flexa, quae habetur ex principio ali- practicum, quando dubitatur de prin

quo extrinseco, ex quo certo arguitur, licitum esse illud, quod in se et directe non demonstratur illicitum. (1)

Principia:

cipio generali morum aut de bonitate actionis in se sumptae, a praesentibus circumstantiis abstrahendo. Si versetur circa actionem hic et nunc ponendam, dicitur practice-practicum. Principia:

I. Sola conscientia certa est recta regula morum. Ratio est: 1° Quia omne, quod non est ex fide, peccatum 41. I. Numquam licet operari est. (Rom. 14. 23.) 2o Quia agens cum conscientia practice dubia, sed cum conscientia non certa se exponit pars tutior est sequenda. Ratio patet periculo peccandi formaliter, et proinde ex modo dictis de conscientia certa peccatum vere admittit. in principio I. Licet autem quandoII. Sufficit conscientia moraliter que operari cum conscientia speculacerta, etiam imperfecta. Ratio est: tive dubia, cum scilicet, deposito du1° Quia agens cum tali conscientia bio practico ex dictamine practice certo vere ex fide agit. 2o Quia certiseu ex principiis reflexis certis, contudo absoluta plerumque haberi nequit. scientia efformatur, ut mox agendo de - 3o Quia constat ex sententia com- probabilismo dicemus. muni doctorum et ex praxi universali.

ARTICULUS II.

DE CONSCIENTIA DUBIA.

40. Definitio: Conscientia dubia ea est, quae haeret suspensa circa actionis honestatem. Dubium enim est suspensio mentis inter opposita. Divisio: Multiplex dubium distinguitur, scilicet:

1o Positivum vel negativum, prout adsunt rationes graves dubitandi, vel leves tantum, aut etiam nullae. (2)

II. Dubium mere negativum (') pro nullo habendum est, quia ratione prorsus nulla aut valde levi fundatur; proinde, etsi maneat, urget obligatio vel stat libertas, prout antea exsistebat. Ejusmodi enim dubium exsistere potest, quin moralis certitudo in oppositum subvertatur. Verum, si prudens suspicio de errore tibi oriatur, ad inquirendum teneris. Itaque, cum posthac pluries plurimi casus dubii negativi objiciantur, eos, eadem regula semel statuta, facile dilues. Ad solum

2o Juris vel facti, prout versatur circa legis exsistentiam ejusve obliga- igitur dubium positivum attendemus, cum negativum ut verum dubium non sit habendum. S. Lig. n. 24.

tionem, aut circa factum aliquod particulare.

42.

Resolves:

3° Speculativum vel practicum, prout versatur circa veritatem in abs1o Quoties quis dubitat, tracto, vel circa actionis honestatem. utrum actus, quem hic et nunc est Dubium autem speculativum potest positurus, sit licitus necne, diligentiam etiam dividi in speculativum simpli- veritati inquirendae debitam, pro rei citer, cum dubitatur de re ad mores gravitate, personae locique conditione non pertinente, et in speculativo- possibilem, adhibere tenetur; probos et peritos consulat, eorum praxim in(") Talia principia extrinseca habes in- vestiget rationesque utrimque solo ve() Definit S. Lig. n. 20.: Dubium ritatis studio perpendat: secus enim gativum est, quando ex neutra parte oc- periculo peccandi se exponit, et eo currunt rationes probabiles, sed tantum ipso peccat. leves. Positivum est, quando pro utraque parte vel saltem pro una adest grave motivum, sufficiens ad formandam conscien- se rationes utriusque partis perpendere

fra n. 75. et 76.

"ne

tiam probabilem, licet cum formidine de opposito."

2o Si inquirere non possit nec per

(') Intellige: dubium inane

valeat, tutiorem partem amplectatur, Resp. Sequentes regulas in perplexiquia secus ageret in dubio practice- tate teneto: practico, i. e. cum conscientia vere dubia.

1o Consule, si possis, v. g. confessarium vel alios prudentes, quia in eo casu ignorantia vincibilis est.

3o Qui diligenti ac sufficienti inquisitione peracta adhuc dubitat, an ad- 2o Si consulere nequeas ('), elige, sit lex praecipiens aut prohibens, huic quod tibi minus malum videtur, non obtemperare non tenetur, quia effor- tamen ut malum facias, sed ut magis mare potest conscientiam ex principio a malo recedas. Scito autem, legem reflexo, scilicet: non posse obligare inferioris ordinis debere legi superiolegem, quae inveniri non potest, ut ris ordinis cedere. infra de probabilismo dicetur.

3o Si utrumque praeceptum aeque 4o Inepte agunt, qui post actum tibi grave videatur, elige quodvis, nec nuper commissum vel omissum apud peccabis; non enim peccandi datur auctores vel a confessario inquirunt, necessitas. S. Lig. n. 10. utrum peccaverint; nam peccatum praeteritum non pendet a judicio auctoris aut confessarii, sed a dictamine practico, quod operans habuit agendo. Prudenter tamen facit, qui interrogat,

Nota. Regulae speciales ad conscientiam in dubiis efformandam tradentur infra, ubi de probabilismo dicemus, n. 75. CAPUT III.

ut veritatem cognoscat, quidnam scilicet DE CONSCIENTIA SCRUPULOSA ET in futurum in simili casu agere possit.

43. Quaer. 1o An graviter peccet operans cum dubio practico circa peccati gravitatem?

Resp. Affirmative, quia totam peccati gravis malitiam inducit, cum sciens et volens manifesto periculo graviter peccandi se exponat. S. Lig. n. 22. et alii communiter.

LAXA.

ARTICULUS I.

45. Conscientia scrupulosa ea est, quae ex levi formidine dubitat de alicujus actionis honestate ideoque formidat de peccato, ubi non est. Scrupulus autem est inanis apprehensio seu levis suspicio, qua quis judicat falso, ibi adesse peccatum.

Quaer. 2o An peccet graviter I. Signa praecipua scrupulorum. sciens, actionem suam esse malam, cia; 2o timor peccandi in omnibus; Sunt sequentia: 1o judicii pertinased ad ejus gravitatem non attendens? 30 mutatio frequens judicii ob leves Resp. Alii censent, hunc peccare rationes; 4° anxietas circa confessiograviter vel leviter, prout objectum nes(); 50 inquisitio perfectae certitupeccati est in se grave vel leve; alii dinis in omnibus; 60 obstinatio idem vero, semper esse grave; sed probabi- semper peccatum repetendi. — lius venialiter tantum peccare videtur, S. Lig. modo malitiam gravem, saltem in confuso, non apprehendat. Supponi autem nequit defectus ille advertentiae, etiam in confuso, ubi agitur de re puli 10 circa actiones quotidianas; vel quantitate notabiliter gravi. 2o circa pravas cogitationes; 3o circa S. Lig. n. 23.

n. 11.

II. Remedia scrupulorum. 46.- Versantur frequenter scru

confessiones.

44. Quaer. 3° Quid agendum I. Scrupulosis, qui in omnibus actiosit in casu conscientiae perplexae, nibus anguntur timore peccandi, ini. e. quando quis inter duo praecepta jungendum est, ut strenue contra scruconstitutus haeret dubius, quodnam

e duobus eligere debeat?

(') et adsit necessitas agendi

(2) continuata sine solidă ratione

pulos agant ab iisque confitendis abs- certo sacrilega fuerit; nec postremae tineant, nisi certissimi sint, ibi adesse confessionis examen umquam innovan

peccatum. Quamvis enim sic agendo interdum peccent materialiter, non peccabunt tamen formaliter ratione obedientiae, quam confessario praestare debent. S. Lig. n. 17.

dum est, etiamsi grave dubium de peccato gravi omisso suboriri videatur.

7° Scrupuli contemnendi sunt, nec umquam secum de his disputandum est.

IV. Regulae pro confessariis.

48. 1o Scrutetur confessarius, an poenitens sit vere scrupulosus, an in omnibus, et quaenam sit scrupulorum origo.

II. Scrupulosis, qui pavent assensum praebere vel praebuisse cuilibet pravae cogitationi contra castitatem, fidem aut caritatem, imponendum est, ut has cogitationes velut mera phantasmata despiciant et abstineant ab hujusmodi 2o Sit patiens, benignus et fortis. cogitationum confessione, nisi jurare Ad ipsum spectant haec apostoli (2. possint, se eisdem vere consensisse.Tim. 4. 2.): Insta opportune, imS. Lig. n. 15. portune; argue, obsecra, increpa in III. Scrupulosis, qui semper anxii omni patientia et doctrina. sunt circa confessiones, praesertim 30 Postulanti absque haesitatione praeteritas, prohibendum est, ne am- cum imperio respondeat; responsis non plius cogitent de culpis vitae anteactae; facile adjiciat rationes, nec jam connec de iis verbum faciant in confes- fessa peccata pluries repeti sinat. sione, nisi jurare possint 1° peccata 4o Commendet scrupuloso magnam mortalia se perpetrasse; 2° numquam in bonitate Dei fiduciam, frequentem se illa confessos esse, praesertim si orationem, otii fugam, examinis breviconfessionem generalem jam comple- tatem, cordis humilitatem.

verint.

-

S. Lig. n. 16.

Nota. Scrupulosi et timorati, de praeteritis confessionibus anxii, sic interrogandi sunt: 1° Celastine de proposito peccatum grave? 2o Proponebasne peccata iterare? Si negative utrique postulationi respondeant, valida judicanda est confessio.

III. Regulae pro scrupulosis.

47. 1o In rebus moralibus non est ubique perfecta certitudo quaerenda. Hoc pro omnibus valet; sed scrupuloso praecipue applicandum est.

2o Obedientia summa et caeca confessario praestanda est, et cum magna humilitate et fiducia in omnibus procedendum.

3o Dubium, quod in aliis rationabile foret, in scrupuloso omnino spernendum est.

4° Scrupulosus, bona fide agens, mediocri diligentia adhibita errare non potest.

5o Licitum est, imo saepe obligatorium, et interdum sub gravi, adversus scrupulos decertare. S. Lig. n. 17.

6o Numquam iteranda confessio, nisi

5o Cum scrupuloso generalibus, non peculiaribus utatur regulis; his enim scrupulosus dirigi non potest, quia eas applicare nequit.

49.

ARTICULUS II.

DE CONSCIENTIA LAXA.

Conscientia laxa ea dicitur, quae ex leviori ratione id, quod illicitum est, licere judicat, vel veniale tantum peccatum, ubi mortale est, deprehendit: ea videlicet est, quae absque sufficienti ratione judicium in favorem libertatis inflectit vel ad legem vitandam, vel ad minuendam culpae gravitatem.

Quam maxime periculosa est hujusmodi conscientia, ut attendenti facile patet, proindeque innumeras animas injicit in viam latam, quae ducit ad perditionem!

Tripliciter distingui potest, scilicet: 1° conscientia laxa simpliciter, quae tendit ad libertatem plus aequo extendendam; 2o conscientia cauteriata, quae ex diuturno peccandi habitu pec

cata gravia, quin etiam gravissima, | discussio, recursus frequens ad poeninihili pendit; 30 conscientia phari- tentiae sacramentum (').

saica, quae magna parvi, et vicissim parva magni facit. Nomen ducit ex pharisaeis, qui gravissima legis mandata spernebant, dum non lotis mani

CAPUT IV.

DE CONSCIENTIA PROBABILI ET

IMPROBABILI.

3° de usu probabilitatis.

bus manducantes inanesve traditiones Agemus: 1o de natura, 2o de efficacia, praetereuntes se magni peccati reos existimarent.

ARTICULUS I.

DE NATURA PROBABILITATIS.

51. Opinio in genere est judicium incertum, fundatum motivo fallibili cum formidine de opposito, seu: est apprehensio unius e duobus contradictoriis cum formidine alterius.

Opinio vero probabilis seu sententia probabilis est judicium nitens motivo vere gravi, licet cum formidine Opinio vero improbabilis est judicium, quod omni motivo solido destituitur.

I. Graviter ille peccat, qui, scienter laxae conscientiae obsequens, legem aliquam in re gravi transgreditur. Et sane, hujusmodi ignorantia, utpote voluntaria, facile superari potest: ergo ipsius ignorantiae praetextu a peccato lethali in materia gravi excusari nequit. de opposito. II. Imo graviter etiam peccaret, qui legem, etsi in re levi, infringens, discrimini tamen graviter peccandi sese objiceret. Confer quae diximus supra de conscientia dubia n. 43. Quaer. 1o. Quaer. Quaenam sint conscientiae laxae causae, effectus et remedia?

Resp. ad primum. Causae sunt: omissio orationis, animi tepor, sollicitudo nimia temporalium atque peccandi consuetudo, quae peccati horrorem tollit, (') vita mollis, quae cor enervat et a rebus spiritualibus avertit.

Resp. ad secundum. Effectus sunt: caecitas mentis, durities cordis, quae nullis mediis moveri solet, obduratio in malo, quae summum salutis periculum inducit juxta illud apostoli (Rom. 2. 5.): Secundum duritiam tuam et impoenitens cor thesaurizas tibi iram in die irae.

Resp. ad tertium. Remedia sequentia inter alia proponi possunt: humilis et assidua oratio, (2) pia novissimorum meditatio juxta illud Eccli. 7. 40.: Memorare novissima tua, et in aeternum non peccabis, frequens piorum librorum lectio, quotidiana conscientiae

52. Divisio probabilitatis: Distinguitur probabilitas

1o Intrinseca vel extrinseca, prout in rationibus ex natura vel proprietatibus rei deductis fundatur, vel ex auctoritate virorum gravium oritur. Utraque major vel minor esse potest.

2o Juris vel facti, prout circa juris exsistentiam, ejus applicationem, vel circa aliquod factum versatur.

3o Speculativa vel practica, prout rem in genere, abstrahendo a circumstantiis, vel actum proxime ponendum respicit.

4o Absoluta vel relativa, prout talis apparet omnibus vel plerisque, uni vel paucis tantum.

50 Solitaria vel comparativa, prout talis apparet in se sola spectata, vel comparatione instituta cum contradictoriae propositionis probabilitate.

6o Certa, vel dubia seu tenuis, prout innititur motivis solidis et certo gravibus, vel dubie tantum probabilibus.

Probabilitas comparativa dividitur per gradus in triplicem, scilicet 10 in probabilitatem majorem; - 2o mi

(1) malorum fuga et conversatio cum bonis.

pro

norem; · 3o aequalem. Quaevis enim 6° Laxismus, ex quo fas est, sepropositio potest esse probabilior, vel qui opiniones etiam tenuiter probabiaeque, vel minus probabilis, quam op- les. Hoc systema fuit damnatum, ut posita, prout nititur motivis soli- infra patebit. dioribus, vel aeque minusve solidis. Hinc pro variis circa valorem pro- Opinio autem probabilior varios babilitatis opinionibus theologi varia etiam gradus admittit: est enim paulo sortiuntur nomina, et vocantur rigorivel notabiliter probabilior, prout ejus stae vel tutioristae mitigati, motiva paulo vel notabiliter majora babilioristae, aequiprobabilistae, -sunt, si oppositae opinioni comparen- probabilistae, laxistae. tur. Probabilissima etiam dicitur, si Concludes ex dictis: gravissimo motivo gaudeat. „Proba1o Essentia probabilitatis bilissima est," ait S. Lig. n. 40.,,,quae necessario requirit, ut certitudinem (1) nititur fundamento gravissimo: qua- excludat; per hoc enim solum a cerpropter opposita censetur tenuiter titudine discrepare potest.

vel dubie probabilis.

Opinio item est tuta, vel tutior aut minus tuta, prout simpliciter favet legi, vel eidem plus minusve favet. Opinio igitur probabilior non est semper tutior, siquidem probabilitas major pro libertate stare potest.

Varia systemata circa probabili

54.

-

2o Hinc omnis probabilitas, quantacumque fuerit, adveniente certitudine propositionis contradictoriae omnino perimitur.

3o Certo probabilis habenda est opinio, quae tolerante Ecclesia communis est theologorum, vel docetur a S. Thoma ejusque schola, vel a plerisque theologis ut probabilis asseritur; vel etiam, 53. 1° Tutiorismus absolutus quam absolute tenent ut veram quinseu rigorismus, juxta quem pars tuque aut sex theologi probitate, judicio tior, i. e. legi favens, semper eli-et scientia praestantes (2), nisi ratio genda est.

tatem.

2o Tutiorismus mitigatus, juxta quem licet tantum sequi probabilissimam partem libertati faventem.

3o Probabiliorismus, juxta quem semper tenenda est opinio legi favens, nisi opposita sit notabiliter probabilior. 4° Aequiprobabilismus, juxta quem licitum est sequi opinionem minus tutam, modo sit aeque probabilis, ac opposita, vel fere aeque probabilis.

certa contra istam opinionem appareat.

4o Illa opinio est viro docto et probo certe probabilis, quam ipse scit, se diligenter excussisse, et experitur, se absque inordinato affectu ob rationes graves ut veram tueri.

5o De probabilitate intrinseca juris communiter possunt judicare soli doctissimi et in re morali versatissimi, cum soli possint scire, nihil certi ipsis opponi.

5° Probabilismus (moderatus), juxta 6o Vir mediocriter doctus judicare quem licet sequi opinionem minus tu- potest de extrinseca opinionis probatam et paulo minus probabilem, modo bilitate, si, statum quaestionis rite invera et solida probabilitate gaudeat. telligens, hanc inveniat assertam ab Probabilismus autem sic restrictus non auctoribus hujus temporis omni excevalde differt ab aequiprobabilismo in ptione majoribus, i. e. inter theologos sensu paulo latiori seu morali ac

cepto. (1)

omnino probatis.

regulam generalem ab auctore propositam (Theologi non pauci tamen limites restringunt per legem, quam vocant posprobabilismi non adeo coarctant et con- sessionis. Cf. infra n. 79. Q. 5o. tendunt, opinionem aliquam posse solida (') etiam moralem probabilitate gaudere, licet sententia oppo- (3) Cf. prop. 27. Alex. VII. sita multo probabilior appareat. Aliin. 78. Q. 3o.

V. etiam