aetanei scriptoris et huius regis negotiorum administri, narrationibus non posse discerni, . . . . . sublata erit certitudo de rebus etc. Über Dietrich von Bern in der volkssage (zu XXI, 7 s. 334) s. Rochholz Schweizersagen 1, 179. 220, Vernaleken mythen und bräuche aus Österreich s. 41, Haupts sagenbuch der Lausitz s. 121f. vgl. Haupt und Schmaler volkslieder der Wenden 2, 185. 267. 18. 12. 64. K. M. EINE LATEINISCHE MUSTERPREDIGT AUS DER ZEIT KARLS DES GROSSEN. In dem Münchener cod. Lat. 6330 (M) bl. 66a—70a den ich in einer abschrift des dr H. Nissen benutze, und in der theilweise unleserlich gewordenen Wiener hs. 515 (V) bl. 6a—80 steht eine lateinische predigt, welcher in den denkmälern s. 255. 280. 445. 448 erwähnung gethan wurde und welche wie dort schon bemerkt beträchtliche stücke mit der 6 en der dem h. Bonifacius zugeschriebenen predigten (B d. i. Martene und Durand collectio amplissima 9, 199201) gemein hat. ihr vollständiger text lautet wie folgt. Necessarium est enim unicuique homini primitus scire et investigare scriptura sancta docente auctorem et conditorem generis et creationis suae, qualiter a deo omnipotente creatum sit humanum genus, et propter quid creatum sit. 5 Primo omnium opus est ut credamus patrem et filium et spiritum sanctum in tribus personis et una substantia ante omnia saecula esse, qui creavit omnia visibilia et invisibilia, id est caelum et terram, mare et omnia quae in eis sunt. et haec omnia infra sex dierum spatia creata sunt: die primo lux facta est, secundo firma10 mentum caeli, tercio species maris et terrae cum eis quae terrae radicitus inherent, quarto luminaria caeli, quinto natatilia et volatilia de aquis, sexto reliqua animalia et homo. de quo cum creandus esset, deus ait faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram'. tanta dignitas humanae conditionis esse cognoscitur, ut 15 non solo iubentis sermone, sicut alia sex dierum opera, sed consilio sanctae trinitatis et opere maiestatis divinae creatus est homo, ut ex primae conditionis honore intellegeret quantum deberet suo 9. create V. 12. hominem MV. 15. opera fehlt M. conditori, dum tantum in conditione mox dignitatis privilegium praestetit ei conditor, ut tanto ardentius amaret conditorem, quanto mirabilius se ab eo esse conditum intellegeret, quem creatum nominavit Adam, et constituit eum in paradisum. et inmisit deus soporem in Adam et tulit unam de costis eius, et fabricata est in Evam mulie- 5 rem sociam sibi. dixitque dominus illis crescite et multiplicamini, et replete terram, et dominamini piscibus maris et volatilibus caeli et omni iumento quod est super terram.' inmortales enim erant quousque mandatum dei custodiebant. similiter eis praecepit 'ex omni ligno comedite quod est in paradiso. ex ligno enim scientiae 10 boni et mali ne comederitis. in quacumque enim die comederitis ex eo, morte moriemini.' serpens enim erat cunctis astutior animantibus terrae, suadente diabolo dixit mulieri 'cur praecepit dominus deus ne comederitis ex ligno? in quacumque die comederitis, aperientur oculi vestri, et eritis sicut dii scientes bonum et malum.' 15 tunc Eva suadente diabulo accepit et manducavit et dedit viro suo. tunc enim perit omnis pristina inmortalitas beatitudinis et felicitas prosperitatis. in tantum enim crescente humano genere in malum et quod peius est defusis ubique sceleribus et omnium idolorum cultibus serviens: tum enim deus penitentia motus, quod audire 20 horribile est, ait 'penitet me hominem fecisse super terram. delebo enim omnia animantia terrae ab homine usque ad pecus.' et inundaverunt aquae super terram, et cataractae caeli apertae sunt, et facta est pluvia magna XL diebus et XL noctibus, et inminebant aquae usque ad summum. Noe enim homo iustus inventus est. 25 iubente domino fabricavit arcam adsumptis secum uxore sua et tribus filiis suis et uxoribus eorum tribus. octo tantum animae salvatae sunt in diluvio. iterum crescente mundo, id est humano genere, in malum, misit deus patriarchas et prophetas, ut eius adventum nuntiarent. sicut Esaias dixit 'ecce virgo concipiet et pariet 30 filium et vocabitur nomen eius Emmanuel', SECUNDUM LUCAM (1, 26-35, 38. 2, 6. 7. 13, 14). Post haec omnia missus est angelus Gabriel a deo in civitatem Galileae cui nomen Nazareth ad virginem disponsatam viro cui nomen erat Ioseph de domo David, et nomen virginis Mariae. et in- 35 gressus angelus ad eam dixit 'have, gratia plena. dominus tecum. benedicta tu in mulieribus.' quae cum vidisset, turbata est in sermone eius, et cogitabat qualis esset ista salutatio. et ait angelus ei 'ne timeas, Maria, invenisti enim gratiam apud deum. ecce concipies 5 in utero et paries filium et vocabis nomen eius Iesum. hic erit magnus et filius altissimi vocabitur, et dabit illi dominus deus sedem David patris eius, et regnabit in domo Iacob in aeternum, et regni eius non erit finis'. dixit autem Maria ad angelum 'quomodo fiet istud? quoniam virum non cognosco'. et respondens angelus 10 dixit ei 'spiritus sanctus superveniet in te, et virtus altissimi obumbrabit tibi. ideoque et, quod nascitur ex te sanctum, vocabitur filius dei'. dixit autem Maria 'ecce ancilla domini. fiat mihi secundum verbum tuum'. impleti sunt dies Mariae ut pareret, et peperit filium suum primogenitum qui est Christus dominus. et subito facta est 15 cum angelo multitudo militiae caelestis laudantium deum et dicentium 'gloria in altissimis deo, et in terra pax hominibus bonae voluntatis'. Post XXX annorum nativitatis suae baptizatus Iesus a Iohanne. confestim ascendit de aqua, et ecce vox de caelis dicens 'hic est 20 filius meus dilectus in quo mihi conplacui.' et quia per universum mundum sacramentum baptismi humano generi opus erat, omnibus aquis benedictionem dedit, quando in Iordanis alveo unica ac singulari pietate discendit. et ideo nisi quis renatus fuerit ex aqua et spiritu sancto, non potest introire in regnum dei. baptizatus autem 25 initium praedicationis suae instituit et virtutes multas operare coepit. vinum de aqua fecit, leprosos mundavit, caecos inluminavit, mortuos suscitavit, super aquas siccis pedibus ambulavit, et in multis mirabilibus se deum verumque dei filium unicum ostendit. deinde in cruce confixus mortuus est dominus noster Iesus Chri30 stus, carne mortali, divinitate inpassibili et inmortali permanente. et lancea latus eius perforatum est, et continuo exivit sanguis et aqua, nostrae redemptionis sacramentum, quia eius sanguine redempti sumus et aqua baptismatis mundamur. haec omnia non pro suis, sed pro nostris sustinuit peccatis, ut nos a potestate diaboli 35 liberaret: sicuti et fecit. post haec sepultus descendit ad inferna. tertia die resurrexit a mortuis, et XL dies in vera carne qua resur 35. 10. obumbrabit Luc. 1, 35: obumbravit MV. 22. Iordanes M. 11. nascetur Luc. 1, 27. pedibus fehlt M. rexit cum suis sanctis discipulis conversatus est. et antequam caelos ascenderet, discipulis suis praecepit dicens 'ite, docete omnes gentes baptizantes eos in nomine patris et filii et spiritus sancti, docentes eos servare omnia quaecumque dixi vobis. quicumque crediderit et baptizatus fuerit, salvus erit. qui autem non crediderit, 5 condempnabitur.' post haec verba et alia videntibus illis ascendit in caelis, inde venturus iudicare vivos et mortuos. hic dominus noster Iesus Christus qui in tanta humilitate venit iudicandus, cum potestate et maiestate, cum angelis et archangelis, cum thronis et dominationibus veniet iudicaturus. ad cuius adventum omnes ho- 10 mines resurgere habent cum corporibus suis, et reddituri sunt de propriis factis rationem. et qui bona egerunt ibunt in vitam aeternam, qui vero mala in ignem aeternum. Et ideo, fratres karissimi, in quantum domino miserante valemus, observemus nos ab operibus malis quae ad interitum et ad in- 15 fernum ducunt hominem. haec sunt autem opera mala et criminalia peccata a quibus nos observare debemus. sacrilegium quod dicitur cultura idolorum: omnia autem sacrificia et auguria paganorum sacrilegia sunt, et omnia illa observatio quae pagania vocatur, quemadmodum sacrificia mortuorum circa defuncta corpora 20 apud sepulchra illorum sive auguria sive filacteria sive quae immolant super petras sive ad fontes sive ad arbores Iovi vel Mercurio vel aliis paganorum, quae omnia demonia sunt, quod eis feriatos dies servant, sive incantiones et multa alia quae enumerare longum est: quae universa iuxta iudicium sanctorum patrum sacrilegia sunt, 25 a Christianis vitanda et detestanda et capitalia peccata esse dinoscunhomicidium, adulterium, fornicatio, furta et rapina, falsum testimonium, periurium, detractio, cupiditas, superbia, invidia, vana gloria, aebrietas, ista omnia capitalia peccata esse absque dubitatione conprobantur. haec sunt quae mergunt homines in interitum et 30 6. condemnabitur V. 17. sacrilegium] hiemit tritt B ein, worin anstatt des bisherigen nur eine kurze inhaltsangabe des glaubensbekenntnisses und, nach einer übergangsphrase, haec enim sunt capitalia peccata vorausgeht. 19. et omnia bis vocatur fehlt B. pagania oder paganiae M, in V undeutlich: vielleicht pagana. 21. apud V, adsuper M, vel super B. 22. Iove MV. 23. alia MV, aliis diis B. quod bis incantiones fehlt B. 25. iuxta iudicium (iuditium V) sanctorum patrum] gemeint kann nur sein conc. Laodic. c. 36 (Hartzheim conc. Germ. 1, 165a) worauf sich auch cap. eccl. Aquisgr. 789 c. 18 beruft. 27. rapinae B. perditionem. de talibus dicit sanctus Paulus apostolus 'qui talia agunt digni sunt morte. non solum qui faciunt, sed etiam qui consentiunt facientibus'. haec sunt opera Satane quibus abrenuntiant Christiani in baptismo. haec opera Satanas in die exitus 5 nostri in nobis requirit, et si invenerit nos reos sibi vindicat, et ad inferni claustra et aeternas poenas secum nudos et flentes et lugentes trait. et idcirco studeamus declinare ab his viciis et convertere ad iustitiam, ne in iudicio cum reprobis positi a sinistris terribilem illam audiamus vocem domini dicentem 'ite, maledicti, in ignem 10 aeternum, qui praeparatus est diabulo et angelis eius'. ubi iuxta evangelii dictum erit fletus et stridor dentium, et ignis eorum non extinguetur; ubi ardor sulphureus flammis aestuans et algor trementibus ac lugentibus animabus intolerabilis patitur; ubi tenebras sine luce patientur oculi qui hic lucernam, id est sanctum evange15 lium videre oculis cordis noluerunt; ubi aures nihil nisi luctum et gemitum audient qui hic praecepta vitae in euvangelio Christi audire noluerunt; ubi esuriunt et sitiunt in aeternum qui hic esurientibus et sicientibus miseris cibum et potum dare noluerunt; ubi semper mors optatur, sed non dabitur, ab his qui hic de morte sua cogitare 20 noluerunt. ibi generaliter omne malum invenitur et nullum bonum videbitur. bonum autem quod psalmista facere praecepit, dum dicit 'deverte a malo et fac bonum.' Idcirco, fratres dilectissimi, dimittamus vitia et credamus remissionem peccatorum nostrorum. si per penitentiae lamenta fru25 ctum iustitiae dignae deo quaerimus, adprehendamus ea quae ducunt ad vitam. et haec sunt praecepta dei: fides recta quam supra exposuimus, dilectio dei, id est dominum deum diligere ex toto corde, ex tota anima et tota virtute. deinde proximum tamquam semetipsum. timor domini sicut scribtum est 'initium sapientiae 30 timor domini.' pax, benignitas, patientia, humilitas, continentia, Paulus: 1. perditionem.] darnach in B noch eine berufung auf 1 Petr. 2, 1. Rom. 1,32. 5. requiret B 6. das et vor aeternas fehlt MV, et ad B. nos nudos B. 7. et idcirco bis extinguetur] dafür B ubi mors semper patitur et numquam per mortem maligna vita finietur. 8. iuditio V. 9. ignem fehlt Ꮴ . 11. Matth. 8, 12 u. ö. Luc. 13, 28. ехае 12. sulphureis B. stuans B. patitur] et numquam terminatur B. 14. oculi eorum B. lucernam domini B. euuangelium V. 18. si tientibus V. 21. bonum bis ducunt ad vitam fehlt B. 22. ps. 33, 15. 26. praecepta dei sunt fides recta et vita immaculata. fides recta fides catholica est quam supra B. 28. et ex tota B. 29. prov. 9, 10. |