sissime efflagito Sanctitatis Vestræ obedientissimus filius.

ANTONIUS ULRICUS.

P. S. Internam animæ ac conscientiæ meæ requiem post adeptum veræ ac unica catholicæ fidei lumen Sanctitati Vestræ satis explicare nequeo, grates immortales supremo bonorum largitori Deo; ac post illum Sanctitati Vestræ, quæ mihi Evangelicam hanc facem accendit, indefesse pervolvens, pro felicissimo illo momento, quo orthodoxæ veritatis hujus lux mihi illuxit.

CXLIV

LEIBNIZIUS AD FABRICIUM, THEOLOGUM HELMESTADIENSEM.

Ex autographo prius edito, quod nunc etiam in bibliotheca Hanoverana servatur.

Dabam Hanoveræ, 15 martii 1712. ̧

viros

Nuperrimas meas acceperis. Icona etiam redditam puto. Gratias ago, quod Declarationem Tubingensium et animadversionem tuam mecum municasti. Utramque remitto. Recte mones, doctos a te compellatos excessisse fines petitionis tuæ. In eo etiam inprimis mihi peccare videntur, quod te pro delatore habent; quum secum reputare debeant, scriptum, quod ediderant, non potuisse non displicere Serenissimo Duci, te licet silente; debebant etiam vani rumoris mentione abstinere. Male etiam tua paternis confundunt. Cæsareæ litteræ ad Sereniss. Ducem Wurtembergicum ad hoc certe

proderunt, ut imposterum circumspectius agant qui talia argumenta tractabunt. Quod superest, vale et fave.

LEIBNIZIUS.

P. S. Monita tua contra arthriticos insultus mihi valde placent, et pro iis gratias ago. Ad evacuantia tamen non facile procedo. Compendium controversiæ gallico sermone scriptum est paucarumque paginarum, itaque non magni momenti. Miror tamen deesse. Compendium latinum etiam a me est.

CXLV

LEIBNIZIUS AD FABRICIUM, THEOLOGUM HELMESTADIENSEM

Ex autographo prius edito, quod nunc etiam in bibliotheca Hanoverana servatur.

Dabam Hanoveræ, 17 martii 1712.1

Pro Considerationum libello, quem nondum videram, multas gratias ago. Quæ Dux ipse Serenissimus consignavit prudentiæ et moderationis plena sunt, nec plausibilitate carent, animumque ad multa alia non satis attendentem movere possunt. Sed commentator, etsi vir doctus et bene animatus, vereor ne crabrones irritet. Quædam enim revera justo sunt acriora, ut quod putat virum probe eruditum bona conscientia extra Rom. Ecclesiam permanere non posse : quum contra potius ipsa rerum cognitio maximum obstaculum accessioni ad Romanos objiciat. Exempli loco esto quod etiam Episcopo Meldensi (frustra in refutatione laboranti) objeci,

neminem satis versatum in antiquitate, et ad rem attendentem, ut par est, nec per alia distractum, posse salva conscientia accedere Concilio Tridentino, sub anathemate jubenti, ut libri V. T. quos nos apocryphos credimus, divina auctoritate præditi et cæteris æquales censeantur, contra manifestissimas declarationes primævæ antiquitatis christianæ. Si Concilium Tridentinum seponeretur, facilior foret

schismatis sublatio; sed hoc stante, nisi per vim,

non obtinebitur.

Fateor, si Dn. Conringius ostendisset sese etiam circa sacramenta adhærere Remonstrantibus, adeoque Reformatis, non fuisse stationem Helmestadiensem tuiturum; sed ego putabam Remonstrantibus accessisse proprie ubi cum Reformatis pugnant.

Præfationem Uraniados accepi, sed multum me moratur emendatio operis, differendaque erit in tempus aliquod, ubi me alia non distrahent. Curabitur ne quid pereat. Sed ultimum librum ab ipso doctissimo auctore emendandum puto.

Rixatorem Hamburgensem aiunt urbe egredi non audere, metuentem ne jussu Regis Prussia intercipiatur et in vincula trahatur. Hoc ipse sibi periculum suis clamoribus attraxit.

Ut mutem materiam, audeo petere ut inquiras Noribergæ, an non sciri possit quanam arte fiant illa specula convexa vitrea, quæ vilissimo pretio venduntur; quorum concavitati apparet infusam materiam quandam, prius liquidam, deinde induratam, quæ opacitatem vitro conciliat, sine folio stanneo quo in speculis planis uti artifices solent. Qui me hoc doceret, ei libenter munusculum eucha

risticum darem. Sed arte quadam hoc expiscandum esset ab opificibus, et quasi aliud agendo, nisi sit fortasse inter ipsos qui pro munusculo artem docere velit. Vale et fave.

LEIBZINIUS.

CXLVI

CLEMENTI PP. XI A ULRICUS.

Ex autographo prius edito, quod nunc etiam in bibliotheca Vaticana servatur.

Brunswiga, 19 martii 1712.

Beatissime Pater,

Piissima Sanctitatis Vestræ monita circa opem oppressis Hiberniæ Catholicis ferendam humillimo pariter ac alacri animo suscepi, statimque adhibito consilio ipsius P. de Burgo litteras prout sibi proficuas crediderat, ad Serenissimam Angliæ Dominatricem dedi, cæteraque ita composui quatenus magis ad obtinendum finem facere posse duxi. Cum enim meo nomine catholicum ministrum ad pacis tractatus dimittere non vacet, id effeci ut ablegato Monasteriensi, quantum ad hoc etiam partes meæ demandarentur. Institi quoque desuper, et quidem fortissime apud declaratam a Parlamento Angliæ principem hæreditariam, persuasusque sum Eandem, quantum quidem licuerit, afflictis illis fore propitiam. Verum res catholica in hisce partibus tanto armorum strepitu (proh dolor!) eo devenit, ut vix solidi quid pro ejus solamine sperare liceat, cum interim

alieni a fide plena pro suis tuendis et dilatandis egurgitent vota, teste publica voce et privata. Quas inter calamitates juvat recogitare, quod divina providentia Beatitudinem Vestram Ecclesiæ suæ sanctæ præstiterit, ut a majoribus malis et afflictionibus erepta, suî tamen conservatione gaudere adeoque Deum Optimum Maximum jugi sollicitare possit oratione, pro diuturna Sanctitatis Vestræ vita et incolumitate, cui et vota mea ardenti intermiscens affectu, humillime ad pedes Beatitudinis Vestræ declinor, eosdemque summa animi veneratione exosculans implorata apostolica benedictione maneo Sanctitatis Vestræ obedientissimus ac devotissimus filius,

ANTONIUS ULRICUS,

Dux Brunswicensis.

CXLVII

CLEMENS PP. XI DILECTÆ IN CHR. FILIÆ VIRGINI HENRIETTÆ CHRISTINE DUCISSE BRUNSWICENSI ET LUNEBURGENSI.

Ex autographo cum notis nondum edito quod in bibliotheca Vaticana asservatur.

Romæ, 17 septembris 1712.

Dilecta in Christo Filia, Nobilis Virgo, salutem etc., Repletum est gaudio cor nostrum, et lingua nostra exsultatione, statim ac ex litteris Nobilitatis Tuæ, nec non ex his, quæ Dilectus Filius Florentius Abbas Monasterii Corbejensis Ordinis Sancti Benedicti fuse Nobis significavit, Te singulari Omnipotentis Dei beneficio veritatis viam, Tibi