. 144. II. et n. 145. 4°.

fertur. Posterior ea est, quae competit iis propositionibus, in quibus errorem esse absolute non repugnat, quamvis rarissime evenire possit. Haec varios gradus admittit.

Item: certitudo alia est directa, quae obtinetur per probationem certam ipsius propositionis, de qua agitur; alia re