JCTI ET ANTECESSORIS IN ACADEMIA LUGDUNO-BATAVA COMMENTARIORUM AD PANDECTAS LIBRI QUINQUAGINTA, In quibus, præter Romani Juris principia ac controversias illustriores,Jus EDITIO QUINTA VENETA ECC Via Valadier N. 42 ROMANO PRIORIBUS EMENDATIOR ET AUCTIOR LESIAS ગાડ Cui nempe praeter V. Cl. CASPARI BURMANNI Vitae Auctoris Narrationem, et Indicem NUNC PRIMUM ACCEDUNT Alii duo Tractatus de FAMILIA ERCISCUNDA, et de JURE MILITARI, qui simul LECTORI BENEVOLO. Cum ante annos octodecim ( scil. an. 1680. [ cepisse, tamen quia is mihi præcipue, non Hæc enim scribebat Auctor an. 1698.) Com- ita aliis notus fuisset, vulgatam sequi mapendio Juris juxta Pandectarum seriem com- lui Pandectarum seriem, nulli vel mediocriponendo incubui, id mihi negotii unice da- ter in Jurisprudentia versato ignotam; ut tum credidi, ut verbis paucis multa com- ita quisque suos academicos repetens laboplecterer, quæ in institutionis privatæ u-res, in sede propria inveniat, quæ tum cerSum auditoribus fili Ariadnei instar essent. ta tum controversa ad istam pertinent juEx quo scribendi genere uti nullam mihi ris partem. Si quæ tamen aut alieno ego captavi gloriam, sed solam intendi eorum forte loco tractaverim, aut res una pluriutilitatem, qui Themidis sacris se initian- bus in locis (ut sæpe fit) apte explicari dos præbituri essent; ita meum institutum potuerit, & id non ubique a me adnotatum aliis baud displicuisse viris clarissimis, appareat; (licet & in eo diligentiam adhimihi gratulor, qui sive meo, sive alieno buerim, ne id negligeretur) aut denique miexemplo, publico certe juventutis bono sti-nus alicui in promptu sit Digestorum memulati, non ita pridem eandem secuti ratio- thodus, erit tandem subsidio index locuplenem, sua juris civilis principia, secundum tior, industria satis tædiosa a me composiordinem Digestorum, suam compendiosam tus, qui huic defectui vel meo, vel tuo, Pandectarum tradationem typis vulgarunt. benigne Lector, medeatur. Difficile & arNunc Commentarium pleniorem publici Ju-duum quid a me tentatum, haud ibo infiris facturus, consultum censui de tractatio- cias, nec dissimulabo, obrepsisse menti sænis ordine pauca præfari. Neque enim te pius operis cœpti deserendi propositum. Sed latere velim, Lector candide, aliquando ma-vicit iterum, animosque addidit utilitas, teriarum selectiorum mihi arrisisse explanationem; subinde ventilationem illustrium Romani & hodierni Juris quæstionum. Sed cum in illis quidem misceri sæpe plura aliunde debeant, ac digressiones fieri, in hisce vero feliciter excutiendis præmit-ri volui, debui, ne viderer prorsus obscure tenda ac subsumenda certa principia, nec ad eas illotis quasi manibus ac sine quadam mentis præparatione videretur accedendum: tandem in methodicam universi Juris explicationem proclivior esse cœpi, in qua evitari facile posse superiora in aperto est. Et quamvis haud difficulter meis memet ipsum numeris, ut ita dicam, adstringere potuissem, ac peculiarem mihi ordinem con quam huic scribendi generi inesse persuasus sum; vicit de meis & olim & nunc auditoribus, reliquisque, quibus hæc prodesse poterunt, bene merendi desiderium; vicit honor stationis, quam teneo, quamque tue egisse; vicit odium inertia mollis & illiberalis; quam uti monitis frequentibus avertere ac averruncare studui ab illis, qui meæ curæ commissi sunt, ita maxime operam mihi dandam censui, ne turpis ignavia culpa doctorem argueret, alios ad laborandum, currendum, desudandum in bonæ mentis palestra, adeoque ad meliora, stimulantem. İta autem in titulorum singulorum enar- nes discussisse, non ita quotidianum in Foratione versatus fui, ut præmissis tum Ro- ro usum præbentes, quibusque adeo sordet, mani tum hodierni Juris principiis ac regu- quicquid de jure Quiritium, tersum licet lis, sæpe per suas rationes expositis, sub- nitidumque, promitur; sed et his, quos ofjunxerim notabiliores plerasque factorum fendet, quod post explicitam civilem Rospecies in legibus occurrentes, aut extra le- nanorum sapientiam spinosa addiderim fogum Romanarum tabulas usum in Foro ri dubia, quasi minus commoda theoria præbentes; & eas quidem, quæ parum am- cum praxi mistura esset, nec utraque satis biguæ, paucis assertas, dubias vero magis- apte in una posset sede morari. Facilem que controversas disquisitione pleniore ad-quidem esse principiorum hodierni juris adhibita suis rationibus stabilitas, a diffi- notationem, nemo sanus ibit inficias, cum cultatibus ac objectionibus liberatas; con- et facilis primorum elementorum Juris ciciliatis Jurisconsultorum responsis, aut Prin- vilis propositio sit; sed eas, quæ illa occipum placitis, quorum videbatur pugna casione succreverunt, per omnem juris maesse. Auctores addidi, non aliena fide, Sed teriam dispersas theoriæ ac Fori controvermea, postquam prius ipse loca inspexi ac sias explicuisse, Jurisque recepti reddidisse legi; nec quos potui promiscue, sed se- rationes, ne, quæ nunc obtinent, ex errore lectiores, atque etiam magna ex parte re-magis atque corruptela, quam justa consuecentiores probatæ eruditionis ; quos felicius tudine viderentur introducta, si qui leve puratiocinio, non solo legum dictamine nudis tent, modestius forte judicaverint, ubi peque aliorum dictis, Jurisprudentiam no- riculum facere instituerint, ac inexhausti laStram exornasse comperi; tum ut honesta boris opus deprehendent, imo latissimum, eorum, per quos profeci, commemoratione ac prope sine termino expatiandi campum; qualem qualem accepti beneficii gratiam quem ego ingredi ausus, si non ut oportet rependam, debitamque singulis tribuam lau- emensus sum, veniam audacis facti rogo; etdis portionem; tum, ut quisque, si usus e-iam, ut opinor, haud gravate penes eos xigat, non mihi soli credat, sed ad inspi-impetraturus, qui laudabiles aliorum conacienda commendatissima virorum doctorum tus juvare ac his benigne favere solent, etanonumenta invitetur, indeque petat ac di- iam non improbantes voluntatem in iis quiScat insuper alia, quæ sibi ad opinionis ac bus vires desunt, quasi in magnis vel vocausæ, quam suscepit defendendam, patroci- luisse aliquid, honestum laudeque sua haud nium profutura putat. Alios scilicet ratio destituendum sit. Dum autem Compendii ducit, alios non parum movet, aut saltem mei vestigia in hoc pleniore Commentario confirmat, virorum clarorum auctoritas : un-passim fere lego, nemo mirabitur, quod, de & a ratione exordiendum duxi, in ex- dum dies diem docet, candide confessus nunc emplis & auctoritate aliorum desino. Non sim, in uno alteroque loco displicere ea quæ Doctorum numero, sed ratione, legibus, mo- ante a me scripta sunt. Etenim, uti illorum ribus, consuetudinibus, dimicandum esse, ne- odi socordiam, qui, quidquid ab alio recte que ex multitudine auctorum, quid æquius vel perperam dictum inveniunt, obsequio & melius sit, oportere judicari, Justinianus deformi cæcoque velut impetu amplectunex vero scripsit (L. 1, §. 6, C. de veteri ju- tur: ita nec propriarum opinionum ante conre enuck): sed si rationes moveant, est, ceptarum adeo tenax aut venerator sum, quod gratuleris tibi plaudasque, si et alioquin errata corrigere, ac in melius reformarum consensum habeas. re, laudi ducam, et ingenui esse existimem. Ceterum sociandum censui Romanæ Ju- In mullo penitus aberrare, Divinitatis porisprudentiæ explanationem cum hodierni tius, quam mortalitatis esse, Imperator asJuris tractatione, iis inductus rationibus, quas seruit, et secundum Senecam in solo Deo. aliquando publica oratione de jungenda Ro- diminutio majestatis foret confessio erroris, mani et hodierni Juris scientia proposui:ac poenitenda fecisse; dum necesse est, ei ex quibus facile satisfiet, non illis tantum, eadem placere, cui nisi optima placere non quibus ingratum atque superfluum videri possunt. At homines sumus quotquot scriposset, difficiles Theoriæ Romanæ quæstio. [bimus, et ob id humani nihil a nobis alie num esse fateri cogimur. Errare humanum | plausibilia ac laude digna, alia ad commuest, sed in errore cum contumacia perseve- nem vitæ usum comparata magis, nemo, ut rare jam monitum, meliusque edoctum, et opinor, vitio vertet, quod mihi in hoc scriptio inanibus ludibriis effugia quærere, bruti ma- nis genere Jurisconsultum agenti, præ cetegis, quam hominis, insani, quam sapientis est. ris ea, quæ juris ac consuetudinis sunt, & Admoneri bonus gaudet, at correptorem pes- forensem redolent disciplinam, explicare simus quisque ægerrime patitur. Neminem in- pensiculatius & ex professo tractare propogenuum de veritate certantem succubuisse pu- situm fuerit; cetera, quæ ad antiquitates spetet; sat quippe laudis habiturum, si vel ipso tant, quorumque tenues tantum in nostro Juprius oppugnante tandem veritas emergat, et ris corpore, plures in fragmentis veterum bona causa triumphet; ac vincit abunde, qui apparent reliquiæ, summo tantum digito teita sese vinci patitur, sequiturque meliora. tigerim, subjunctis illorum nominibus, qui Quicquid agimus ad docendum publice con- circa hæ luculenter ac præclare operam stituti, id Spartæ exornandæ, Jurispruden-navarunt, ut quisque ex iis velut fontibus tiæ excolendæ, ac pro virili illustrandæ, ultra hauriret, quibus aut proficere se aut juventutis adjuvande, quin et subinde pro- delectari posse putat, ubi gravibus jurisvectiorum in intricatis instruendorum gratia prudentiæ præceptis, difficilibus & impediagimus. Absit, ut hos nostra pertinacia con- tis praxeos controversiis fatigatam mentem tra bonam fidem in errorem trahere, vel reficere, & per amoniora humaniorum latijam in eo hærentes retinere quodam quasi fundia, varietate sua tædium discutientia, servitutis jugo attentaremus, ut doceremus spatiari visum fuerit. Quod si quem in errare, dum ipsi nollemus videri in ullo neis nova subinde offendant vocabula, ex lapsi esse; atque ita artem nostram pulcher- media praxi deprompta, & Juri hodierno trarimam, religiose casteque colendam, quadam dendo adhibita, veniam forte dabit, si covelut hæresi aut superstitione pollueremas gitaverit, in pragmaticorum scriptis, magna scientes; sive secuti fuerimus opiniones er- ex parte minus Latinis notamque barbarici roneas auctorum gravium, sive ipsi primi, evitare non valentibus, frequenter versanti ingenii fiducia freti, nosmet ipsos in erro- excidere haud difficulter potuisse verbum rem dederimus præcipites. Quin potius il- aureo sæculo non probatum; cum et ipse lustria nostrorum Jurisconsultorum sequa- Seneca, Romanus licet ac eloquentiæ studiis mur exempla, candorem, integritatem: Pa- apprime addictus, conquestus aliquando fuepinianum imitemur, qui sibi aliquando ea rit, non facile Latina sibi verba succurrere, placuisse scribit, a quibus postmodum re- dum ipsum barbarorum inconditus graviscessit, in contrariam tractus Sententiam for- que sonus circumsonabat: præterquam quod tiore Sabini ratione (L. 6, ff. de servis expor-ea, quæ Romanis fuere nota, Romano quotand. &c. vel contra): Ulpiani premamus vestigia, qui se memorem ajebat ejus, quod aliquando scripsisset, patrem in aliqua fa. cti specie cogi non potuisse, ut filium emanciparet, nunc tamen putare, illum extra ordinem ad id compellendum (L. 92, ff. de condit. & demonstrat). Quanquam nec dubium est, quin et aliorum dissensu sæpe magis quis in suis confirmetur, ut veritati consentaneis, dum animadvertit, viros doctissimos, nihil intactum relinquere solitos, quod opinioni sue posset subservire, nihil tamen adduxisse, propter quod ab iis, quæ semel placuerunt, recedendum foret. Quia vero studia alia in primis privatim ad voluptatem, publice ad ostentationem exercentur, grata suis amatoribus et que sermone tractata lector inventurus est, in solis iis, quæ Latio ignota, verba artis recentiora. Ut enim illorum institutum non probo, qui omnem spernunt elegantiam, et, cum possent ornatius cultiusque dicere aut scribere, trivialem humilitatem studiose affectant, ita nec molestissimos illos Latini sermonis exactores laudare queo, qui recenter inventa & excogitata antiquis tantum verbis, licet per durissimos tropos aut peripfrasticas verborum ambages, obscuritatem insignem legenti parientes, exprimenda censent; & in tractandis artibus ac disciplinis, in dies incrementa nova capientibus, horrent, ad vocis non Ciceronianæ mentionem, ne novis quidem rebus imposita per artis peritos nomina convenientia, usuque jam va |