III. Stukken, loopende over de jaren 1511, 12, 15 en 17. der Utrechtsche geschiedenis, als.

1. Verbantbr. v. renten d. staten v. Utr., wtt. Hynderd., in cerl. tegh. Ysselst., 14 fbr., 1511. 2. Leest, dairna de staten d. Nederst. losrenten vercoft hebben, S. Pet. av. ad cathedr., 1511. 3. Verbantbrieff van den meelzys, gemaect by den drien staten, 11 mey, 1511.

4. Brief van bysscop Frederick van Baden, aen de staten van Utrecht, 8 jul., 1511. 5. Laetste zoene, tussch. d. Bourgoensche, d. greve van Bueren, mitten heere van Ysselsteyn, ende den Bisscop ende het gesticht van Utrecht, aug., 1511.

6. Gelofte v. sek. heeren, om d. tractaet voirsz. by d. prince te doen confirmer., 5 aug., 1511. 7. Brief v. bissch. Frederick v. Baden aen syn leenman G. v. Zuylen v. Nyevelt, 4 nov., 1512. 8. Brief van de regentesse Margaretha aan bisschop Frederik v. Baden, 4jul., 1515. 9. 't Geleyde voer allen ouden ruytersculden, 1 mey, 1517.

Behalve de brieven, opgegeven onder III. 4. 8., die volgens gelijktijdige copijen, berustende in 't archief der Oud-Roomsch cathol., zijn gegeven, hebben wy alle voorgenoemde stukken doen afdrukken uit het tweede deel van den Codex diplomaticus voor Utrecht, eigenhandig geschreven door KASP. BURMAN. De deerlijke staat, waarin zich dat boekdeel bevindt, kwam ons voor, het afdrukken der daarin bevatte stukken mede te regtvaardigen, voor zoo verre dezelve niet reeds door BURMAN zelven, in zijne Jaarboeken, zijn medegedeeld. Het geheel is thans voor de vergetelheid bewaard. De verdere aanwijzingen, onder een en ander stuk geplaatst, zijn van BURMAN's hand.

IV. Stukken, loopende over de jaren 1525-1528. der Utrechtsche geschiedenis, als:

1. Brieve, den gheestelicken afgedwongen XXV".gold. guld. op te brengen etc., 24 mey, 1525. 2. Generale remissie van commotien ende oproeren, jul., 1526.

3. Clockluyd. in tegenwoordicheyt d. raden 's heeren v. Utrecht, woensd. na S.Valent., 1527. 4. Slytinghe der staten v. Utr., ruer. de wtspraeck v. den bisschop, xv. xxv., 16 maart, 1527. 5. Confirmatie van de voorafg. slytinghe door bisschop Henrick, 1 apr., 1527. 6. Procuratie der staten van Utrecht, om losrenten te lichten, 5 jan., 1528. 7. Hoe Maerten van Rossem naer den Haghe is getoghen, 1528. (memoriale hist.)

Deze stukken, die als aanvulling en vervolg kunnen worden beschouwd, van hetgeen door ons in het tweede stuk van het Archief, betreffende de translatie der temporaliteit van het sticht op Karel V., is medegedeeld, zijn uit bronnen afgedrukt, die wij onder elk stuk hebben kenbaar gemaakt.

Geschreven, den 1sten Julij, 1838.

J. J. DODT VAN FLENSBURG.

STUKKEN

AANGAANDE

ENGELBERT VAN CLEV E,

ALS RUWAARD VAN HET STICHT.

1. Verbant der drie Staten 's lants van Utrecht in der suke van mijn joncheer van Cleve. L. V. av. purif., 1482.

y prelaten ende capittelen der kercken van den Doem, Oudemunster, sunt Peters, sunt Jans, ende sunt Marien t'Utrecht, gemeyne ridderen ende knapen 'slants, ende borgemeysteren, scepenen, raide ende gemeyne oudermans van den ouden raide ende van den nywen der stadt van Utrecht ende van Amersfoert, representerende ende makende die drie staten des nederstichts van Utrecht; doen kondt allen luyden, die desen tegenwoerdigen brief zullen zien oft hoeren lesen, oft dien dese sake aendraecht of aendragen mach in toecomenden tyden. Alsoe wy ende elck van onsen staten voirscreven seker merckelicke gebreken geleden hebben van onsen heer den bisscop van Utrecht, die hy in onsen rechten, privilegien, gewoenten ende ouden heerkommen van hem ons, ende den gemeynen landen geloift ende gezwoeren te onderhouden, aen onse, ende oick singulair personen van onsen staten gekiert ende gedaen heeft, ende noch dagelycx doet ende doen doet, overmits denwelcken wy, ende die heylige kercke, ende dat gemeyne lant van Utrecht te gronde, ende altemael verdorven, verbrant, beroeft, dat volck doetgeslagen, verjaicht, kercken, cloesteren ende religiose personen ende gemeyne geestelicheyt geschynt, ende jammerlicken, dat God ontfermen moet, gedestrueert werden, soe dat den dyenst Goidts geheel neder ende ongedaen inder hilliger kercken van Utrecht sal moeten liggen, overmits den gebreken voirscreven, die onss soe wel by hem ende synen dienren ende huisgesynde, die onse ende desselven landts beschermer ende behoeder syn soude, dagelycx gescien, als by anderen synen toestenderen ende medeplegeren; soe dat syne beschermenisse, die hy ons als onse pastoir ende herder hyrinne sculdich is van doene, ons gantslicke ontverret, ende by hem, alss in synre macht niet wesende, wedergeseyt ende geweygert is, dair by dat gemeyne lant tot onverwynliken scade ende verderfnisse gekommen is, als voirscreven staet; soe ist, dat wy om deser saken wille voirscreve, ende om andere toekomende ende aenstaende lasten the verhueden, ende onse lyf, goet, rechten, privelegien ende gewoenten te moigen beschermen, mit

rypen raide, ende wail daer op verdacht, eyndrachtelyken overcomen syn, dat wy met gemeynen raide, hulpe, byblivynge ende gonste, alle dese, der voirscreve kercken van Utrecht ende onse lasten ende gebreken gesamenderhant wederstaen sullen, ende die opter stadt van Utrecht koste onsen heyligen vader den pacus van Romen, om van synre heylicheyt beschermenisse ende troest, ende enen beschermer ende voerstender dess lants ende gestichts den selven nut ende oirbaerlick, ende gelegen wesende, te verwerven ende te krygen, ende die heylige kercke van Utrecht wt desen last ende jammer te helpen, to kennen geven, ende voer syne heylicheyt ende anders, waer daer des van rechte behoeren sall, hier op vervolch gerechtelick te doen, daer op dat een ygelick van onsen staten voirscreven syn gebreke hem aentreffende, als voirscreve is, te kennen geven, ende t'vervolch daer van, voert op elcx staets gebreken in elcx staets namen geschien sal met allen rechten, die ons daer inne te baten komen moigen, ende anders als dat van noide wesen sall, ter tyt toe, dat die by onsen heyligen vader den paeus ofte anderen geboerlicken rechteren voleyndt ende ter goeder uytdracht gebrocht sullen wesen. In kennisse der waerheyt, want wy ecclesie, ritterscap des gestichts, stadt ende stede, als Utrecht ende Amersfoert, alle punten voirscreve ons aendragende, mede belieft ende beloeft hebben, soe hebben wy ecclesie, prelaten, deken, ende capittelen onser vyf goidshusen, als then Doem, Oudemunster, sunt Peter, sunt Johan, ende sunte Marien kercken t' Utrecht voirscreve onser vyf goidshusen zegelen; ende wy Johan, borchgreve tot Montfoirt, heer ther Lynschoeten ende tot Hekendorp, etc., Sweder van Montfoirt, heer then Doerwerde, Steven van Zuylen van Nyevelt, ende Dyrck van Zuylen op die Hair, Ritters, onse zegelen voer ons ende van wegen der ritterscap daer toe gebeden; ende wy stadt ende stede van Utrecht ende van Amersfoert, onse zegelen samentlick aen desen brief doen hangen; welcke brieve vier syn, van woerde te woerde alleens haldende, der wy ecclesie, ritterscap, stadt ende stede voirscreve elck een hebben.

Gegeven in den jaer ons Heeren dusent vier hondert twee ende tachtentich, op onser lieven vrouwen avont purificationis.

(M. sc.

Desen brief origineel met negen uithangende zegelen, heeft my laten zien en lezen den heer Grave van Rechteren, heer van Westervelt.)

2. Verbant der ritterscap ende steden des gestichts van Utrecht aan dese syde der Ysselen, in ontfanginge myns jonckhere van Cleve, 11 febr., 1482.

Alsoe wy ritterscap, stadt ende steden des gestichts van Utrecht aen dese zyde der Yselle, wael doersien, gemerct ende overlacht hebben, hoe dat die previlegien, rechten ende ouden gewoenten des gestichts van Utrecht aen dese zyde der Ysellen voirscreve, tot menigen ende diversen tyden, overmits onsen heer David van Bourgoenien, bisscop t'Utrecht, ingebroeken, gevioleert ende vernielt syn geweest, tegen eede, segell ende brieve des voirscreve ons heere, daer wy duck ende menichwerven mit groeten oitmoidicheyt om vervolcht hebben op groeten zwaeren kosten onsen voirscreve heer, dat syn gnade ons wolden laten by onsen rechten, privilegien ende ouden heerkomen, ende dat noch meer is, groete sommen van penningen hem geloift, ende eens deels betaelt hebben, dat syn gnaden ons voerstaen ende beschermen wolden voer ander gewalden, der wy beduchtende waren, als enen lantsheer toebehoerden, des ons een noch egheen en heeft moigen gebeuren; mer heeft die selve onse heer altyt by hulpe ende bystant onser erfvyanden, die hy generael capiteyn van den gesticht van Utrecht aen dese zyde der Yselen gemaect heeft, ende anderen synen medeplegeren, harder ende wreedtlicker op ons geprocediert, ende doen procedieren mit roeff, brant, doetsla

gen, cloesterscheyndingen, ende anderen lelycken excessen in kercken, cloesteren, ende anderen plaetzen, daer hy in persoen tegenwoirdich geweest heeft, seggende, alst hem geclaecht werdt, dat hy des gheen macht en had te kieren. Waer wt wy doersien, ende mit rypen rade overlacht hebben die verderfnisse ende destructie der kercke van Utrecht ende onser alre, indien hier gheen ander middel tegen gevonden en worde. Aldus soe hebben wy ritterscap aen dese syde der Ysellen, stadt ende stede van Utrecht ende Amersfoert voergenoemt, vander groeter ongenaden geprotestiert ende vervolcht aen den hoichgeboere, deurluchtigen ende vermoigenden forsten, hertoigen van Cleve ende grave vander Marcke, etc., soe syne gnaden ende syne olderen altyt voerstenderen ende beschermers gheweest hebben der heyliger kercken, hem oitmoideliken biddende, dat hy ons nemen will in synre protectien ende beschermenissen, ons toevuegen enen van synre gnaden bruederen tot enen ruwaert ende voerstender des gestichts van Utrecht. Welcke oitmoidige supplicatie ende begheerte die voirscreve hoichgeboere duerluchtige vermoigende forst duechdeliken ontfangen, onsen last aengesien, ende ons guetwillichliken toegevuecht heeft enen van synre gnaden bruederen, genant jonchere Engelbert; den selven wy ritterscap, stadt ende stede van Utrecht ende Amersfoert, mitten ghenen, diet met ons halden, eendrachteliken ende onverscheyden, mit goeden, rypen, voerbedachten rade ontfangen ende aengenomen hebben, ende aennemen voer enen ruwaert ende beschermer, ende hem mede geloift ende loven in desen tiegenwoerdigen brieve voer ons selven, ons erven, nacomelingen ende borgeren, voer enen ruwaert ende beschermer te halden, ende helpen gehalden te werden mit al onser machte, ouse geweldige lantsheer te bliven, ende hem oick gonnen ende helpen tot allen des gestichts sloten, renthen, bewynden, opkomen, ende all dat totten gesticht behoert te komen, gelyck enen lantsheer des gestichts dat pleech te hebben ende gebruycken; voert behulp ende bystant te doen die ongehoirsame te helpen bedwyngen, ende by allen desen voirscreve punten te bliven, onsen gnedigen joncheer daer inne te helpen nae all onser vermoigen, sonder enige ontschout ofte exceptie, die wy enichsyns dair tegen solden moigen vynden. Voert soe geloven wy syne gnaden te beholden, als voirscreve staet, ende dat wt te dragen totten utersten rechter toe, dat is to weten, tot een generail concilium, vergaderinge der gemeynre kerstenheyt aller heyliger kercken ter laester sentencien toe. Ende want wy dan dit gedaen hebben om nutscap der kercken, ende noitzaken ons daer toe porrende, als voergeruert staet, soe hebben wy ritterscap, stat ende steden aen dese syde der Ysellen voergenoemt, elc den anderen geloift, mit voerbedachten synnen ende rypen rade ons hyr in verbonden op allen punten voer ende nabeschreven, by onsen gnedigen lieven joncheer, als ruwaert ende toekomende heer, ten eynde toe wt te bliven, ende hem te holden, ende te doen, gelyck voirscreven is. Of ons dan hyr van nu, ofte hyr namails enige lasten, geestelick ofte weerlick, aenquemen mit macht of mit recht, ons allen samentlick of enigen bisonder, in wat hoeken deser landen, dattet gebuerden, dat sullen wy voirscreve malc den anderen wt helpen dragen, weren ende wederstaen, mit allen onsen machten, het queme toe, hoe dattet toekomen mochte in enigerwys, sonder enige weer van rechten of van machten daer tegens te doen, of om eniger geboden will, gheestelyck of weerlyck, of eniger forsten, heeren, steden, landen ofte luyden te laten, ofte om eniger lasten will van beden of anders, die ons daer van an mochten komen gemeyntlick of enigen van ons bisonder, eer dese onse sake gesloeten ende gheeyndt sall wesen ter laester sentencie, dat getruweliken malcanderen te helpen weeren ende wederstaen_in_alre manieren, als voirscreven is. Voert soe en sullen wy ritterscap, stadt ende stede, noch gheen. van ons, bestandt, zoen, vrede, noch voerwaerde maken mit ymant, die in deser sake tegen ons weer, dan by wille, weten ende consent ons gnedichs jonchere, ende onser alre samentlyck ende onverscheyden; oock soe en sullen wy mit nyemant, die tegen ons weer in deser vedea

of anders, zoen, vrede, noch voerwaerden maecken noch aengaen; wy en zullen enen yegelycken van ons weder bezoenen ende doen zetten in ende op allen synen gueden, leen, cygen, ampten ende brieve, die hy heeft, ende had, ende die hem genomen of ontweldicht waeren om deser saken will, voer ende nabescreven. Voert soe noch sommige ritteren ende knapen, steden ende luden deser landen voirscreve, in desen onsen verbande, mit onsen gnedigen joncheer ende mit ons niet getreden en syn, ende die alsoe gelyck ons niet mede geloift en hebben, soe syn wy des samentliken overkomen, dat wy alle die ritteren, knapen, steden ende luyden, ende elck van hem hyr toe eysschen, ende hem des vergen sellen, met ons mede te verbynden, om ons te beth tot alre eendracht te vuegen, ende die geweld en voirscreven te wederstaen. Weer oick ymant van hem, die hyr in tegens ons weer, ende niet by ons bliven en wolde, ende dese gelofte mit ons doen, als voirscreven is, dat dan enich van ons daertoe dede den t'onderwyzen, of daeromme te belasten an lyff of an guede, by rade ons jonchere ende ruwaert voirscreve, dat sellen wy samentliken gestaen in machten ons verbants voirscreve, of wy dat selve alsoe deden, ofte gedaen hadden. Soe wy dan alle dese voirscreve punten samentlick ende elck bisonder geloift hebben te onderhouden, ende oick gehouden willen hebben, dus hebben wy ritterscap, stadt ende stede des gestichts van Utrecht, aen dese syde der Ysellen voerscreven, voer ons selven, voer onse erfnamen, borgeren ende ondersaten, tiegenwoirdich ende toekomende, geloift ende geloven mit desen selven onsen brieve in gueter truwen, eeren, ende geloven in rechter eedstat alle die punten, soe die hyr voer bescreven staen, te holden ende te volbrengen sonder argelist. Õick soe moigen alle die ghene, indien sy willen, die geseten syn in den gestichte van Utrecht, 't sy ritterscap ofte steden, die nu in den verbant niet getreden en syn, daer in komen, ende mit hoeren segelen ende brieven in transfixen doer desen brieff gesteken, dit mede te holden confirmerende, evenwaell sal desen tiegenwoirdighen brieff ongecancelliert ende in synre volcomenre machten bliven. In kennisse alre zaken voirscreven soe hebben wy ritterscap, stadt ende stede aen dese zyde der Ysellen voernoemt, gebeden die edelen, vromen ende eerbaere heeren Jan, borchgreve tot Montfoert, heer to Purmereynde, ter Lynschoeten ende te Hekendorp, etc., heer Steven van Zuylen van Nyevelt, ridders, Gheryt van Zuylen van Nyevelt, Jan van Zuylen van Nyevelt, Henrick van Zuylen van Nyevelt, Ghysbert van Zuylen, Zoude van Ryn, Adriaen van Ryn van Jutfaes, ende Daem van der Haer, desen brieff mit hoeren segel over ons te willen besegelen; 't Welck wy Jan, borchgreve van Montfoirde, Steven van Zuylen van Nyevelt, ridders, Gheryt van Zuylen van Nyevelt, Jan van Zuylen van Nyevelt, Henrick van Zuylen van Nyevelt, Ghysbrecht van Zuylen, Zoude van Ryn, Adriaen van Ryn, ende Daem van der Haer voergenoemt ghern gedaen hebben om hoire beden will, over hem ende ons selven. Ende wy stadt ende stede Utrecht ende Amersfoert voirscreven, om der meerre vestenissen wille, aen desen brieff oick gehangen. Ende deser brieven syn vier alleens sprekende, der onse gnedige joncheer als ruwaert, die ritterscap, ende die steden Utrecht ende Amersfoert elck enen hebben. Weert oick sake, dat deser brieve enige verloeren, of segelen aen gebroken worden, of niet besegelt en weeren van ymande, die daertoe gebeden off geëyst weer, der segelen een ofte meer, ofte dat die brieven gater kregen, allickewell sullen die ongecancelliert in hoiren volcomenre machten bliven, in alre manieren of sy volsegelt weeren en ongequest, sonder argelist.

Gegeven int jair ons Heeren dusent vier hondert twee cude tachtentich, opten eiften daeh in februario.