zwischen den beiden 'Päpsten' zum Zwecke der Befestigung ihrer Herrschaft, Anklagen, welche zumal im Prozesse von Pisa mit solchem Nachdruck vorgebracht wurden.1 In den Pisaner Zeugenaussagen beanspruchte ohne Zweifel der Bericht des Bischofs von Cremona, Bartholomäus de la Capra, besondere Beachtung, da derselbe sich auf eben diesen Besuch Simons bei Innocenz im Jahre 1405 bezieht. Bartholomäus wohnte, wie es scheint, in seiner Eigenschaft als Sekretär Innocenz', der geheimen Unterredung bei, welche bei dieser Gelegenheit stattfand. Nun erhalten wir noch den Bericht Simons.

1 S. Valois 1. c. III, 536.

2 Nach dem cod. Vatic. Ottob. 2356 (s. über ihn oben S. 357) gab der genannte Bischof in seiner Wohnung, wahrscheinlich um den 27. Mai 1409, u. a. folgendes zu Protokoll. F. 385. Primo interrogatus dictus dominus testis super tricesimo tercio articulo incipiente: Et licet per premissa etc., loquente de collusione Benedicti et Gregorii etc., precedentibus articulis de voluntate commissariorum pretermissis, dixit, se tantum scire, videlicet quod dictus Benedictus dictam collusionem, de qua articulatur, voluit facere eciam cum domino Innocencio VIImo, si idem dominus Innocencius consentire voluisset; et hoc, ut videbatur, dixit se scire idem testis. Nam, cum ipse esset cum domino Innocencio, et dominus Petrus de Luna, dictus Benedictus XIIIus, misisset ambassiatores suos Romam ad dictum dominum Innocencium pro materia unionis tractanda, inter quos ambassiatores tunc erant Symon Salvatoris et procurator generalis fratrum Minorum [s. ob. S. 143, Anm. 67 et alii, quorum nomina ignorat, qui in ambassiata sua publice_petebant, quod dictus dominus Innocencius cum dicto domino Petro de Luna, alias Benedicto, conveniret pro unione et pace danda ecclesie, et cum ipsi suam exposuissent ambassiatam publicam, dictus Symon Salvatoris ad partem et sine aliis consociis et collegis suis, qui Symon de numero dictorum ambaxiatorum prefati Petri de Luna erat et qui transiverat per castrum Suriani, a quo castellano [s. Archiv VI, 167] idem Symon receperat litteras recommendatorias directas dicto testi loquenti, ut ipsum Symonem introduceret ad dictum dominum Innocencium; vigore [386] quarum litterarum idem Symon venit ad ipsum testem loquentem. Qui Symon dixit eidem testi, quod ex parte dicti domini Petri, nominati Benedicti, portavit unum breve credencie dicto domino Innocencio, unde ipse testis ipsum Symonem presentavit dicto domino Innocencio secrete et ad partem et sine predictis suis sociis et coambassiatoribus, et tandem presentato dicto brevi, post multa verba hinc inde habita, idem Symon nitebatur inducere prefatum dominum Innocencium, quod ipse vellet stare fortis in opinione sua et, quod, si ipsi duo, videlicet Benedictus et Innocencius, se mutuo bene vellent intelligere, uterque ipsorum remaneret magnus dominus; et quod ipse Innocencius sibi diligentissime caveret, ne sui ipsum ita irretirent, quemadmodum Gallici ipsum Benedictum irrecierant. De quibus quidem verbis dictus dominus Innocencius valde fuit turbatus et reputavit prefatum Petrum de Luna pravissimam habere intencionem in factis unionis ecclesie et Symonem Salvatoris reputavit esse malum hominem; et nisi fuisset propter dictum castellanum Suriani, qui ipsum Symonem quam stricte commendaverat, dictus Innocencius fecisset ipsum Symonem Salvatoris, ut dicebat, detineri. Interrogatus, quomodo premissa scit, ipse testis respondit, quia ipse testis tunc erat cubicularius dicti domini Innocencii et predicta audivit tam a predicto domino Innocencio quam dicto Symone Salvatoris et vidit breve predictum et legit. Dixit insuper, quod dictus dominus Innocencius dictum breve eidem testi custodiendum [386] tradidit, qui credit, quod adhuc inter alias scripturas predictum breve habere debet in civitate Cremon[ensi].

Ebenfalls um den 27. Mai 1409 hatte in Pisa der normannische Ritter Robert le Mennot, genannt der Eremit (providus et honestus vir Robertus Menneti, alias dictus heremita, laycus litteratus Constanciensis dioecesis, octuaginta annorum etatis sue vel circiter) folgendes ausgesagt.

L. c. f. 383. Et primo super trigesimotertio dictorum articulorum, articulo incipiente: Et licet etc., precedentibus articulis de voluntate ipsum testem producencium omissis, interrogatus ipse testis, quid sibi inde constaret, dixit de contentis in dicto articulo, esse communiter publicam vocem et famam inter homines habitantes in locis descriptis in dicto articulo et eciam alibi, quam vocem et famam credit firmiter esse veram. Interrogatus de causa credencie sue dixit, quia Petrus de Luna consueverit colludere cum omnibus adversariis suis de et super papatu cum ipso contendentibus; et primo cum domino Bonifacio collusit. Interrogatus, quomodo hoc scit, respondit, quia

Die beiden Darstellungen widersprechen sich in einigen Punkten, im grofsen und ganzen aber ergänzen sie sich gegenseitig, da die Aufmerksamkeit der beiden Berichterstatter auf ganz verschiedene Interessen gerichtet war. Ich entnehme den Brief dem Archiv der Könige von Aragonien in Barcelona und zwar den 'Cartas Reales sin fecha'.

ipse testis fuit missus per reges Francie et Anglie, qui eum miserunt de loco dicto Linghehanc, situm prope Calesium Morinensis diocesis [Balinghem, vgl. Martène-Durand, Amplissima collectio VII, 591 s.], primo ad dictos Petrum de Luna et deinde ad Bonifacium [383] cum litteris dictorum dominorum regum facientibus mencionem de concordia inter ipsos reges facta, et qualiter ipsi volebant laborare ad unionem ecclesie et mictere dictis Petro et Bonifacio solempnem ambassiatam, quas litteras ipse testis primo portavi dicto Petro de Luna et deinde alias litteras presentavit dicto Bonifacio tunc Rome residenti. Postea satis cito, postquam dictus testis fuit adhuc Rome, ex parte dicti Petri venerunt ambassiatores Rome, scilicet Symon Salvatoris et quidam magister in theologia ordinis fratrum Predicatorum, cuius nomen modo non recolit [s. Archiv VII, 589], et vigerius Avinion[ensis]. Mirgot Bermont nuncupatus, ad dictum Bonifacium ad preveniendum eundem, quid respondere deberet ambassiatoribus dictorum regum, qui ambassiatores adhuc nondum venerant ad dictos Petrum et Bonifacium; et bene scit, quod dominus Bonifacius et ambassiatores dicti Petri colluserunt ad invicem et concordes fuerunt de illusoria et simili responsione danda dictis ambassiatoribus, quia tam dictus Bonifacius quam dictus Petrus eisdem ambassiatoribus responderunt, quod super petitis per ipsos ambassiatores regum mitteret responsum suum per oratores suos ad reges predictos; neque aliam responsionem habuerunt nec habere potuerunt ab eisdem Petro et Bonifacio, ymo quilibet ipsorum [384] fecit similem responsionem, neque ipsi postea miserunt ambassiatores suos ad dictos dominos reges nec eciam aliquam aliam responsionem.

Item de collusione et concordia predictis [Hs. predictus] certus est ipse testis, quia pluries pransus fuit cum domino Petro de Bosco, tunc episcopo Aquensi, qui erat fautor symoniarum, gubernator factorum dicti domini Bonifacii; et pluries a dicto episcopo audivit, quod predicti reges et universitates Parisienses in vanum laborabant pro unione ecclesie; et quod ad eosdem hoc non spectabat, sed ad dominum suum Bonifacium et eius adversarium; et quod quilibet debebat se expectare ad eos.

Item interrogatus de collusione facta postea inter dictos Petrum de Luna et Innocencium dixit, quod ipse testis pluries fuit missus Rome ad dictum Innocencium ex parte regis Francie et aliquociens ex parte dicti ducis Bituricensis, et simili modo repperit Rome ambassiatores dicti Petri de Luna, qui ibidem venerant ad preveniendum dictum Innocencium super responsione danda ambassiatoribus universitatis studii Parisiensis, videlicet magistro Petro Plew, Iohanni Greci et Guillelmo Pulcrinepotis et aliis. Interrogatus, quomodo scit dictam collusionem fuisse inter predictos, respondit, quia dicti ambassiatores Petri de Luna recesserunt semper bene contenti a dicto Innocencio; [384®] et cum hoc audivit ipse testis a Bertholomeo de Capra [s. oben S. 537], secretario et fautore dicti Innocencii, quod nullus debebat nec habebat se intromictere de unione ecclesie nisi dominus suus Innocencius et adversarius eius, in quorum potestate erat et nullius alterius. Et cum hoc dixit ipse testis, quod communis fama erat Rome inter quamplures, quod dicti contendentes scribebant uni alteri licteras pactionales, et quod ipse Bertholomeus easdem scripserit.

Interrogatus de collusionibus inter Petrum de Luna et Angelum Corario postea habitis dixit, quod plures fuerunt inter eosdem habite et facte et in pluribus locis et diverse collusiones, prout de hiis dixit esse publicam vocem et famam. Et recordatur ipse testis, quod in civitatibus Senensi et Lucana habuit magnam amiciciam et societatem cum uno bono notabili viro magistro et patrono galearum de Veneciis, qui pluries dixit eidem testi, quod in vanum laborabatur, et quod ambassiatores Petri de Luna et nepotes Angeli tenebant consilia sua de nocte et erant concordes de prosecucione unionis impedienda, et quod unus contendencium diverteret se ad orientem et alius occidentem; et quod prefatus Symon Salvatoris pluries dixerat nepotibus dicti Angeli et suis secretariis, quod mirabatur, quod dictus Angelus tantum [385] se festinabat ad istam prosecucionem unionis, cum ita modico tempore ipse Angelus fuit in cathedra, et quod male senciebat et sapiebat quid erat de casa ecclesie. Et dum ista verba dicta fuerunt per dictum Symonem, dominus archiepiscopus Rothomagensis, alias Auxitanus, et archiepiscopus Terraconensis cum quodam magistro in theologia ordinis Predicatorum fuerunt presentes,

Copia littere misse domino episcopo etc. per dominum Simonem Salvatoris, baccalarium in decretis, familiarem domini nostri pape, et fuit data Soriani etc.

Reverende Pater - Lancelau continuat impresiam suam contra Romam pro habendo dominium. Romani tamen deffendunt se pro posse et habent 5 infra Romam pro parte ipsorum Paulum de Ursinis cum quingentis lanceis et Franciscum de Ursinis cum CL lanceis, et in quodam castro ultra Romam, vocato Mari,1 sunt C lancee, de quibus est capitaneus Iacobus de Ursinis. Lancelau tenet prope Romam II" equorum aut plus. XXVI mensis preteriti venerunt septem galee de Lancelau ad expugnandum civitatem 101 Ostiensem, quam habere non potuerunt, ymo quamplurimi de ipsis galeis fuerunt vulnerati, et sic recesserunt et sunt modo in Ciueta Viella.

3

Romani quamplurimi sunt male contenti de intruso, ex eo quod non vult facere processus contra Lancelau ratione dicte impressie, quam incepit contra Romam; et iam perantea inimicabantur sibi pro illis XI de melio- 15 ribus Romanorum, quos, ut nostis, nepos dicti intrusi occidit, propter quam causam dictus intrusus habuit fugere versus Viterbium. Sed considerato, quod predictus Paulus de Ursinis est stipendiarius intrusi, qui est in auxilium Romanorum contra Lancelau propter interesse proprium, dicti Romani non audent se demonstrare. Et dictus Paulus voluit istud facere 20 ex eo, quod dictus Lancelau persequitur Ursinos et abstulit eis aliquas villas, quas habebat in Neapoli, et ad maiorem confusionem Ursinorum stipendiavit predictus Lancelau illos de Columpna, qui semper fuerunt inimici Ursinorum, quia iste due domus, videlicet Ursinorum et Columpnencium, sunt potenciores omnium principum Romanorum. Itaque Iohannes 25 et Nicholaus de Columpna fratres sunt cum Lancelau.

Item noveritis, reverende pater, quod de consilio, quod debebat celebrare intrusus in festo Omnium Sanctorum proxime preterito, nichil est, nec aliquis venit, quod sciatur, occasione dicti consilii. Et credatis, quod, quam minus potest, predictus intrusus reducit ad memoriam istam 30 materiam unionis ecclesie.

Item est quasi mensis unus, quod dictus intrusus misit michi salvumconductum rogando me, quod irem ad ipsum. Et statim ivi ad Viterbium, ubi ipse est, et distat a Soriano per octo miliaria, et fui locutus cum eo.

prout dictus magister galearum retulit dicto testi. Qui magister frequenter fuit in conciliis dicti Angeli, et licet idem Angelus confidenciam habebat in dictum magistrum, tamen eidem multum displicuit dicta collusio, dixitque dicto testi, quod si esset unio in ecclesia Dei, speraret passagium fiendum ad sepulchrum dominicum, et pro eodem passagio ipse magister armaret duas aut tres galeas.

Interrogatus ipse testis si ista deposuit prece, precio, amore etc.; et super aliis interrogatoriis generaliter bene et negative respondit. Et fuit sibi iniunctum, ne revelaret ea, que deposuit, ut moris est.

1 Marino, eines der Castelli Romani an den Halden des Albanergebirges.

2 Civitavecchia.

3 Am 6. August 1405, s. oben S. 536, Anm. 2 und Valois 1. c. III, 407, note 6. 4 S. oben S. 536.

Et conquerebatur, quare dominus noster diffamabat ipsum cum una bulla, quam misit ad diversos principes.1 Et respondi sibi, quod dominus noster attendens, quod ipse quandam bullam misit Florentinis continentem, ambaxiatores non venisse pro bono unionis ecclesie, ymo pro seditionibus 5 faciendis etc., voluit notificare principibus veritatem et processum, qui factus fuerat per ambaxiatores etc.; et in hoc dominus noster non intendebat ipsum diffamare, sed veritatem cum testibus ibi nominatis manifestare. Et tunc ego, qui aliquantulum scio gesta super unitate, incepi sibi aliquales super unitate exortaciones facere. In conclusione, confundar, si 10 mentior, quod intrusus, quantum potuit, divertit ad alia, non respondendo directe; et non expectata replicatione incepit mecum et cum scutiferis, qui mecum erant, truffare, vocando eos, cum essent aliquantulum a longe. Et demum rogavit me, quod certos haberem salvosconductus a castellano Soriani pro generali minorum, quem ipse mittit gubernatori Ianue, quod 15 et feci et sibi misi, quia ego scio materiam. Et non credat dominatio vestra, quod ipse mittat voluntate movente, ymo ad requisitionem gubernatoris Ianue. Dominus noster directe et indirecte querit ipsum ad unitatem inducere.

Item eciam publica fama existit inter suos curiales, quod nunquam 20 voluntarie veniet ad aliquid boni, et ideo opus erit facto, prout ad hoc sumus. Et vere nunquam fuit melior dispositio [1] quam nunc, si rex Ludovicus in brevi se disponit. Princeps enim Tarantinus et omnes barones, si viderent potenciam dicti regis prope, statim facerent mutationem in favorem dicti regis. Landislaus enim male tractat, regnum, quod ga25 bellis depauperavit et multos principes et barones destruxit et ceteros nititur destruere, nisi quia non confidunt de ipso. Item Romani et Ursini, licet aliqui sint stipendiarii ab intruso, cum sunt in scarramucis cum gentibus Landislai, clamant contra illos 'Vivat rex Ludovicus'. Ista sunt communia, cetera autem littere comitti non possunt.

30

Cum reveni cum predictis, venit mecum unus dissimulatus ambaxiator principis Tarante et multorum de Neapoli, quem feci poni in via secura per istos de Soriano, vadit nocte dieque ad regem Ludovicum, quod expediat se, ut transeat; nam etc.

Item [sequitur]' copia cuiusdam articuli contenti in littera

1 Es ist hier wohl das oben S. 151 erwähnte Schreiben gemeint.

? Das Schreiben scheint nicht erhalten.

3 In der römischen Obedienz folgte auf fr. Heinrich Alfieri d'Aste 1387-1405 auf dem am Pfingstfest in Strafsburg gehaltenen Generalkapitel Antonangelo Vinitti da Pireto 1405-1408 (1420); s. F. A. Benoffi, Compendio di Storia Minoritica. Pesaro 1829, pp. 152, 159.

Johann Boucicaut.

5 Ob Otto von Braunschweig gemeint ist? Sicher

nicht Karl von Anjou; vgl. Valois 1. c. III, 243, note 1.

• Solche Boten von Neapel an König Ludwig scheinen mehrfach an der Kurie vorgesprochen zu haben, wo sie weiteres Reisegeld erhielten; s. Regest. Avenion. 1. c. f. 251.

Das hier und unten Eingeklammerte ist von alter Hand angefügt.

--

missa [noviter] dicto domino episcopo per dominum archiepiscopum Tholosanum1 de Saona. Dominus noster nova habuit, quod intrusus graviter infirmatur, ymo et quod quasi de vita eius disperatur. Credo firmiter, quod mittet ad partes illas, si nova continuantur super istis et aliis, sed quis et quem vel quos ignorat anima mea. Dominus 5 abbas Fuxi scripsit domino nostro et etiam michi, qualiter marchio de Monteferrato recepit ipsum et socios gaudiose et sperabat habere nuncium ab intruso infra duos dies.

Item [sequitur alia] copia cuiusdam alterius articuli contenti in littera missa per quemdam emptorem et familiarem 10 domini camerarii domini nostri pape. Item noveritis reverende pater, quod hic a paucis scitur, quamquam sit verum, quod intrusus recepit in audiencia, quam tenebat, infirmitatem talem, que eum privavit loquela,1 et oportuit, quod portaretur ad lectum, ubi male torquetur. Et dicitur, quod taliter (!) est a Deo, quod nunquam bene loquitur. Agitur tamen, quod 15 portetur ad balnea virtutum. Communius (?) autem et multe alie littere habent, quod de sero factus est paraliticus, et quod eius vita iudicatur per medicos valde brevis.

12. Ein Bittschreiben der Römer an Peter de Luna vom
9. August 1407.

Ein Bittschreiben der Römer an den avignonesischen 'Papst' um Geldmittel zur Verteidigung Roms gegen Ladislaus ist ohne Zweifel ein eigenartiges Schriftstück.

Dasselbe ist vom 9. August 1407 datiert, also vom Tage, an dem Gregor nach Viterbo aufbrach, um sich Peter zu nähern. Seit dem 29. Juni hatten die Abgesandten Peters und seit dem 4. und 16. Juli die französischen Gesandten Gregor bearbeitet, um ihn zur Ausführung des Marseiller Vertrags und zur Vorbereitung der Reise nach Savona zu bewegen. Da Gregor sich hierzu wenig geneigt zeigte, so wandte sich die französische Gesandtschaft auch an dessen Kardinäle und an die Römer. Die Machenschaften mit den Herren vom Kapitel wurden so offenkundig und bedrohlich, dass sie Gregor zu lauten Klagen gegen die Gesandten veranlassten."

1 Petrus Ravati (Rabat), s. Archiv VI, 224.

? Über diesen Schlaganfall s. Theod. de Nyem, De Schismate ll. 3, ed. G. Erler 1. 2, c. 38, p. 195 und hier unten Z. 12.

3 Der Abt Wilhelm von Saint-Volusien in Foix wurde durch ein Schreiben vom 5. December 1405 mit einer Sendung nach der Lombardei betraut, s. Regest. Avenion. lc. to. 42 (n. 319), f. 28. Über eine andere Sendung an den Markgrafen Theodor von Monteferrato vom 22. Juli 1405 s. Regest. Avenion. 1. c. to. 44 (n. 321), f. 258".

4 S. oben Anm. 2.

5 S. unten S. 543.

6 Valois 1. c. III, 527.

7 Valois 1. c. III, 539 f.