Sayfadaki görseller
PDF
ePub

presse: constitutionibus apostolicis et aliis contrarium facientibus non obstantibus quibuscunque: salvo si quem pro sacrilega manuum injectione in clericum sententiam latam a canone adeo notorie constiterit incidisse, quod factum non possit aliqua tergiversatione celari nec aliquo juris suffragio excusari; nam a communione illius, licet denunciatus non fuerit, volumus abstineri juxta canonicas sanctiones.

aliquem ita notorie excommunicationis sententiam constiterit incidisse, quod nulla possit tergiversatione celari aut aliquo juris suffragio excusari. Nam a communione illius abstineri vult juxta canonicas sanctiones. Per hoc tamen hujusmodi excommunicatos, suspensos, interdictos seu prohibitos non intendit in aliquo relevare nec eis quomodolibet suffragari.

II. Die Decumenizität des Konstanzer Konzils ist kontrovers. Nach der römischen Ansicht galten seine Beschlüsse nur soweit, als sie von P. Martin V. approbirt worden, d. h. aus der Zeit nach der Wahl Martins stammen (sess. 41-55) oder die Causa fidei betreffen und conciliariter ergangen sind. (Pars probata und reprobata.) Aber das Erforderniß einer päpstlichen Approbation für Konzilsschlüsse entspricht nicht dem Recht des 15 sec. und stellt die Legitimität P. Martin V. in Frage. (Qu. „,Was war früher: Das Ei oder die Henne?") v. d. Hardt: Magn. Oecum. Constant. Concil. (Francf. et Lips. 1700.) Hübler: Die Konstanzer Reformat. und die Konkordd. v. 1418. (Leipz. 1867.)

[ocr errors]

§ 23.

Das Basler Konzil.

I. Das Basler Konzil (1431-1444) erneuerte die Konstanzer Defrete über die Superiorität der Generalfonzilien (sess. II.) und führte die Reformatio in capite et membris durch zahlreiche Beschlüsse weiter aus. Basler Reformation: sess. XII-XXIII.

Reform Materien: Einschränkung der päpstlichen Regierungsgewalt, Aufhebung der päpstlichen Reservationen und Annaten, Periodisirung der Provinzial- u. Diözesansynoden, Strafen gegen Clerici concubinarii, Reform des Kultus und der Interdiktenpraxis.

II. Die Ausführung der Basler Kirchenverbesserung wurde von der Staatsgewalt in die Hand genommen und in Frankreich durch die Pragmatische Sanktion von Bourges v. 7. Juli 1438 (Conventus Bituricensis pro recipienda pragmatica sanctione), in Deutschland durch die von Kaiser und Reich am 26. März 1439 vollzogene Mainzer Acceptationsurkunde (Instrumentum acceptationis mit 26 Basler Reformdekreten) sicher gestellt.

1. Die Pragmatische Sanktion von Bourges verlor in Folge des französischen Konkordats von 1516 ihre Geltung. Doch hat die unter

Einwirkung Ludwig XIV. von dem französischen Episkopat abgegebene Declaratio Cleri Gallicani (Déclaration du Clergé en France) vom 19. März 1682 (redigirt von Bossuet und staatlich wiederholt sanktionirt, zuletzt 1810) die Kernsäge der Konstanzer und Basler Reform für Frankreich aufrecht erhalten.

Abgedr. bei Walter 1. c. 127: Nos Archiepiscopi et Episcopi, Parisiis mandato Regio congregati, Ecclesiam Gallicanam repraesentates, una cum ceteris ecclesiasticis viris nobiscum deputatis, diligenti tractatu habito, haec sancienda et declaranda esse duximus: I. Primum b. Petro ejusque Sucessoribus Christi Vicariis ipsique Ecclesiae rerum spiritualium et ad aeternam salutem pertinentium, non autem civilium ac temporalium a Deo traditam potestatem, dicente Domino: Regnum meum non est de hoc mundo

Reges ergo et Principes in temporalibus nulli ecclesiasticae potestati Dei ordinatione subjici neque auctoritate clavium Ecclesiae, directe vel indirecte, deponi aut illorum subditos eximia fide atque obedientia ac praestito fidelitatis sacramento solvi posse: eamque sententiam publicae tranquillitati necessariam nec minus Ecclesiae quam Imperio utilem, ut verbo Dei, Patrum traditioni et Sanctorum exemplis consonam omnino retinendam. II. Sic autem inesse Apost. Sedi a Petri Successoribus, Christi Vicaribus, rerum spiritualium plenam potestatem, ut simul valeant atque immota consistant Sanctae Oecumenicae Synodi Constantiensis a Sede Apost. comprobata ipsoque Ro. Pontificum ac totius Ecclesiae usu confirmata atque ab Ecclesia Gallicana perpetua religione custodita decreta de auctoritate Conciliorum generalium, quae sessione IV. et V. continentur; nec probari ab Ecclesia Gallicana, qui eorum decretorum, quasi dubiae sint auctoritatis ac minus approbata, robur infringant, aut ad solum schismatis tempus Concilii dicta detorqueant. III. Hinc Apostolicae potestatis usum moderandum per canones spiritu Dei conditos et totius mundi reverentia consecratos: valere etiam regulas, mores et instituta a Regno et Ecclesia Gallicana recepta Patrumque terminos manere inconcussos; atque id pertinere ad amplitudinem Sedis Apostolicae, ut statuta et consuetudines tantae Sedis et Ecclesiarum consensione firmatae propriam stabilitatem obtineant. IV. In fidei quoque quaestionibus praecipuas Summi Pontificis esse partes, ejusque decreta ad omnes et singulas Ecclesias pertinere, nec tamen irreformabile esse judicium, nisi Ecclesiae consensus accesserit. Huber: Die Freiheiten d. franz. Kirche. (Münch. 1870.)

2. In Deutschland sind die zu Mainz acceptirten Basler Reformdefrete allmälig vergessen, nicht aber durch die s. g. Concordata Nationis Germanicae (oben S. 21) aufgehoben worden.

In den Fürstenkonkordaten von 1447 war ihre fortdauernde Geltung vorläufig nachgelassen. Bulle Ad tranquillitatem v. 5. Februar 1447. Permittentes interim . . . quod omnes et singuli ... in praefata natione decretis hujusmodi . . . libere et licite uti possint... donec per legatum .. concordatum fuerit vel per concilium . . . aliter fuerit ordinatum.

Das Wiener Konkordat von 1448 aber hat die Zusicherung von 1447 (abgesehen von 2 Punkten: Reservationen und Annaten) bis zur anderweiten Regelung durch ein Generalkonzil ausdrücklich bestätigt: In aliis autem, quae per f. r. (felicis recordationis) D. Eugenium Papam IV. pro natione.

[ocr errors]

praefata usque ad tempus futuri generalis concilii permissa, concessa, indulta atque decreta et per mem. S. D. N. Papam Nicolaum confirmata fuere, in quantum illa concordiae praesenti non obviant, ista vice nihil extitit immutatem. Koch: Sanct. Pragmat. Germ. illustr. (Arg. 1738.) 233. Akten des Basler Konzils bei Mansi, Concill. coll. voll. 29-31. Hefele: Konziliengeschichte VII. 426.

III. Seit sec. 17 wird dem Basler Konzil die Dekumenizität abgesprochen. Rechtlich eignet ihr dieser Charakter für alle Beschlüsse bis zur Verlegung der Synode nach Ferrara (1437). Hinschius: Kirchenrecht III. 417.

$ 24.

Das Trienter Konzil.

I. Die Schlüsse des Konzils von Trient (1545–1563) wurden in 25 Sessiones generales gefaßt und stellen theils (oben S. 3).

1. eine Reihe der von den Reformatoren angegriffenen katholischen Glaubens säte fest: Canones et Decreta de fide. Theils enthalten sie

2. eine durchgreifende Reform der Disciplina ecclesiae: Reformatio in capite et membris. Diese (166) Decreta de reformatione (Jus novum, „Kirchliche Renaissance") sind ausdrücklich ,,salva Sedis Apostolicae auctoritate" erlassen, sie können deshalb einseitig vom Papst außer Kraft geseht werden.

Sess. XXV. de ref. c. 21. Postremo s. synodus omnia et singula sub quibuscunque clausulis et verbis, quae de morum reformatione atque ecclesiastica disciplina.. statuta sunt, declarat ita decreta fuisse, ut in his salva semper auctoritas Sedis Apostolicae et sit et esse intelligatur.

II. Sämmtliche Schlüsse wurden 1564 von P. Pius IV. durch die Bulle Benedictus Deus vom 26. Januar 1564 (oben S. 4) bestätigt und mit Geseßeskraft für die gesammte Kirche publizirt (Geltung der Disziplinarschlüsse vom 1. Mai 1564 ab). Nur für das Reformdefret der sess. XXIV. de matrimonio (Eheschließung) war die Rechtswirksamkeit von einer speziellen Publikation innerhalb der einzelnen Pfarreien (nicht Bisthümer) abhängig gemacht (post triginta dies a die primae publicationis). Eine solche hat nicht überall stattgefunden (namentlich nicht in protestantischen Territorien), doch ist der Mangel meist (nicht in der Mark Brandenburg) durch observanzmäßige Beobachtung des Dekrets beseitigt worden. Dagegen sind die weiteren Disziplinarschlüsse des Konzils in einzelnen Ländern insoweit

nicht praktisches Recht geworden, als sie dem geltenden Staatskirchenrecht widersprachen (Frankreich, Spanien, Niederlande, Deutschland, namentlich Bayern).

Reform Materien: Eherecht, Strafrecht, Prozeßrecht, Ordensrecht, Benefizialrecht (Kommenden, Erspektanzen, Pluralität der Benefizien, Unionen und Inkorporationen, Eremtionen, Patronat, Ausbildung der Geistlichen, Residenzpflicht, Decorum clericale etc.). Die fundamentale Streitfrage über die göttliche Einsehung des Episkopats (an episcopi jure divino sint instituti?) und über das Verhältniß zwischen Papst und Konzil (Concilium supra papam oder Papa supra concilium?) wurden umgangen. Vergl. aber jetzt die Vatik. Const. Pastor aeternus v. 13. Juni 1870 (unten § 25).

Conc. Trident sess. XXIV., quae est octava sub Pio IV. Pont. Max., celebrata die XI mensis Novembris MDLXIII. Doctrina de sacramento matrimonii. Matrimonii perpetuum indissolubilemque nexum primus humani generis parens divini Spiritus instinctu pronunciavit. Quum matrimonium in lege evangelica veteribus connubiis per Christum gratia praestet, merito inter novae legis sacramenta annumerandum sancti Patres nostri, concilia et universalis ecclesiae traditio semper docuerunt; adversus quam impii homines huius saeculi insanientes non solum perperam de hoc venerabili sacramento senserunt, sed de more suo praetextu evangelii libertatem carnis introducentes, multa ab ecclesiae catholicae sensu et ab Apostolorum temporibus probata consuetudine aliena scripto et verbo asseruerunt non sine magna Christi fidelium iactura; quorum temeritati sancta et universalis synodus cupiens occurrere, insigniores praedictorum schismaticorum haereses et errores, plures ad se trahat perniciosa eorum contagio, exterminandos duxit, hos in ipsos haereticos eorumque errores decernens anathematismos.

ne

De sacramento matrimonii. Can. I. Si quis dixerit, matrimonium non esse vere et proprie un u m ex septem legis evangelicae sacramentis a Christo Domino institutum, sed ab hominibus in ecclesia inventum, neque gratiam conferre: anathema sit.... Can. VII. Si quis dixerit, ecclesiam errare, quum docuit et docet iuxta evangelicam et apostolicam doctrinam propter adulterium alterius coniugum matrimonii vinculum posse dissolvi; et utrumque, vel etiam innocentem, qui causam adulterio non dedit, non posse altero coniunge vivente aliud matrimonium contrahere; moecharique eum, qui dimissa adultera aliam duxerit, et eam, quae dimisso adultero alii nupserit: anathema sit. . . . Can. XII. Si quis dixerit, causas matrimoniales non spectare ad iudices ecclesiasticos: anathema sit.

non

Decretum de reformatione matrimonii. C. I. Tametsi dubitandum non est, clandestina matrimonia, libero contrahentium consensu facta, rata et vera esse matrimonia, nihilominus sancta Dei ecclesia ex iustissimis causis illa semper detestata est atque prohibuit. Verum, quum sancta synodus animadvertat, prohibitiones propter hominum inobedientiam iam non prodesse, . . . idcirco... praecipit, ut in posterum, antequam matrimonium contrahatur, or a proprio contrahentium parocho tribus continuis di bus festivisin ecclesia inter missarum solennia publice deietur, inter quos matrimonium sit contrahendum; quibus denun ombus factis, si nullum

[ocr errors]

legitimum opponatur impedimentum, ad celebrationem matrimonii in facie ecclesia e procedatur, ubi pacochus, viro et muliere interrogatis, et eorum mutuo consensu intellecto, vel dicat: Ego vos in matrimonium coniungo in nomine Patris, et Filii et Spiritus sancti, vel aliis utatur verbis, iuxta receptum uniuscuiusque provinciae ritum. Qui aliter, quam praesente parocho, vel alio sacerdote de ipsius parochi seu ordinarii licentia, et duobus vel tribus testibus matrimonium contrahere attentabunt, eos sancta synodus ad sic contrahendum omnino inhabiles reddit, et huiusmodi contractus irritos et nullos esse decernit, prout eos praesenti decreto irritos facit et annullat. .. Sancta Synodus ordinariis omnibus praecipit, ut, quum primum potuerint, curent hoc decretum populo publicari ac explicari in singulis suarum dioecesum parochialibus ecclesiis... Decernit insuper, ut huiusmodi decretum in unaquaque parochia suum robur post triginta dies habere incipiat, a die primae publicationis in eadem parochia factae numerandos.

Canones et decreta S. S. Oe.

Einfacher Tertabdruck.)

Conc. Trid. (Lips. 1837. ed. stereotyp. P. Sarpi: Storia del conc. di Trento. (Lond. 1619.) Deutsch v. Winterer (1844). Pallavicino: Storia del conc. di Trento. (Rom 1656.) Deutsch v. Klitsche (1835). v. Schulte: Ge= schichte der Quell. u. Liter. des fan. R. III 64: Das Konzil von Trient mit den päpstlichen Konstitutionen und der römischen Praris bildet fortan die einzige Quelle, aus der das gemeine rein kirchliche Recht sich fortbildet, zugleich die einzige für die Weiterbildung des partikulären in wirklich wichtigen Dingen. Hierin liegt die enorme Bedeutung dieser Synode.“

III. Die Konfirmationsbulle Benedictus Deus (oben S. 4) verbietet bei Strafe der Erkommunikation Kommentare und Gloffen über die Canones et Decreta concilii Tridentini zu veröffentlichen.

Bulla Pii IV. Benedictus Deus v. 26. Januar 1564. Ad vitandum praeterea perversionem et confusionem . . . apostolica auctoritate inhibemus omnibus, . . . sub excommunicationis latae sententiae poenis, ne quis sine auctoritate nostra audeat ullos commentarios, glossas, annotationes, scholia, ullumve omnino interpolationis genus super ipsius concilii decretis quocunque modo edere, aut quicquam quocunque nomine, etiam sub praetextu maioris decretorum corroborationis aut exsecutionis, aliove quaesito colore statuere.

Zur Auslegung der Trienter Reformdekrete (gesetzliche, richterliche und administrative Entscheidung in allen vom Tridentinum explicite et implicite berührten Materien) ist allein die Congregatio Concilii berechtigt, eine 1564 dafür besonders eingesezte Kurialbehörde mit theils richterlicher, theils administrativer Zuständigkeit. Die Interpretation erfolgt

1. durch Resolutiones und Responsiones, Entscheidungen streitiger Rechts- und Verwaltungsfälle (Präjudizien).

Rechtssprüche werden umgangen, wenn daraus Nachtheile für die Kirche erwachsen können. In diesem Falle erfolgt eine Verwaltungsentscheidung, welche die Rechtsfrage offen hält und die Angelegenheit

« ÖncekiDevam »