INSTRUCTIE VAN WEGEN DIE VYFF ECCLESIEN VAN UTRECHT, GEGHEVEN HEER ENDE MR. JA. CUYNRETORFF CANONIK ENDE SCHOLASTER TOUDEMUNSTER, omme hem daer nae, int ghene hier volcht d'excellentie vanden PRINCE VAN ORANGIEN, ende vorder (indien hy sulx vynt die saecke te cysschen) die hoochieyt vanden EERTSHERTOGHE VAN OOSTENRYK, gouverneur ende capiteyn generael van syn mej. over dese Nederlanden, ende voorts die GENERAEL STATEN ende RAET VANDE STATEN deser landen aen te geven, te reguleren. (1578.)

Inden eersten sal mynhcere die scholaster hem vynden t'Antwerpen by mynhcere den thresorier Heermale, hiertoe mede gecommitteert, ende van hen verstacn, tgene hy aldaer, dese saccke aengaende, heeft cunnen vernemen, ende indien die sulcx noch nyet gedaen en heeft, dacrinne te arbeyden, omme tselve te vernemen.

Twelcke verstaen hebbende, ende bevyndende tselve te tenderen tot turbatie vande gemeene ruste ende der ecclesien praejudicie, sullen die scholaster ende mynheer Heermale hem vynden by syn princelyke excellentic, ende die pracsenteren heur brieven van credentie, ende die vyff goodtshuysen opt bequaemste recommanderen in syn forstelicker gen. goede gratie.

Sullen voorts dese gecommitteerde syn forstel. genaden acngeven, hoe dat hier Hubert Duyfhuysen, pastoor van S. Jacob, hem hebbende in syn predicatie bestaen seer te altereren, ende te prediken, twelcke tendeerde tot opruerte, ende waer inne veel goede luyden, die die gemeene ruste lieff hadden, worden geperturbeert ende geschandaliscert, ende quader sorch, de den officiacl van den domproest, Engelbert van Brulicsen, die burgemeysters in't vruntlicke heeft vermaent ende versocht, dat heur soude believen, den pastoor te onderrechten, dat hy van alle nieuwicheyt supersedeerde ende njet en commoveerde of turbeerde; waerdeur den pastoor cen oersaceke nemende, recht off hem yetires ware gecommincert, is (soe tschynt deur enighe oproerige geesten gesuborncert) subtilycken inden avond wt der stadt vertoghen; waerdeur synde enighe commotic byden sommigen gemacct; is by die vander stadt van Utrecht tot Rotterdam aen den pastoor afgeveerdicht Arnt Diresz, van Leyden, borgermeyster, ende mr. Ghysb. Thin, secretaris, omme denzelfden weder te doen comen, dan en heeft nyet willen weer comen, so sy seyden, sonder vander geestelycke jurisdictie ontslegen, ende onder die pro tectie vande stadt genomen te zyn, omme op die ceremonien ende usantien vande roomsche religie vryclicken te mogen prediken, vermogens copye van zyne missive acn die van de stadt geschreven, alhier te verthonen.

Volgende twelcke die vande wet ofte stadt hebben aen de vyff ccclesien gesonden Arnt Dires z van Leyden, Laurens van Nyhoff, ende mr. Ghysb. Thin voorsz., ende hebben deur dselve senghegeven die petitie vanden pastoor, die sy oock van stadts wegen begeerden, ende die naderhant ter begheerte vande vyff ccclesien, gelevert by gescrifte, mit bygevoechde copie vande missive vanden pastoor; welcke propositie soe die geestelycheyt vont onredelick, ende tegens die pacificatie van Ghent, unie vande generale staten ende die satisfactie van zyn forstel. genaden, sue solemnelicken te wedersyden besworen, ende siende die missive vanden pastoer te tenderen tot openbaer oproer, seditie ende bloctvergietinge, willende heuren eedt bevestigen, ende die gemeen ruste ende vrede, soe veel in heur was, conserveren,

ende hebben nyet cunnen offwesen, omme die vander stadt te gheven 't antwoordt, hiermede te verthonen, verhopende, dat die vande stadt tzelve well insiende, heur totalike souden employeren, tot conservatie vande gemeen ruste, laetende (ommers voor alsnu) die saecken vanden pastoor ende alle alteratie berusten.

Dan en hebben die sommighe hem daer mede nyet cunnen laten genuegen, mer hebben, nyet tegenstaende zy te vorens vanden magistraet der stadt een kerke hadden versocht, ende die heur by den voersz. magistraet geweygert was, eerst heimeliken, ende nae openbaer predicatie gehouden in prive huysen, notoerlyk tegen die satisfactie, ende is die saecke van twedercomen van desen pastoer soe verre gedreven, dat die vyff ecclesien beducht syn, dat d'selfde (siende, dat sy sonder commotie ende perturbatie vande gemeen ruste niet en sullen cunnen inbrengen, ende zynde beducht, die macht ende auctoriteyt vandie vander stadt daer niet groot genoech toe te syn) souden hebben verworven, dat op gisteren by die vande stadt afgeveerdicht syn Arnt Dircx van Leyden, Laurens van Nyhoff ende mr. Ghysb. Thin voersz. aen zyn forstel. genade, omme (soe 't schynt) te crygen enighe commissie, bevelen ofte yetwets anders van syn forstel. gen., tsy den pastoor voorsz. ofte yetwes anders betreffende, twelck heur ongehoert, theurder praejudicie ende die gemeene ruste soude moegen tenderen. Waer deur soe grote, sware commotie ende alteratie binnen der stadt Utrecht soude mogen vallen, die mogeliken, jae apparenteliken, sonder grote bloedstortinge nyet soude mogen worden geslist; ende aenschou genomen dit soude geschieden, directelyk tegens die pacificatie van Ghendt, byde welcke de oude roomsche catholyke religie wordt geconserveert, daer die int gebruyk is, die unie vande generale staten, daer tonderhout vande voorschreven religie soe solemneliken wordt beloeft ende besworen, ende die satisfactie, by syn forstel. genaden, die van Utrecht in't treden onder zyn excell. gouvernement gegeven, waer inne die van Utrecht mede wordt belooft, dat zyn forstel. genaden heur inde voersz. religie sell mainteneren, ende nyet gedogen ter contrarie te geschieden, dat daer omme die vyff ecclesien, bevindende heur in desen geinteresseert, vermogens die publicatie der stadt Utrecht vanden thienden july lestleden, tot conservatie vande pacificatie van Ghent ende die gemeen vrede, goet hebben gevonden, heur gesanten aen syn forstel. genade te seynden, ende die gelegenheyt der saecken te verthonen, ende die ootmoedelick te bidden ende te doen bidden, dat syn forstel. gen. nyet en believe te accorderen die vande stadt Utrecht, twelcke directelyk of indirectelick tenderen zall tot enighe nieuwicheyt ofte alteratie vande religie, dan dat syn forstel. gen. believe, dat poinct in state te houden, ende die religie te laten binnen Utrecht, sulcx die van outs geweest is, ter tyt ende wyle byde generale staten (dewelcke die dispositie vant stuck vande religie byde pacificatie van Ghent is gereserveert) opt stuck vande religie sal syn verordonneert, ende tot dien eynde te doen wtgaen een rigoureus placcaet, by twelcke scerpeliken een yeder wordt bevolen, die pacificatie van Ghent, unie der generale staten ende de voersz. satisfactie te onderhouden, ende verboden yetwes inde religie te attenteren, ter tyt ende wyle byde gen. staten anders sal wesen verordonneert, ende dit int breetste te extenderen. Ende indien die commissarien dunct, dat sy sober gehoor by syn excellentie hebben, ende by die vander stadt daer yetwes soude worden verworven tegens tgene voersz. is, ende tenderende tot nieuwicheyt ende der ecclesien praejudicie, sullen heur voerts dresseren aen de hoecheyt vande eertshertoghe ende generale staten ende raet van state, ende daer heur brieven van credentie thonen, ende doen als voren ende ten fine voersz.

Sullen mede die voorsz. gedeputeerden dese saecke in't particulier communiceren die vanden raet van state ende generale staten, die heur duncken sal sulcx orber te zyn, omme daer toe te imploreren.

ACCOMODEMENT ENTRE LE CLERGE D'UTRECHT ET LA GOUVERNANTE SUR UN SUBSIDE, 19 aug., 1553.

sy

Also sint dappoinctement, onlancx gemaect met die vande geestelicheit 'slants van Utrecht, nopende de betalinge vande helft van een jair vruchten, int subsidie, den keizere geaccordeert by onsen heylighen vader, den paeus, zekere difficulteyten geresen syn op tvoorstant vant voorsz. appoinctement, te weten, dat die voorsz. geestelicheyt, mits die somme van thien duysent ponden, eens gesustineert hebben, vry ende exempt behoren te blyven van alle huere gueden, soe well inden lande van Utrecht gelegen, als andere, die hebben inde landen van Holland ende Zeelandt; oick, dat zy van hen goeden, buyten den voorsz. landen van Utrecht gelegen, gehouden souden wesen, als inden jaere drie ende veertich. Ende aenmerckende de voersz. geestelicheyt, dat die meyninge van hare maj. nyet en es geweest, dat verstaen behoert te wordene, dat onder tselve appointement begrepen soude wesen andere goeden der selver geestelicheyt toebehorende, dan die gelegen syn binnen den landen van Utrecht, als breder blykt byder acte van declaratie van hare maj., daerop gevolcht in date den (?) dach van deser maent.

Soe est, dat die voorsz. vande geestelicheyt, hen bevindende daer duere beswaert, allegerende, dat sy maeckende tvoersz. appoinctement anders nyet geweten en hebben, dan dat daeronder mede begrepen souden geweest hebben haere goeden, gelegen in Hollant ende Zeelant, gelyck hen gedeputeerden dat verclaert hadden nyet te min om te schouwen alle differenten ende clachten daer soude moghen gebueren, hebben haer maj. gepresenteert die somme van duysent ponden van veertich groeten tpont eens, te betalen boven de voersz. thien duysent der ghelycke ponden, ende dat opten eersten termyn, versouckende, dat mits de voersz. somme haere maj., consideratie nemende opte groote sware lasten, die sy te draghen hebben overmits de jegenwoordighe loopende beden, belieffden te vreden te wesen ende hem vrye te doen houden van alle haere goeden, zoo wel bynnen den lande van Utrecht als Hollant ende Zeelant gelegen, ende hem daerop doen expedieren, behoirlike ordinantie.

De coninginne, tgundt voorsz. is, aengemerckt, ende regard hebbende op de goede affectie, die de voorsz. vande geestelicheyt getoocht hebben te dragen tot den dienst vanden keyser

in't accorderen vande laetste bede, hopende ende presupponerende, dat sy van ghelyken doen sullen inde bede jegenswoordelick begeert, heeft de presentatie van duysent ponden voorsz. geaccepteert ende accepteert mits desen; Ende gehoirt hebbende dantwoirde ende accoord, die sy op de voirsz. versochte bede doen sullen, zall hare maj. hem doen expedieren sulcke ordonnantie opte exemptie ende yrydomme van heure goeden, gelegen in Hollant ende Zeelant, zoe behoeren zal. Gedaen tot Brussele, den negenthiensten dach van augusto, XV. drye ende vyftich. Aldus onderteykent: MARIE.

RESOLUTIE ENDE CONCLUSIE VANDEN PRELATEN ENDE ECCLESIEN, EDELE ENDE GEMEEN RITTERSCAEP, DIE STADT ENDE STEDE VAN UTRECHT ENDE MONTFOERT, 21 april, 1554.

Alsoe die keyserl. maj., onsen aldergenadichste heere ende prince, opten thienden dach martii lestleden, een petitie ende subventie van twintich duysent gulden, ende continuatie vanden impost vanden wynen, den tyt van vier jaeren, vanden gemeen staten van Utrecht begeert ende geëyscht heeft, tot bescermenisse ende conservatie vanden gemeen landen van herwertsover, te betalen die een helft halff aprill toecomende ende dander helfte sinte Jans misse daer naest volgende.

en moegen;

Soe hebben de voirsz. prelaten ende ecclesien, edelen ende gemeen ritterscap, stadt ende stede voirn., mitten anderen gecommuniceert, aenmerckende die groote ende sware lasten ende sculden vanden gemeenen lande van Utrecht, bedragende over die hondert ende dertich dusent gulden eens, dair die staten jairlicx groote renthen aff geven moeten, sulcx dat die voirsz. lasten soe groot ende swaer vallen, datmen daer jaerlicx niet veel aff lossen en mach. Ende dat oick het oudtschiltgelt zeer qualicken ende swaerlicken vanden pachteren ende huysluyden te innen ende krygen is overmits dat het platte lant zeer bedorven ende opgegeten wordt vanden knechten, zoe dat zy nyet een stuck broots in hueren huesen behouden Ende, dat erger is, zoe moeten die huysluyden den selven knechten (als zy well gegeten hebben) noch gelt geven, off zy slaen hem ende dreygen all ontstucken te slaen, dat in hueren huysen is, hen anders nyet dragende dan als vianden: waervan die staten begeeren zeer ootmoedelicken gevryt ende by ordonnantie vandie keyserl. maj. ontlast te worden; Oick overleggende, dat zy als goetwillige ondersaten zeer groote ende merckelicke sommen van penningen zyne keyserl. maj. geleent ende opgebrocht hebben, daer van zy noch nyet gerembourseert noch mit rentbrieffven verzekert en zyn: hierenboven, zoe zyn die staten ende die rycdoom noch zeer belast mit veel armen ende miserablen persoonen ende scamele borgeren, die geen werck en hebben, om haer ambocht te doen, den welcken die staten ende rykdom voirn. mede voeden ende alimenteren moeten, overmits den grooten dueren tyt. Aengaende die excessive gaerdinge van knechten, dairvan zy hen beclagen, hare maj. heeft alrede dair inne doen versien, ende indien 'tselfde niet genoech en is (daer van geadverteert zynde), zal daer inne voirder doen versien.

Berorende d'expeditie vanden rentbriefven, haere maj. heeft den rentmeester generael van Utrecht daer van last doen geven.

Alse nochtans al nyet tegen staende ende aenmerckende den tyt ende necessite van tegenwoirdigen oirloge, willen zy, als goede ende onderdanige ondersaten, nae heuren crancken vermoegen zyne keyserl. maj. subvenieren, hebben belieft ende geconsenteert, believen ende consenteren mids desen inde somme van XX". gulden, te betalen d'een helft sunt Jacob toecomende ende d'ander helft tot korsmis daernaestvolgende, alsoet henluyden nyet moegelick

en is, d'selve penningen eer op te bringen, aengesien dat die petitie vanden dertich duysent gulden ende noch thien dusent gulden oick zyne keyserl. maj. belieft ende geconsenteert, noch nyet al gefurniert en zyn, etc.; met conditien, dat deze penninghen by provisie op losrenthen genomen sullen worden opten ontfanck van het volle outschiltsgelt, daer nyemant, geestelick noch weerlick, vrydom of exemptie inne genieten en sal; ende in gevalle, dat men dese penninghen nyet al op renten gecrygen en conde, dat men alsdan die reste buyten t'ontfanck van 't voirsz. outschiltgelt suppleren sall, ende dat men tot dien eynde aen zyne keyserl. maj. besoucken sal behoirlicke brieven van octroy: bidden ende begeeren dairomme zeer oitmoedelicken, dat zyne maj. aenschou nemen wille, op die goetwillicheyt vanden voirsz. staten ende op die kleynicheyt vanden selven lande van Utrecht, ende op die groote ende sware lasten ende schulden, blotinge van gelde, dieren tyt ende armoede vanden schamelen ondersaten ende excessive gaerdinge van knechten, zyne maj. t'landt ende staten voirn. mit egeen meer contributie soude willen beswaren ende belasten, immers ende ten minsten ter tyt toe die selve lasten ende sculden vervallen ende affgelost sullen wesen; Ende dat eerst ende voir all die van Honswyck, Ameyde ende Jaersfelt, by provisie gecondemneert zullen zyn, om in dese ende alle voirgaende beden mede te contribueren; Ende die vander stadt van Utrecht protesteerden, want dat die vrydommen vanden anderen steden des landts van Utrecht int geheel ofte deel exemptie obtineerden vanden outsciltgelde, dat die vridommen van Utrecht gelycke exemptie genieten zullen.

De coninginne gehoirt hebbende 't rapport vanden consente van XX". carolus guldens, by den staeten van Utrecht gedaen, heeft 't selfde inden naem van keyserl. maj. geaccepteert; Begerende, dat zy die penningen mit alder neersticheyt opbrengen willen, gemerct datmen die selve alsus zoe groetelicx van doene heeft, ende sulke vlite ende neersticheit daer inne gebruycken, dat die voer vuytgaende mey ende augustus betaelt moegen wesen.

Nopende die van Honswyck, Ameyde ende Jaersfelt, nadien haere maj. ontfangen sall hebben, 't gene des die vanden rade van Utrecht daer inne gebesoigneert hebben, zall daer op zulck insien ende regard doen nemen, als nae recht ende redene behoiren zall; Oick mit voirder contributie die staten van Utrecht zoe veel verschonen, als 't immermeer die nootlicke beschermenisse vanden landen van herwertsovere zal moegen lyden.

Item, aengaende die renovatie oft continuatie vanden impost vanden wynen voir den tyt van vier jairen, etc., die voirsz. staten aenmerckende, dat zy ende die gemeen ondersaten van desen lande mit zoe veel ende diversche lasten ende schulden (meer dan zy wel dragen moegen) bekommert zyn, Soe bidden zy zeer ootmoedelicken, dat zyne keyserl. maj. denzelven staten ende den gemeenen ondersaten van die voirsz. impoeste verdragen ende ontlasten wille, aengemeret, dat by die acte van 't consent ende acceptatie vanden voirsz. imposte expresselick vermelt, dat deselve impost t'eynden den vier jairen, zonder eenige voirder requisitie oft ordinancie, cesseren ende affwesen zoude. Aldus gedaen ende belieft inder cancelrie 's hooffs van Utrecht opten v. dach van aprille, 1554.

Ende op't gene des die voirsz. staten begeren van de continuatie van den impost van den wijnen verdragen ende ontlast te zyne, zy weten, dat zonder eenyge voirder requisitie gedaen 't selfde impost gecesseert is, maer en is haere maj. nyet benomen voirder consent by den staten te moegen aansueken, mits welcken ende want den meestendeel vanden staten alreede daerinne geconsenteert heeft, ende van gelycken van den anderen staeten te verhoepen is; gemerct oick dat 'tselve zoe luttel bedraecht; begeert insgelicx haere maj., dat zy hen van d'andere gemeine staten nyet afscheiden en willen, zunderlinge aengesien, dat die drie steden alrede oick 'tselfde gedaen hebben. Gedaen te Bruessel, den XXI. dach van aprille, 1554. nae paeschen. Onderteyckent: MARIE. My tegenwoirdich: D'OVERLOEPE.