Gaudia Paradifi; admirabilitatem tangit, cum promittit fe tam ardua, tam fublimia dicere, fcilicet conditiones Regni Cæleftis; poffibilitatem oftendit, cum dicit, fe dicturum quæ mente retinere potuit; fi enim ipfe, & alii poterunt. Hæc omnia tanguntur in verbis illis, ubi dicit fe fuiffe in primo cœlo &quod dicere vult de Regno Cælefti quicquid in mente fua, quafi thefaurum potuit retinere. Vifo igitur de bonitate, ac perfectione, prime parti Prologi ad litteram accedatur.

cum

Dicit ergo, quod gloria primi motoris, qui Deus eft, in omnibus partibus univerfi refplendet, fed ita, ut in aliqua magis, in aliqua minus. Quod autem ubique refplendeat, ratio, & auEtoritas manifeftat. Ratio fic: Omne quod eft, aut habet effe a fe, aut ab alios. Sed conftat, quod habere effe a fe non convenit nifi uni, fcilicet primo, feu principio, qui Deus eft habere effe non arguat per fe neceffe eft, & per se necesse esse non competat nifi uni, fcilicet primo, feu principio, quod eft caufa omnium; ergo omnia, quæ funt præter ipfum, babent esse ab aliis . Si ergo accipiatur ultimum in univerfo, non quodcumque manifeftum eft, quod id habet esse ab aliquo, & illud, a quo habet a fe, vel ab aliquo. Si a fe, fic eft primum, fi ab aliquo, & illud fimiliter vel a fe, vel ab aliquo, & eft naturaliter, & effet fic procedere in infinitum in caufis agentibus, ut probatur in 3. Metaphyf. erit devenire ad primum, qui Deus eft, & fic mediate vel immediate, omne quod habet esse ab eo, quia ex eo quod caufa fecunda recipit, a prima influit fuper caufatum ad modum recipientis, & refpicientis radium, propter quod caufa prima eft magis caufa. Et hoc dicitur in libro de caufis, quod omnis caufa primaria plus influit fuper fuum caufatum, quam caufa univerfalis fecunda. Sed hoc quantum ad esse. Quantum vero ad effentiam, probo fic. Omnis effentia præter primam eft caufata; aliter essent plura, quæ effent per fe neceffe, quod eft impoffibile, quia caufatum eft vel a natura vel ab intellectu, cum natura fit opus intelligentia. Omne ergo quod eft caufatum, eft caufatum ab aliquo intellectu mediate, vel immediate. Cum ergo virtus fequatur effentiam, cujus eft virtus, fi effentia fit intellectiva, eft tota, unius, quod caufat; & fic quemadmodum prius quam deveniret, erat ad primam caufam ipfius effe, fic nunc effentia, & virtutis; propter quod patet, quod omnis effentia, & virtus procedit a priintelligentia inferiores recipiant quafi a radiante, & reddant radios fuperioris ad fuum inferius ad modum fpeculorum, quod fatis aperte tangere videtur Dionyfius de Cœlefti Hierarchia loquens. Et propter hoc dicitur in libro de caufis, quod omnis intelligentia eft plena formis. Patet ergo, quomodo ratio manifeftat, divinum lumen, id eft divinam bonitatem, fapientiam, & virtutem refplendere ubique. Similiter etiam ac fcientia facit aucto

та,

ritas:

5

406

ritas: dicit enim Spiritus Sanctus per Hieremiam, Cœlum, & Terram ego impleo, & in Pfalmo: Quo ibo a fpiritu tuo, & quo a facie tua fugiam? Si afcendero in Cœlum, tu illic es, fi defcendero in Infernum, ades. Et Sapientia dicit, quod Spiritus Domini replevit orbem terrarum. Et Ecclefiaftici 42. Gloria Domini plenum eft opus ejus. Quod etiam fcriptura Paganorum conteftatur, nam Lucanus in nono:

Juppiter eft quodcumque vides, quocumque moveris. (1) Bene ergo dictum, quod dicimus: radius, feu divina gloria per univerfum penetrat, & refplendet; penetrat quantum ad effentiam; refplendet quantum ad effe: quod autem fubjicit de magis & minus habet de veritate in manifefto, quoniam videmus aliquid in excellentiori gradu effe, aliquid vero in inferiori: ut patet de Cœlo, & elementis, quorum quidem illud incorruptibile, illa vero corruptibilia funt, & poftquam præmifit banc veritatem, profequitur ad ea, circumloquens Paradifum, & dicit, quod fuit in Cœlo illo, quod de gloria Dei, five de luce recipit affluentius; propter quod fciendum, quod illud Cælum eft Cœlum fupremum continens corpora univerfa, & a nullo contentum, intra quod omnia corpora moventur, a nulla corporali fubftantia virtutem reeipiens; & dicitur Empyreum, quod eft idem quod Calum igne, feu ardore flagrans: non quod in eo fit ignis, vel ardor materialis, fed fpiritualis, qui eft amor fanétus, five charitas. Quod autem de divina luce plus recipiat, poteft probari per duo. Primo per fuum omnia continere, & a nullo contineri. Secundo per fempiternam quietem, five pacem. Quantum ad primum probatur fic : Continens fe habet ad contentum in naturali fitu, ficut formativum ad formabile; ut habetur 4. Phyf. fed in naturali tu totius univerfi primum Cælum eft omnia continens: ergo fe habet adomnia, ficut formativum ad formabile, quod eft fe habere modum caufæ. Et cum omnis vis caufandi fit radius quidam influens a prima caufa, que Deus eft, manifeftum eft, quod illud Cœlum, quod magis habet rationem caufa, magis de luce divina recipit. Quantum ad fecundum probatur fic. Omne, quod movetur, movetur propter aliquid, quod non habet, quod eft terminus fui motus; ficut Cœlum luna movetur propter aliquam partem fui, quæ non habet illud, ad quod movetur, & quia fui pars quolibet non adepto quolibet ubi, quod eft impoffibile, movetur ad aliud, inde eft, quod femper movetur, & nunquam quiefcit: & eft ejus appetitus:& quod dico de Coelo luna, intelligendum eft de omnibus

per

præ

(1) Hæc erat adnotatio in margine antiqui exemplaris hujus Epiftola. Planius Valerius Serranus, alias Saranus :

Juppiter omnipotens hominum, rerumque repertor, Progenitor, genitrixque Deum, Deus unus, & idem. Valerium Saranum prifcum auctorem unice memorat Varro L. L. lib. 6. fed verba ex o decerpta ita corrupta funt, ut nihil erui poffit. Adnotatori noftro fi habemus. fidem, Poetam fuiffe difcimus, & aliquid ex ejus verfibus apud ipfum fuperfuifle.

præter primum: omne ergo, quod movetur, eft in aliquo defectu,

non habet totum fuum effe fimul; illud igitur Cœlum, quod a nullo movetur, in se in qualibet fui parte habet quicquid poteft modo perfecto: ita quod motu non indiget ad fuam perfectionem,

cum omnis perfectio fit radius primi, quod eft in fummo gradu perfectionis, manifeftum eft, quod Calum primum magis recipit de luce primi, qui eft Deus. Ifta tamen ratio videtur arguere ad deftructionem antecedentis: ita quod fimpliciter, & fecundum formam arguendi non probat. Sed fi confideremus materiam ejus, bene probat, quia de quodam fempiterno, in quo poteft defectus fempiternari, ita quod fi Deus non dedit fibi motum, patet, quod non dedit fibi naturam in aliquo agentem. Et per hanc fuppofitionem tenet argumentum ratione materia. Et fimilis modus arguendi eft, ac fi dicerem: Si homo eft, eft rifibile. Nam in omnibus convertibilibus tenet fimilis ratio gratia materiæ; fic ergo patet, quod cum dicit, In illo Cœlo, quod plus de luce Dei recipit, intelligit circumloqui Paradifum, five Cœlum Empyreum.

Præmiffis quoque rationibus confequenter dicit Philofophus in primo de Cœlo: Quod Cœlum tanto habet honorabiliorem materiam iftis inferioribus, quanto magis elongatum eft ab his, quæ bic funt. Adhuc & poffet adduci, quod dicit Apoftolus ad Ephefios de Chrifto, qui afcendit fuper omnes Cælos, ut adimpleret omnia, hoc eft Cœlum deliciarum Domini, de quibus deliciis dicitur contra Luciferum per Ezechielem. Tu fignaculum fimilitudinis, fapientia plenus, & perfectus decore, in deliciis Paradifi Dei fuisti(1). Et poftquam dixit, quod fuit in loco illo Paradifi, per fuam circumlocutionem profequitur dicens fe vidiffe aliena, quæ recitare non poteft, qui defcendit; & reddit caufam dicens, quod intellectus in tantum profundat se in ipfum defiderium fuum, quod eft Deus, quod memoria fequi non poteft; ad qiα intelligenda fciendum eft, quod intellectus humanus in hac vita, propter connaturalitatem, & affinitatem, quam habet ad fubftantiam intellectualem feparatam, quando elevatur, in tantum elevatur, ut memoria poft reditum deficiat propter transcendisse humanum modum, & infinuatur nobis per Apoftolum ad Corinthios loquentem, ubi dicit: Scio hujufmodi hominem (five in corpore, five extra corpus nefcio: Deus fcit) quoniam raptus eft in Paradifum, & audivit arcana verba, qua non licet homini loqui (2). Ecce per quam humanam rationem intellectus afcenfionem tranfierat, quia extra fe ageretur non recordabatur. Hoc etiam infinuatur nobis in Matthæo, ubi tres difcipuli ceciderunt in faciem fuam, nihil poftea recitantes, quafi obliti: & in Ezechiele fcribitur, Vidi, & cecidi in faciem meam (3). Et ubi ifta invidis non fufficiant, legant Ricardum de S. Victore in libro

(1) Ez, XXVIIk 12. (2) 2. ad Cor. 12. 3. (a) Ez, II. x.

de

de contemplatione; legant Bernardum in libro de confideratione; legant Auguftinum in libro de quantitate anima, non invidebunt. Si vero in difpofitionem elevationis tanta, per peccatum loquentis, oblatrarent, legant Danielem, ubi & Nabuchodonofor invenient contra peccatores aliqua vidiffe divinitus, oblivionique mandaffe: Nam qui oriri fuum folem facit fuper bonos, malos,

pluit fuper juftos, & injuftos, aliquando mifericorditer ad converfionem, aliquando fevere ad punitatem, plus & minus, ut vult, gloriam fuam quantumcunque male viventibus manifeftat. Vidit ergo, ut dicit, aliqua, quæ referre nefcit, & nequit rediens, diligenter quippe notandum eft, quod dicit, nefcit, & nequit. Nefcit, quia oblitus: nequit, quia fi recordatur, & contentum tenet, fermo tamen deficit. Multa namque per intellectum videmus, quibus figna vocalia defunt, quod fatis Plato infinuat in fuis libris per affumptionem Metaphorifmorum: Multa enim per lumen intellectuale vidit, quæ fermone proprio nequit exprimere. Poftea dicit fe dicturum illa, quæ de Regno Cælefti retinere potuit, & hoc dicit esse materiam fui operis, quæ qualia fint, & quanta, in parte executiva patebit. Deinde cum dicit O bone Apollo, facit invocationem fuam: Et dividitur ifta pars in partes duas in prima invocando petit: in fecunda fuadet Apollini petitionem factam, remunerationem quandam prænuntians, & incipit fecunda pars ibi O divina virtus. Prima pars dividitur in partes duas. In prima petit divinum auxilium. În fecunda tangit neceffitatem fuæ petitionis, quod est justificare ipsam fibi. Hucufque alterum jugum Parnafi, hæc eft fententia fecundæ partis prologi in generali: In Speciali vero non exponit ad præfens ; urget enim me rei familiaris anguftia, ut hæc, & alia utilia Reipublica derelinquere oporteat. Sed fpero de Magnificentia veftra, ut aliter habeatur procedendi ad utilem expofitionem facultas. In parte vero executiva, quæ fuit divifa contra totum prologum, nec dividendo, nec fententiando quicquam dicetur ad præfens, nifi hoc, quod ubi procedetur afcendendo de Cœlo in Cœlum, & recitabitur in animabus beatis inventis, & quolibet orbe, & quo vera illa beatitudo in fententia Veritatis principio confiftit, ut patet per Joannem ibi, Hæc eft vita æterna, ut cognofcant te Deum verum, &c. Et per Boetium in 3. de Confolatione, Ibi te cernere finis; inde eft, quod ad oftendendum gloriam beatitudinis in illis animabus, ab eis tanquam videntibus omnem veritatem multa quærentur, quæ magnam habent utilitatem, & delectationem. Et quia invento principio, feu primo, videlicet Deo, nihil eft quod ulterius quæratur, cum fit A, 2, ideft principium & finis, ut vifio Joannis defignat, in ipfo Deo terminatur Tractatus qui eft benedictus in fæcula fæculorum.