Ze stanowiska politycznego mogły ustępstwa Władysława IV wydawać się na razie roztropnemi. Chwilowo uzyskał przez nie to, czego pragnął, to jest pomoc kozaków przeciw Rosyi; ale w późniejszych latach nie obroniły one Polski od wojen kozackich, którym niemniej przez ustępstwa swoje Władysław IV zamierzał zapobiedz.

Unii zadały one bolesne ciosy, lecz dalszemu rozwojowi przeszkodzić nie zdołały.

u Harasiewicza, Annales Eccl. ruth., str. 298 do 349.

Ściśle one już do za

dania pracy naszej nie należą, dlatego w ich szczegółowy opis nie wchodzimy.

Księga szósta

Unia zwolna zwycięża.

1

1.

N

ROZDZIAŁ I.

Opieka papieży i Zygmunt III nad Unią Brzeską.

ieszczęściem Unii Brzeskiej było od samego początku, że licznych i potężnych mając wrogów i przeciwników, bardzo mało liczyła przyjaciół i obrońców. Tem więcej poczuwamy się do obowiązku uwydatnić w naszem opowiadaniu te osobistości, które bądź swym wpływem, bądź pracą i zabiegami Unię stale popierały i mniej czy więcej do zwycięztwa się przyczyniły.

Na pierwszem miejscu stawiamy papieży. Kiedy mało kto w kraju myślał o tem, aby popierać akcyę biskupów unickich, papieże przypominają stale ten obowiązek królowi, jednemu i drugiemu kanclerzowi państwa i senatorom duchownym i świeckim, a nuncyuszom swoim w instrukcyach im dawanych nigdy nie zaniedbują, zwłaszcza ilekroć ich dochodziły wiadomości o większem niebezpieczeństwie grożącem Unii, zalecać, aby czujnie stali na jej straży i pomagali biskupom unickim w ich staraniach i zabiegach 1).

Gdy biskupi Pociej i Terlecki po złożeniu w Rzymie wyznania wiary katolickiej wracali do kraju, wysyła równocześnie papież Klemens VIII listy do króla, do senatorów duchownych i świeckich, i do kanclerza Zamojskiego polecając dzieło Unii ich pieczy, i domagając się mianowicie od króla, aby wszystkich ruskich biskupów przyjął do senatu na równi z biskupami

1) Por. Relacye Nuncyuszów Apostolskich, wydanie Rykaczewskiego,

Berlin 1864, tom II, na wielu miejscach.

łacińskimi, a duchowieństwo ruskie, aby stosownie do obietnic przed zawarciem Unii danych, w prawach i przywilejach zrównał z duchowieństwem łacińskiem.

Upominamy, pisze dnia 7 lutego 1596 do króla, Waszą królewską Mość, abyś warunków i artykułów przez Rusinów przed Unią postawionych, o ile do Ciebie należy, wedle słuszności i wspaniałomyślności swej wykonać nie zaniedbał, i abyś to polecił tym, do których wykonanie z urzędu będzie należało. Mianowicie zaś jednej rzeczy od Twej królewskiej wspaniałomyślności domagamy się, abyś zjednoczonych biskupów ruskich przyjął do grona senatorów duchownych Królestwa polskiego. Na tem wzniosłem miejscu bowiem, gdy zasiędą i powaga ich podniesie się i skuteczniej praw swoich będą mogli bronić, sama zaś Unia głębsze zapuści korzenie. Zresztą, gdy przez nas przyjęci zostali do łaski i jedności Stolicy Apostolskiej i gdyśmy ich za braci naszych uznali, słuszną i sprawiedliwą jest rzeczą, ażeby zażywali tej samej czci, co reszta biskupów. O ile zaś to przyczyni się do wzmocnienia samego Królestwa polskiego. Wasza królewska Mość najlepiej to ocenić potrafisz" 1).

Podobnej treści były listy papieskie do senatorów, duchownych i świeckich. Po dokonanej proklamacyi Unii na synodzie Brzeskim ponawia papież swoje dawniejsze przedstawienia do króla, i uspakaja Rusinów co do kar kościelnych przez patryarchę konstantynopolitańskiego przeciw odstępcom od dyzunii ogłoszonych, oświadczeniem, że takowe są bez mocy i znaczenia.

W r. 1598, gdy Zygmunt III znajdował się po za granicami kraju, starając się o odzyskanie tronu szwedzkiego, a intrygi patryarchów konstantynopolitańskich przeciw Unitom nie ustawały, podnosi znowu papież głos swój i poleca obronę Unitów przeciw intrygującym Grekom arcybiskupowi gnieźnieńskiemu i lwowskiemu 2).

Widząc zaś jak biskupi wystawieni na ucisk i prześladowanie dyzunitów opuszczeni byli przez katolików w senacie i w sejmach i jak nikt za nimi się nie ujmował, gdy dyzunici skargi nieuzasadnione przeciw nim wytaczali, przypomina papież królowi w roku 1604 dawną obietnicę co do krzeseł senatorskich dla biskupów unickich i zaklina go, aby przynajmniej

1) Theiner, Monumenta Poloniae hist., tom III, str. 252.

2) Theiner, Monumenta Poloniae hist., tom III, strona 267, 271, 272 i 282.