UTRECHTSCHE GILDE-ZAKEN.

Inden

I. GOUDSMEDEN-GILD.

Vergel. het Utrechtsch Stads-Plakkaatboek, p. 729 sqq.)

1. Dit is de Ordinancie vanden Goutsmeden, opden derthien dach, 1382.

Inden eersten, dat nyemant sulver wercken en sel binnen der stadt van Utrecht, noch binnen hore vryheyt, dat meer aloeys houden sel die marc dan 18 vierendeel bi eenen koer van 2 pont, ende dat were ontwe te slaen.

Item, van elcker marc sulvers, die si wercken mitten hamer, daer en sellen si nyet meer of nemen van lakinghe dan 5 loet.

Item, van ghegoten wercke, van metselerien, van alivuren ende van pereseringe en sellen si nyet meer van lakinge nemen, dan van der marc een loot.

Item, sel ele goutsmit syn wercke teyckenen mit sinen teyken, dat men teycken mach, eer hy't uyt sinen huse laet dragen bi drie pont, ende dat sel hi voert leveren den weerdyn vander stat bi denselven koer, die sel het mede teyken mitter stat teyken.

Item, dat sulver dat also cleyn is, dat men nyet teyken en mach, dat sel also goet wesen van aloey, alse voerscreven is, bi enen koer van twe pont, ende dat were ontwe te slaen.

Item, wat werc ghevonden werde ghevullet mit lode, mit yser of mit anders enyghen saken, dat men proeven mochte, dat valsch ware, die dat makede ofte maken dede met voerrade, verboerde dat werc, en dat soude men ontwe slaen, ende des soude hebben de stat d'eene helfte ende die gesworen d'ander helfte, ende die dat makede, soude men houden voer enen valscher

Voert en sel nyemant sulver were te cope houden ofte te cope draghen, ten si also ghoet van aloey, alse voerscreven is, bi enen koer van drie pont, also dicke als men dat vonde. Voert en sellen de goutsmeden gheen coperen were maken te cope, ten si kercwerc, bi enen koer van drie pont.

Item, en sel men gheen valsche stenen setten in goude, noch gheen fyne steen in coper of in latoen, bi tien pont, ende waer dat saecke, dattet yemant te cope hielde mit voerrade, die verboerde dienselven koer, alsoo dicke als hi daermede bevonden worde.

Item, waer enich man, die enyghe penninghen vergulde, die op goutmunte gheslaghen waer, die sulver of coper waer, die verboerde een jaer syn ambocht, ten waer dat hi een gat daerin sloeghe, dat men bescheydelic sien mochte.

Voert en sel gheen man sulver bernen, dan openbair bider straet, mit open doere van sinen husen, bi enen koer van drie pont, also dicke als men dat proeven mochte.

Oeck en sel gheen man sulver bernen, ten si ghoet, fyn, lodich sulver, ende dat gheteykent

met sinen teyken, eer 't uyt sinen huse gaet, bi enen koer van drie pont, ende dat sulver voert leveren den weerdeyn, bi denselven koer, ende die sel't teyken mitter stat teyken, ende waer dat saecke, dat den weerdyn dochte, dattet nyet fyn ghenoech en waer, die goutsmit anderwerve opsetten ende fyn maken, op syn. selfs cost.

so sou 't

Voert, waer enych man, die sulver bernde, dies nyet en teykende, ende den weerdeyn nyet en liet teyken, ende dat sulver wech brochte, hi verboerde also vele sulvers, alse hi wech brocht ende daer en boven een jaer syn neringhe.

Voert sellen si hebben van elker marc sulvers te bernen, als het vten test coempt, twee groten, maer, wat si bernen beneden ses loden, daeraf sellen si hebben van elken lode vier duyts.

Ende op alle dese punten sel men setten twe goutsmeden, die men daertoe eden sel ende enen weerdeyn, die men daertoe oec eden sel, ende die sel hebben der stat teycken, ende die weerdyn sel hebben alle der goutsmeden teycken in een tin geslagen, ende die voergenoemde ghesworen mitten weerdeyn sellen hebben van elken stuc ghewrochts werks te teycken, is 't groot, is 't clyen I duyt, ende van elken stuc ghebernt sulvers een duyt, ende beneden vier loden, nyet.

Ende heeft yemant sulver ghewrocht, dat nyet goet ghenoech en waer, nae deser aloey, die maecs hem quyt, tusschen hier ende Sint Jacobs daghe, bi sulken koer alse daerop staet.

Voert, waer enich man, die bisschops grote vter stat voerde, daer se te vuere gebrocht worden, ofte dat hise vercofte, daer mense te vuere brochte, die verboerde vyftich pont, also dicke als hi daer mede bevonden worde.

2. Dit is de nyewe Ordinancie vanden Goutsmeden, al

so die raet dat overdraghen heeft, 1433.

1.

Inden iersten, dat men gheen gout ergher warken en sel, then sel houden XVIII koraet, ende dat heet toets gout, mer beter die wil, ende yemant, die hierin brueckte, die verbuerde van elken werc een onsse weghende vyf pont, ende daer en boven weghende tien pont van elken werc.

2.

Item, so en sel nyemant binnen onse stat of in onser stat vryheyde, enighe ghemunte gouden penning symenteren, om ter munte te brenghen oft anders yemant te vercopen, by enen koer van thien pont van elker reysen, ende hier moghen die vynres om eden den ghenen, die si willen, behoudelyc, dat een goutsmyt wel op syment setten mach ende fyn maken syn gout, daer hi mede vergulden woude, of dat hi verwercken woude ende anders nyet, ende yemant, die den ghesworen den eet weygherde, die verbuerde tot elke reyse tien pont.

3.

Item, soo en sellen die goutsmeden gheen coperwerc maken te coep, ten si kercwerc bi enen koer van twe pont tot elker reyse, ende dit werc ontwe te slaen.

4.

Item, so en sel men gheen valsche steen setten in goude, noch gheen fyn steen in coper of in lathoen, bi enen koer van tien pont, ende, want datter yemant te cope hielde mit voerrade, die verbeurde den koer, van elken stuc tien pont.

5.

Item, waer enich man, die enighe penninghen vergulde, die op goutmunte gheslaghen waren, die sulveren of coperen waren, die verbuerde een jaer syn neringhe of ambocht, ende den koer van vyf pont, ten waer, dat hi een gat daer in sloeghe, dat men bescheidelic sien mocht.

6.

Item, dat men gheen sulver werken en sel binnen der stat van Utrecht, noch binnen hare vryheden, dat meer aloys houden sel die coelsche marc, dan drie vierdell van een coelschen lode, bi enen koer van twe pont, ende dat were ontwe te slaen.

7.

Item, van elc marc, dat si werken met den hamer, sellen si of nemen van lakinghe vyf loet ende nyet meer, bi enen koer van enen ponde.

8.

Item, van ghegoten werc van metselrien, van alivueren ende van peertsieringhe, en sellen si nyet meer nemen van lakinghe, vander koelschen marck enen loet, by enen koer van enen ponden.

9.

Item, in alle cleyn werc, dat men in zeeschwm ghiet, dair sel men in setten inde koelsche marck fyns sulver, een koelsch loet alloys ende niet meer by twe pont.

10.

Item, dat sulverwerck, dat also cleyn is, dat men niet teyckenen en mach, dat sel also goet wesen van aloey als voerscreven is, ende dat inden zeeschwm gegoten is bi twe pont.

11.

Item, wat werc ghevonden worde ghevullet met lode, mit yser of mit anders enighen saecken, dat men prueven mocht, dat valsch waer, die dat maeckte of maecken dede met voerrade, die verbuerde dat werc, ende dat soude men ontwe slaen, ende des souden hebben die stat die ene helfte ende die ghesworene die andere helft, ende die dat maeckede soude men houden voer enen valscher.

12.

Item, soo en sel niement sulverwerck te cope houden of op te copen dragen, then zy alsoo goet van aloey, als voorschreven is, by eenen koir van thien pont, alzoo dick als men dit vonde.

13.

Item, so en sal gheen man sulver bernen, dan met open deuren ende openbaer in sinen huse, by enen koer van twe pont, also dicke als men dat proeven mocht; item, so sel gheen man sulver bernen, ten si goet, fyn, lodich sulver, ende dat teyckenen mit sinen ende der stat teycken, eer 't uyt sinen huse gaet, by enen koer van twe pont.

14.

Item, waer enich man, die sulver bernde, ende dat niet en teyckende, als voerscreven is, ende dat sulver wech brochte by hem ofte by yemant anders, die verbuerde also veel sulvers, als hi wech brochte, ende daer toe een jaer sinen neringhe, ende dat sulver souden hebben die coermeysters die eene helfte, ende die raet vander stat die andere helfte.

15.

Item, so sel elc goutsmyt syn werc teyckenen mit twe teycken, also dat een teycken van sinen teycken, ende dat ander teycken sal wesen der stat teycken, eer't uyt sinen handen gelevert wort, dat grof werck is, ende men gewoentlic pleech te teyckenen binnen Utrecht, ende in anderen goeden steden, bi twe pont, uytgenomen dat gebernt sulver is, sellen die ghesworen teyckenen, ende van elcken teycken sellen si hebben een oert

van 'enen cromstaert.

16.

Item, dese twe ghesworen hebben volcomen moghe vanden rade vander stat, dat si tot alretyt, als 't hem ghenuecht ende oirbaer dunct wesen, gaen moghen tot alle goutsmeden huys ende besien dat gout ende dat sulver, dair si of werken.

17.

Item, oec hebben dese twe ghesworen machte, te gaen tot alle die ghenen, die gout of sulver openbair veyl houden, om dat te besien, als voerscreven is.

18.

Item, enich goutsmyt, die ghewrocht gout of sulver had, dat niet goet ghenoech en waer nae desen aloey, die maecks hem quyt tusschen dit en mitvasten nu naestcomende.

19.

Ende alle punten voorscreven wil die raet aldus ghehouden hebben, by sulken koeren, als voerscreven staen, sonder yemant daer inne te verschonen in enigherwys, ende alhier heeft die raet voerscreve bevele van ghedaen, dit te bewaeren ende die brueckighe te becoende die koren sellen hebben, die ene helfte die stat, ende d'ander helfte Gysbrecht de Gruter ende Evert van Vosculen, die hiertoe, dit truwelicke te bewaeren, van onsen rade ghesworen syn.

ren

3. Een nyewe Ordinancie, gemaict opten Goutsmeden, aengebrocht ende belieft by den rade, out ende nyewe, in manieren nabescreven. Des Woensdaghes op Sunte Lysbetten avont, 1490.

1.

Inden yersten, soe en sel gheen goutsmit, binnen onse stat ofte stat vryheyt gheseten, enich gout ergher werken, dan ten sel houden XIX kraet, ende sel heten toetsgout, op elck merck gouts het vierendeel van eenen kraet van remedien, sonder des beghrepen te syn.

2.

Ende het gout, dat sy noemen filet gout, sel houden xxII kraet fyns op het vierendeel van enen kraet van remedien.

3.

Ende het fyn gout sel houden XXIV kraet fyns.

4.

Ende of sy dat argher maecten dan voerscreven staet, soe sellen sy dubbelt alsoe veel verboe

ren als dat werc is, daer dat gebreck aen ghevonden worde, ende nochtans daer en boven den parthyen ghenoech doen van het verlies, sy daerby gheleden hadden.

5.

Item, soe sellen die goutsmeden gheen penninghen, hoe sy syn, vergulden noch souderen, op het verboeren van vyf pont.

6.

Item, en sel oick gheen goutsmit enighe valsche steenen ofte contrefeyte steenen in gout noch in sulver, noch geen fyn steen in coper of latoen setten, noch oick nyemant veyl houden, by het verboeren van vyftich pont, ende daertoe tot correctie 's raets.

7.

Item, gheen goutsmith en sel oick enicherley werck van coper of van latoen vergulden oft versulveren, ten sy kerckwerck oft heeren ghesmye, bij het verboeren van vyftich pont, ende dat werck ontwe te slaen.

8.

Item, nyemant en sel oick enigherley werck van coper oft latoen maecken tot scalen crucen, tot lepelen oft andersints, om dat te vergulden ofte te versulveren, noch dat en sel oick nyemant copen noch veyl houden, by het verboeren van elcken stuck vyftich pont, ende dat werck ontwe te slaen.

9.

en sel oick gheen goutsmit enich sulver wercken, dat arger wesen sel, dan goet werck sulver, ende sel houden XI ende vi greyn fyns, op IV greyn van remedien, op het gegoten, gesoudeert ende gepeertseert werck, ende twee greyn tot remedien op scalen, crucen ende lepelen, ende voert op alle werck van grosserien.

10.

Ende waer het bevonden, dat sy meer namen van remedien, dan voirscreven is, het werck soude gebrocken wesen, ende souden daertoe verboeren vyfentwintich pont, ende die geswoeren op dubbelde koeren.

11.

Item, soe sellen voortaen alle goutsmeden, binnen onse stat ofte stat vryheyt geseten, alle werck, dat zy maecken ofte doen maecken van grosseryen ofte van metselryen, of alle werck dat men teyckenen mach, wegende boven een half ons, teyckenen met hoeren teyckenen, ende alsdan, eer sy dat werck op bereyden ende leveren sellen, brengen in handen der geswoeren, om die dat te laten besien ende proeven, ter minster quetsing, ende wes werck dan goetgevonden wert, dat sel dan die geswoeren werdeyn inder tyt teyckenen metter stads teycken, ende van elcken teycken sellen die werdeyns te samen hebben een witgen, ten waer oft lepelen waren, ende tot een dousyn oft daer onder sel men mit een teyckengelt betalen, ende wes die geswoeren niet goet genoech en vynden, dat sellen sy in stucken slaen, ende die dat gemaect hadde, ofte die dat niet en teyckende ende niet teyckenen en dede, als voersz. staet, soude op elck stuck werck verbueren vyfentwintich pont, ende soe wat werck sy maecken sellen, wegende beneden een half ons, dat men niet teyckenen en mach mitten stadt teycken, dat sellen sy teyckenen mit haer selfs teycken, om te wetenen, oft soe goet niet en waer, aen wien men dat verhaelen soude by denselven koer

Voorscreven.