Sayfadaki görseller
PDF
ePub

certa Alisia, figlia del quondam Cola di Baldo, Terziaria Domenicana, donò, per la costruzione del campanile, il prezzo il quale si ricaverebbe dalla vendita di una sua vigna, che difatti dai suoi esecutori testamentarii fu venduta nel 1310, e fu fatto il campanile, ma però non riuscì che assai meschino. La detta Campana dei Vico perchè fessa, nel 1704 fu fatta rifondere, in proporzioni più ampie, dal P. M. Ferlani, allora priore. Nel 1466 fu eretto il portico, che sta innanzi la Chiesa, parte dai frati Domenicani e parte dal popolo Viterbese. Vi contribuì soprattutto la famiglia Gattesca. I suoi stemmi si osservano ancora sull' esterno della facciata. La fazione avversaria alla Gattesca rase alcuni dei suoi blasoni e rase pure il nome di detta famiglia, che era ricordato nella Lapide, incisa in pietra, nella facciata dell' ospedale, detto la Casa di Dio, che era incontro alla Chiesa. Nel 1562 con le pietruzze del pavimento della Chiesa, rinnovato intieramente, dopo i restauri fatti nel 1546, fu fatto il pavimento del por tico e ne fu racconciata la volta. Nel 1566 fu restaurato tutto il portico. Vi fu costruita sopra la grande loggia, che tuttora si vede e fu rifatta a nuovo la scala. I molti gradini della medesima fecero denominare questa Chiesa S. Maria dei Gradi. Nel 1445 distrutto il castello de' Vico ed ucciso in età di anni LXX Francesco, di Giovanni, de' Vico (scomunicato da Eugenio IV), dal Card. Giovanni Vitelleschi, Legato, i beni dei detti Baroni furono confiscati, ed i frati ricuperarono una loro tenuta detta il Casale, presso Carbognano, già dai Vico ad essi usurpata, dal Sec. XIV, che fu causa, anche in seguito, al convento di continui litigi con gli Orsini, i Carbognanesi, i Conti dell'Anguillara e di Ronciglione ed i Farnesi. Detta tenuta fu venduta pochi anni prima dell'invasione Francese ed il prezzo fu convertito in censi fruttiferi.

Nella Chiesa, a cornu epistolae, era quest'epigrafe, che omessa prima, qui riferisco:

XA. D. MCCCXCVIII. In. Presenti. Ecclesia. S. Marie. Ad. Gradus. Plenariam. Et. Absolutionis. Indulgentiam. Omnium. Peccatorum. Eodem. Modo. Quo. Est. In. Ecclesia. S. Marie. In. Portiuncula. De. Assisio. Que. Quidem Omni. Anno. Perpetue. Datur. Hic. In. Festo. Annuntiationis. Virginis. Glo⚫ riose. Que. De. Mense. Martio. Advenit.. Datam. Et. Concessam. Per. D. Papam. Bonifacium. VIIII. Procurante. D.no. Christophoro. de. Cajetanis. Tunc. Patrimonii. Rectore. Tempore. Prioratus. Fr. Angeli. Tossuri. F. E. T. M. T.

(Era in Carattere Gotico e con molte abbreviature).

Questa era la celebre Chiesa di S. M. dei Gradi in Viterbo, ove riposavano le ceneri di Clemente IV, da oltre sei secoli.

Avea la forma di croce latina. (1) Era dedicata all'Annunciazione della SS. Vergine. Avea XIV cappelle, dedicate alla conversione di S. Paolo, a S. Domenico, al SS, Rosario, a S. Vincenzo Ferreri, a S. Pietro Martire, al SS. nome di Gesù e di Maria, a S. Rosa di Lima, a S. Caterina da Siena, ed altre, che non ricordo, nè trovo ne! Salmini enumerate. Anticamente era di stile gotico, ma molto angusta. Fu ampliata nel pontificato di Innocenzo VIII, ma era molto bassa Fu rifabbricata circa il 1740 su disegno del celebre Niccolò Salvi Architetto Romano, ma perdendo quasi ogni vestigio dell'antica sua costruzione. Fu ornata di stucchi e di affre schi. La lunetta del Coro sopra la quale era la scritta a grandi lettere ECCE ANCILLA DOMINI credo che fosse dipinta dal Romanelli. Avea un aspetto, assai maestoso ed era uffiziata diligentemente dai benemeriti Padri dell' Ordine de' Predicatori.

Questa Chiesa, chiusa nel 1873 al culto pubblico, fu per dieci anni lasciata nell' abbandono. Il deputato Principe don Baldassare Odescalchi, recentemente la visitò insieme ai colleghi Comm. Pietro Venturi ed Avv. Domenico Zeppa, e mi fu narrato che rimase indignato, quando entrato in quell' ambiente, ove era già la Chiesa, vide co' propri occhi la desolazione di quel sacro luogo. Ora sarà ridotta a sala di lavoro per i carcerati, i quali saranno racchiusi nel Convento, convertito in penitenziario. Così dopo circa sette secoli di gloriosa esistenza, viene distrutto un monumento storico, fra i principali della città di Viterbo. È la prima pietra della nostra passata grandezza che si atterra, e non sarà la sola. È in miserevole stato l'altra Chiesa monumentale di S. Francesco di Paola, eretta su disegno del Vignola. Sono minacciate di ruina le nostre storiche mura e le torri merlate, che eran la gloria della città nostra. Se si continua di questo passo fra breve spariranno pressochè tutti i ricordi medioevali, che sono tuttora in Viterbo. La conservazione dei Monumenti Sacri si affretti, come meglio sa e può, a salvare qualcuno dei tanti fabbricati medioevali i quali sono minacciati da imminente ruina, se è ancora in tempo.

(1) Il disegno della chiesa gotica di Gradi era identico e forse del medesimo Architetto di S. Martino al Monte Cimino.

[graphic]
[ocr errors]

CAP. VII.

Diplomi e Privilegi

della Chiesa di S. Maria dei Gradi

dei PP. Predicatori

in Viterbo

I.

(Ex Ripoll. Vol. I. pag. 86. Greg. IX. N. CL. Potthast. N. 10130). Aedes sacras S. M. ad Gradus Viterbien. visitantibus die Annunciationis, indulgentiam elargitur.

Gregorius episcopus. Servus Servorum Dei.

Dilectis filiis priori et fratribus, Ordinis fratrum Praedicatorum, ecclesiae S. M. ad Gradus Viterbien., salutem et apostolicam Benedictionem.

Licet is, de cujus munere venit, ut sibi a fidelibus suis digne ac laudabiliter serviatur, de abundantia pietatis suae, quae merita supplicum excedit, et vita bene servientibus multo majora retribuat quam valeant promereri, nihilominus tamen desiderantes reddere populum Domino acceptabilem, fideles Christi ad complacendum ei, quasi quibusdam illectivis praemiis, indulgentiis scilicet et remissionibus invitamus, ut exinde reddantur divinae gratiae aptiores. Cupientes igitur ut ecclesia vestra, constructa in honorem B. Mariae Virginis, congruis honoribus frequentetur, omnibus vere poenitentibus et confessis, ecclesiam ipsam, in festo Annunciationis ejusdem Virginis, annis singulis venerabiliter visitantibus, de omnipotentis Dei misericordia, et BB. Petri et Pauli Apostolorum ejus, ac ea quam Dominus Nobis indulsit auctoritate confisi, unum annum et XL dies de iniuncta sibi poenitentia misericorditer relaxamus.

Datum Viterbii VIII Kal. Aprilis Pontificatus nostri anno X.

II.

(Ex Ripoll. Loc. Cit. Vol. I. pag. 79. Greg. IX. (Num. CXXXIV) Potthast. N. 9988, Vol. I Reg.

Gregorius IX Priori et fratribus Ord. Praed. Viterbien. quaedam circa haereticos praescribit.

Gregorius episcopus Servus Servorum Dei. Dilectis filiis priori et fratribus Ord. Praed. S. M. ad Gradus Viterbien. Salutem et Apostolicam Benedictionem.

Quia dignum, est illis intime januam aperire, qui ab haeretica caecitate, per spiritum consilii discendentes ad lucem, quae Christus est, humiliter revertuntur, auctoritate nostra, praesentibus indulgemus, ut universis qui de Viterbien. et Tuscanen, Ortanem, Balneoregien, Castren, Suanen, Amelten (Amelien) et Narnien, episcopatibus, ad vestrum sanctae praedicationis ministerium, quod implere credimini et probamini corde compuncti, sinagoga peccantium, secta haereticorum et infidelitatis errore, penitus abjuratis, cautionibus idoneis exhibitis, sponte ad Christianae fidei redeunt unitatem, nec sunt publice infamati, una cum diocesanorum consilio, absolutionis et reconciliationis munus impendere, ac salutarem poenitentiam injungere valeatis, attente provisuri, ne sub conversionis specie, sicut pluries facere consueverunt, gravius valeant vineam Domini demoliri. Circa alios vero secundum formam statutorum nostrorum, curetis procedere, quae Vobis, sub bulla nostra, duximus transmittenda.

Datum Perusii, II Idus Augusti, Pontificatus Nostri anno IX.

III.

(Ex Ripoll. loc. cit. I. pag. 79. Greg. IX. Num. CXXXV, Potthast. N. 9988) Priori Viterbien et Fratri Radulpho, ut censuris solvant haereticos.

Gregorius episcopus Servus Servorum Dei.

Dilectis filiis priori et fratribus Ordinis fratrum Praedicatorum, Conventus S. Mariae ad Gradus Viterbien. Salutem et Apostolicam Benedictionem.

Quia dignum est, illis intime januam aperire, qui ab haereti. ca caecitate, per spiritum consilii discendentes ad lucem, quae Christus est, humiliter revertuntur, auctoritate nostra, praesentibus

indulgemus, ut universis, qui de Viterbien, et Tuscanen, Ortanen Balneoregien, Castren, Suanen, Amelien, et Narnien, episcopatibus ad vestrum Sanctae praedicationis ministerium, quod implere credimini et probamini corde compuncti, synagoga peccantium secta haereticorum et infidelitatis errore penitus abjuratis, cautionibus idoneis exhibitis, sponte ad Christianae fidei redeunt unitatem, nec sunt publice infamati, una cum Dioecesanorum consilio, absolutionis et reconciliationis munus impendere, ac salutarem poenitentiam injungere valeatis, attente provis uri, ne sub conversionis specie, sicut pluries facere consueverunt, gravius valeant vineam domini demoliri. Circa alios vero, secundum formam statutorum nostrorum, curetis procedere, quae vobis sub Bulla Nostra duximus transmittenda.

Datum Perusii II Idus Augusti Pontificatus Nostri anno IX.

IV.

(Ex Ripoll. loc. cit. I. pag. 360. Alex. IV. N. CCIII Potthast. Reg. N. 17222.)

Indulgentia visitantibus ecclesiam S. M. ad Gradus Viterbien,, in festo SS. Annunciationis et per Octavam, concedit. Alexander episcopus Servus Servorum Dei.

Universis Christofidelibus praesentes litteras inspecturis, salutem et Apostolicam Benedictionem.

Vitae perennis gloria, quae mira benignitas conditoris omnium beatam coronat aciem civium supernorum, a redemptis praetio sanguinis fusi de praetioso corporis redemptoris, meritorum debet acquiri virtute, inter quae illud esse praegrande dignoscitur quod ubique, sed praecipue in Sanctorum ecclesiis, majestas altissimi collaudetur. Rogamus itaque universitatem vestram, et hortamur in Domino, in remissionem vobis peccaminum injungentes, quatenus ad ecclesiam dilectorum filiorum prioris et fratrum Ordinis praedicatorum Viterbien., quae in honore B. Virginis Mariae constructa esse dignoscitur, imploraturi delictorum veniam, in humilitate spiritus accedatis. Nos enim, ut Christi fideles, quasi per praemia salubriter ad merita invitemus, de Omnipotentis Dei misericordia, ac BB. Petri et Pauli apostolorum ejus auctoritate confisi, omnibus vere poenitentibus et confessis, qui ad eandem ecclesiam, in die Annunciationis ipsius Virginis, et septem diebus immediate sequentibus, causa devotionis accesserint annuatim, unum annum, de injuncta sibi poenitentia, misericorditer rela

xamus.

« ÖncekiDevam »