an

CAPUT PIMUM. Quæstionis status explicatur. Utrum veræ sint istæ sententiæ, falsæ, non disputo: hoc unum quæro, sint ne Theologorum Societatis Jesu propriæ. Dudum est enim, quod id Montaltius, aliique Scriptores larvati, quam importune, tam falso illis exprobant. Quod ut accurate disceptetur, quæstionis status brevi, et enucleata singularum vocum, quibus illæ sententiæ ab actoribus suis concipi solent explicatione, declarandus est.

Notandum primo, sermonem esse de opinione, quæ a dubio ea re discrepat, quod dubium neutram in partem inclinet, adeoque ancipitem ac veluti suspensum animum teneat: opinio vero determinatum alicujus partis assensum includat, sed cum alterius formidine conjunctum, ut ait S. Thomas I. p. q. 79. art. 9. ad 4. Certum est autem, eum, qui aliquid agit proprie, et stricte loquendo dubitans, sit ne peccatum, an non, vere peccare. Quod recentiores fere omnes post Suarez tr. 3 in 1. 2. disp. 12. sect. 5. n. 2. probant, tum ex illa juris regula: In dubiis tutior pars est eligenda: tum hac ratione, qui operatur cum tali dubio exponit se periculo peccandi.

Notandum secundo, quæstionem esse de opinionibus, quæ sint vere probabiles. Duæ vero conditiones ad conciliandam alicui opinioni probabilitatem requiruntur. Prima est, ut nihil contra eam, sive pro opposita sit convincens. Quamobrem præclare Suarez annotat loco citato sect. 6. n. 2. ad opiniones aliTOM. I.

cujus probabilitatem necessarium esse, ut non repugnet, aut veritatibus ab Ecclesia receptis, aut evidenti rationi: Neque etiam temere contradicat communi, et receptæ doctrinæ Doctorum. Altera conditio est, ut firmo aliquo fundamento nitatur. Duplex est autem hujusmodi fundamentum: nempe solida ratio, et auctoritas, digna fide, quæ in re Morali, inquit Suarez ibidem, multum habet ponderis. Quæ omnia Suari assentientur omnes Societatis nostræ Theologi, qui vel strictim quæstionem istam librarunt.

Notandum tertio, probabiliorem opinionem eam esse, quæ duas illas eonditiones modo explicatas perfectius possidet: tutiorem vero, quæ nos ab omni peccati specie, ac veluti umbra longius removet. Quamobrem inter opiniones duas, quarum altera affirmat, altera negat, peccatum esse aliquid agere, semper affirmans est tutior; cum hominem se illi accomodantem, et ab opere, quod damnat abstinentem, nulli plane, ac ne materialiter quidem peccandi periculo exponat: at non semper est probabilior; cum debilioribus quandoque fundamentis nitatur. Pridem istud animadvertit S. Antonius I. p. tit. 3. c. 10. §. 10. nam explicatis opinionibus Sancti Thomæ negantis, et Sancti Bonaventuræ affirmantis post lapsum in mortale teneri aliquem statim confiteri sub præcepto, habita copia Confessoris; signicat postremam esse tutiorem, alteram vero probabiliorem: Beati Thomæ opinio, inquit, communius tenetur, quæ tamen minus tuta videtur.

Notandum quarto, hic agi de præcepto, non de consilio: sive an liceat; non vero an 16

melius sit sequi opinionem minus tutam, et minus probabilem. Fatentur enim omnes melius esse per se loquendo, sequi tutiorem partem; vel si ambæ sint æque tutæ, probabiliorem. Quo spectat illud S. Antonini loco citato eligere viam tutiorem consilii est.

:

nec

Notandum quinto, duplicis generis opiniones esse. Aliæ enim versantur circa jus solum, ac præceptum quærendo præcise: Utrum aliquid sit prohibitum, aut præceptum necne; sive an sit obligatio aliquid faciendi, aut non faciendi. Aliæ spectant conditiones rerum, vel facta quædam : Cujusmodi sunt in Theologia, inquit Suarez loco citato n. 8. an Sacramenta hoc modo facta teneant, ne in Medicina, an hoc pharmacum sit utile, vel perniciosum : în Jure Civili, an iste hæres sic, vel non etc. Non hic autem de secundo opinionum genere disputatur, nam, ut ait Suarez n. 10., quando opiniones versantur circa res ipsas, an sint talis naturæ, vel conditionis, sæpe tenetur homo præferre opinionem certam probabili, et probabiliorem minus probabili, quando scilicet ex justitia, vel charitate tenetur vitare damnum, vel incommodum, quod in re ipsa subest, vel periculum ejus. Quam Suaris opinionem, et in temperanda plurimorum Theologorum de probabilitate sententia moderationem, approbant doctissimi quique Societatis nostræ Theologi, atque inde cum alia multa, tum præcipue ista duo colligunt. Primum est, cum de Sacramentis quæritur, utrum hoc, vel illo modo administrata, aut suscepta valida sint, vel gratiam conferant, nec ne; per se loquendo tutiorem opinionem semper in praxi sequendam esse. Secundum est, judicem teneri sententiam ferre juxta opinionem probabiliorem. Ita docent Vasquez, Valentia, Sanchez, Becanus, aliique magno numero Societatis nostræ Scriptores, quorum nomina supremo capite appellabo.

His animadversis, intelligi facile potest, quid sibi velint eæ sententiæ, de quibus lis est, atque contentio. Agunt enim de opinionibus proprie dictis, quæ et vere probabiles sint, et circa jus solum, ac præceptum versentur, hoc unum præcise quærendo, utrum aliquid sit prohibitum, aut præceptum, nec ne; sive an sit obligatio aliquid faciendi, aut non faciendi. Ac prima quidem sententia docet, ex duabus ejusmodi opinionibus contrariis licitum esse in praxi minus tutam sequi. Secunda idem statuit de minus probabili. Qua in assertione postrema supponitur, opinionem

illam minus probabilem, non esse magis tutam; alias enim ne in dubium quidem vocaretur, an licitum sit eam amplecti. Siquidem hoc ipso, quo diceretur esse tutior, magis ab omni peccati specie nos removeret ; adeoque non modo licitum esset, sed etiam laudabile ad illam sic, tanquam ad normam actiones suas exigere. Quamobrem ex recentiorum omnium confessione posterior hæc sententia priorem includit; nec ullus ex iis docet licitum esse ex duabus opinionibus vere probabilibus amplecti minus probabilem, qui non supponat eamdem esse minus tutam.

De his sententiis sic explicatis quæritur, sint ne Theologorum Societatis Jesu propriæ. Quod sine insigni falsitate, et calummia dici non posse, manifeste demonstrabo, cum plurimorum utriusque opinionis defensorum testimonia protulero. Sed antequam ea describam, pauca quædam eruditum lectorem admonitum velim.

CAPUT II.

Quædam observanda circa auctores, quorum testimonia deinceps recitabuntur.

Observandum primo, veteres quidem Theologos cum plures allegaturum me; in iis tamen appellandis maxime laboraturum, qui ab hinc annis centum floruerunt. Nam cum hoc unum disputem, sint ne Theologorum Societatis Jesu propriæ istæ sententiæ ; eorum præcipue testimonia proferenda mihi sunt, qui ex quo Scriptorum nostrorum celebrari nomen cœpit libris editis illas defenderunt. Neque vero deerit, qui antiquiores utriusque opiniouis patronos accuratius accuratius colligat, demonstretque magnam veterum Theologorum partem, qui contrarium docere videri possent, nihil omnino istis sententiis advervari.

Quamquam et illud ex iis, quæ jam annotavi intelligi facile potest. Nam primo plerique loquuntur non de opinione, sed de dubio, ut de D. Thoma, et aliis Sanctus Antoninus observat loco paullo mox recitando. Secundo agunt alii de opinione, quæ sit contra manifestum testimonium Scripturæ, et determinationem Ecclesiæ, ac proinde quæ non sit probabilis, ut ibidem Sanctus Antoninus admonet. Tertio sunt qui de concilio, non de præcepto loquuntur, ut notat Silvester verbis cap. 5. describendis. Quarto agunt alii de judicibus tantum, et de factis ad aliena jura pertinentibus: ut Dominicus Soto, qui eo ipso

loco quem Wendrokius citat, nimirum 1. 3. de justicia, et jure q. 6, art. 5. sic mentem suam exprimit: In practicis, quæ aliena jura respiciunt, nefas est judici infirmiorem opinionem sectari. Eadem mens est Panormitani, et Navarri: nam in externo quidem, et contentioso docent, sequendam esse opinionem illam, quæ meliori, et subtiliori ratione nititur; sed in foro conscientiæ, et ad effectum non peccandi aliter fieri posse disertissime asserunt, ut ex producendis eorum testimoniis constabit, Quinto loquuntur nonnulli de Sacramentis, et de mediis ad salutem necessariis, atque hanc esse S. Augustini mentem 1. 1. de Bapt. c. 3. (quem unum ex Patribus locum contra posteriorem sententiam Wendrokius opponit) ex ipsis ejus verbis manifeste demonstrant Granado in 1. 2. Tract. 12. disp. 4. sect. 4. n. 46 Bresserus t. 3. de Conscientia c. 9. et Matthias Hauzeur tom. 2. Epitomes Sancti Augustini ad eum locum. Loquitur enim S. Doctor de homine, quemadmodum ipse Wendrokius admonet, qui jam fertur se certum esse, Baptismum in Ecclesia Catholica recte suscipi, sed dubitat, an recte apud Donatistas suscipiatur

de illo autem sic pronunciat: Si dubium haberet non illic recte accipi, quod in Ecclesia Catholica recte accipi certum haberet, graviter peccaret in rebus ad salutem animæ pertinentibus, vel eo solo, quod certis incerta præponeret. Quibus ex verbis etiam colligit Vasquez in 1. 2. disp. 63. c. 2. n. 8. et post illum Salas ibidem tract. 8. disp. unica sect. 10. n. 9. Augustimum non loqui quando sunt diversæ opiniones, sed quando de una parte dubius est qui operatur, de altera autem cer

tus.

Observandum secundo, Theologos omnes, qui ab annis fere centum de his rebus scripserunt, tanto consensu utriusque sententiæ patrocinium suscepisse, ut auctores, a me deinceps allegandi, quorum plerique accuratissime eorum omnium nomina percensent, qui Controversiam istam agitarunt, unum dunta xat ex recentioribus Theologis non Jesuitis Antonium Perez Benedictinum appellent, qui ab aliis utcumque dissentiat, et admissa priori opinione, posteriorem impugnet. Cui se non ita pridem nuperus quidam, planeque ignotus scriptor sub ementito Candidi Philaleti nomine dicitur adjunxisse. Ex tanta porro utriusque opinionis defensorum multitudine eos duntaxat appellabo, quorum et opera

1 Vide, quæ ad caput VIII adnotabimus.

nactus sum, et adeo perspicuam super hac re sententiam esse cognovi, ut de illa dubitare nemo possit.

Neque vero tales illi sunt, ut eos fastidire Montaltius possit, et caussari, præter Suarem, Vasquem, Valentiam, et alios Jesuitas aliquot mediocriter eruditos his opinionibus, ignobiles tantum, et nullius nominis Casuistas adhæsisse. Producam enim doctissimos Episcopos clarissima Sorbonæ lumina, præstantissimos S. Thomæ interpretes, ac discipulos, præcipua Religiosorum Ordinum decora, celeberrimas Sacræ Theologiæ in nobilissimis Academiis Professores: verbo dicam, Theologos appellabo, ex quibus plerique tantæ pietatis, ac doctrinæ laude floruerunt (quemadmodum ex ipsorum elogiis obiter delibandis constabit) ut illustriores nullos Gallia, Hispania, Italia, Belgium, Europa tota hisce annis centum viderit. Tam eximiis Theologis aliquos adjungam, qui etsi nobis minus noti sint, apud suos tamen plurimum auctoritatis habent, ac famæ.

Observandum tertio, posteriorem sententiam (quam et priorem continere supra monimus) ab omnibus fere Theologis recentioribus, quos producam, non strictim tantum, et obiter libatam fuisse, sed ex professo diligenter, et uberrime pertractatam. Nam plerique et in ipsa disputationis fronte Controversiæ statum inscribunt, et contrariæ opinionis fundamenta omnia proponunt, eaque, postquam pluribus argumentis mentem suam comprobarunt, accurate confutant. Sic plane, ut nihil omnino quod alicujus momenti sit, ac ponderis, contra hanc sententiam a Wendrokio, aut alio quolibet proferri possit, quod non sit pridem

Si ex Sanctorum Patrum testimoniis pro utraque sententia argumentari liberet, plurima proferrem præclara, et insignia, atque illud in primis S. Leonis Papæ, quod ad decidendam probabilitatis quæstionem optimum esse merito affirmat S. Antoninus in Summa 1. par. tit. 3. c. 10. §. 10. sub finem. Sic enim loquitur Sanctissimus Papa epistola 92, ad Rusticum Narbonensem Episcopum, ante caput 1. in iis, quæ vel dubia fuerint, aut obscura, id noverimus sequendum, quod nec præceptis Evangelicis contrarium, nec decretis Sanctorum Patrum invenitur adversum. Quibus ex verbis Petrus Cornejo clarissimus Theologus, et vere dignus Ecclesiæ Dei Doctor a Paulo V nuncupatus, ita argumentatur in 1. 2. Tract. 8. disp. 3. dub. 6. Quælibet opinio simpliciter probabilis, etsi minus tuta, ac minus probabilis sit, nec præceptis Evangelicis contraria, nec decretis Sanctorum Patrum invenitur adversa; ergo licitum est eam sequi. Possem ex pluribus Sanctorum Patrum testimoniis simillima argumenta contexere; sed cum professos tantum,

1 Similia ex Alberto Magno profert Joannes Nider Dominicanus in consolatorio p. 3. c. 11. Ut clarissimo huic testimonio tenebras offunderet P. Concina, in historia Probabilismi T. 1. p. 401. ait, Niderum hæc ex Alberto citare, non ut ostenderet, posse quempiam futa conscientia unius doctoris opinionem sequi, sed ut controversiam nescio quam de decimis dirimeret. Idipsum Eusebius Granistes, seu verius P. Patuzzius epist. XIII. p. 63. P. Santivitali objicit. Verum non heic quæritur, quam ob rem Niderus Alberti Magni testimonio usus sit; illud quæritur, quid Alberti verba significent; nec ullus qui quidem latina intelligat, his verbis adfirmabit uti potuisse Albertum, nisi a Probabilioristarum rigore admodum abfuisset. Præterea si Niderus ea recitat in controversia de decimis, Antoninus illis utitur in ea, quæ de actionis honestate agit, disputatione. Huic ergo quæstioni aptari illa posse sensit Beatus Florentinorum Archiepiscopus. Verum Concina T. 2. Appar. ad Theol. Christ. T. 2. l. 3. p. 410. duo objicit testimonia Alberti Magni, in quibus ab illo Probabilismum rejectum fuisse contendit. Nam quum Albertus Tract. 1. de hom. quæst. Lxx. art. 2. Tom. XVII. oper. p. 325. hanc sibi decidendam proposuisset quæstiunculam; præterea quæritur hic de regula quorumdam dicentium, quod si aliquis est dubius de aliquo, an sit mortale peccatum, et facit illud peccatum, peccat mortaliter propter contemptum ; Ponamus enim, quod dubitet, et habeat rationes probabiles ad oppositum, sed tamen non sufficientes ; tunc enim non videtur contemnere, eo quod sequitur magis

et apertos sententiarum illarum 'defensores producere statuerim, veniendum est ad Theotroversia clare, ac perspicue disceptata. logos, ante quorum ætatem non est ista Con

Plurimum favet utrique opinioni, quod ex Alberto Magno' Ratisponensi Episcopo S. Antonimus ibidem recitat his verbis. Ex responsis, quæ videntur data ab Alberto Magno, habetur, quod Frater simplex, vel quilibet homo cum salute potest sequi in consiliis quamcumque opinionem voluerit, dummodo alicujus Doctoris magni opinionem sequatur.

Non absimilis est ea Petri Paludani Patriarchæ Hierosolymitani sententia, quæ a S. Antonino probatur eodem loci, et apud ipsum Paludanum in 4. dist. 17. q. 2. art, 1. habetur in hæc verba: Si Confessor dubitaret, utrum illud, de quo alius (qui confitetur) non pœniteret, esset mortale: et ille sibi diceret, quod de consilio peritorum illud faceret, de quibus ex vita, et scientia probabile est, quod non consulerent, nisi bene, potest se illorum judicio conformare.

Accedit ipse Antoninus Archiepiscopus Florentinus, qui priorem sententiam manifeste docet eodem loco: Eligere tutiorem, inquit, consilii est, non præcepti : alias oporteret multos ingredi Religionem, in qua tutius vivitur, quam in sæculo: non ergo de necessitate oportet tutiorem eligere, quando etiam aliavia potest eligi tuta. Quæ Sancti Doctoris

probabile, respondet; dicendum, quod duplex est dubitans; id est dubitans supponens aliquid magis esse quam non esse et de tali intelligitur regula. Et est dubitans nihil supponens; et hoc non est verum. At quid hæc ad rem? De dubiis agit Albertus Magnus; qui probabilem opinionem sequitur probabiliore relicta, non dubitat. At de opinionibus demus loqui Albertum; sic arguo. Peccat ex Alberto, qui aliquid agit supponens illud magis esse, quam non esse peccatum; contra non peccat, qui id perpetrat nihil supponens pro gravi peccato; atqui qui probabilem sequitur sententiam præ probabiliore, nihil supponit pro gravi peccato; non igitur peccat. Alterum, quod ibi reddit Concina, Alberti testimonium multo est in hanc rem imbecillius. Nam si Concinam ipsum audimus, docet Albertus in dubiis securiorem amplectendam esse partem, securiorem autem eam esse, non quæ plures rationes habet, seu magis probabiles, sed quæ securius removet a periculo peccandi; sæpe enim ibi est timor periculi, ubi sunt plures rationes. Igitur docuit Albertus damnatam ab Alexandro VIII propositionem, nam quum probabilissima opinio plures quidem habeat rationes, non tamen semper remotior sit a periculo, fieri enim potest, ut quæ probabilissima est sententia, libertati faveat, non legi, sæpe etiam ibi est timor periculi, ubi sunt plures rationes, ne probabilissimam quidem opinionem licebit sequi, nisi quum tutior quoque fuerit. Sed revera nihil plus dicit Albertus, quam quod recepta regula fert; in dubiis tutior pars est eligenda ; hæc autem a Probabilistis clarissime, et vere explicatur.